“Ek verstaan. Maar met alle respek, wat kan jý doen wat die polisie nie kan nie?” Haar stem is neutraal en ek kan sien sy probeer my nie verneder nie. “Ek meen, jy het tog nie dieselfde toegang tot inligting as hulle nie? Jy kan tog nie lasbriewe kry, mense ondervra nie? Wat kan jy nóg doen?”
“Ek kan minstens probéér, Helena, en dis meer as wat die ondersoekspan kan sê!”
Ek staan op en loop na die kombuistoonbank, waarop ek moet leun, meteens doodmoeg.
“Kyk, jy’s seker reg, ek is waarskynlik heeltemal naïef, maar kan jy verstaan dat dit vir my minstens vóél of ek iets doen? Kan jy verstaan dat ek haar dit verskuldig is om te probeer?”
“Ek kan, ja,” sê sy sag. “En as dit ék was, sou ek waarskynlik dieselfde wou doen. Sy het vir jou baie beteken, ek kan dit sien. Ek kan ook sien dit vreet jou op, want jy maak nie vordering nie. En jy gaan nie. Nie só nie.” Sy laat die stelling hang.
Ek kyk haar in die oë, vraend. Die oomblik draal, maar sy kyk nie weg nie, hou die afwagting lewend.
Ek’s nie seker hoe om te reageer nie, vra eindelik: “Wat wil jy sê?”
“Ek wil sê ons kan mekaar dalk help.”
Ek weet nie wat om te antwoord nie.
“Tex, ons het jóú nodig. Niemand anders nie. Maar ons het jou gefokus nodig. Totaal gefokus.”
“Dit is hoekom ek nie reg is vir die operasie nie.”
“Wat as ek sê MI kan jou help met jou ondersoek?”
“Hoe?”
“Ons het bronne, ons het databasisse, ons het toegang wat jy of die SAPS nooit sal hê nie. Ons het mense op die grond. Informante. Tex, as jy antwoorde soek, kan ons jou help. Maar eers nadat ons klaar is met Carlos. Dis my voorwaarde. En natuurlik dat jy eenhonderd persent gefokus sal wees. As jy dít nie kan waarborg nie, is daar geen deal nie.”
Hoe kan ek ooit so iets waarborg? Dit en die lewens waarvoor ek sal moet pa staan?
Ek kyk verby haar na die sitkamer, en ek sien die verval, die duidelike tekens van ’n mens in krisis. En ek weet in my kantoor wag die bultende groen lêer onvergenoeg op my lessenaar, ’n onversadigbare monster.
Ek draai terug na haar. “Wanneer begin ons?”
5
Pretoria, 9:55 vm.
Kort voor tien die volgende oggend meld ek in Skinnerstraat by Militêre Intelligensie aan. Dis ’n onopvallende rooibaksteengebou, soos al die ander staatsgeboue in die straat. ’n Koeëlvaste glaspaneel, blou danksy die skemerdonker van die ontvangslokaal, begroet my. Die wag, in privaatdrag, vra my identifikasie, teken my teenwoordigheid in ’n register aan, skakel dan ’n uitbreiding.
Drie minute later skuif die hysbak se staaldeure oop. Helena Paxton, geklee in ’n netjiese denimbroek en geruite bruin baadjie oor ’n wit hoëkraaghemp, tree halfpad uit en wuif my woordeloos binne.
Drie verdiepings van stilswye later draai ons regs uit die hysbak. Sy maak ’n konferensielokaal se deur oop. “Sit asseblief solank, Tex. Ons wag nog vir die ander.”
Baie saaklik vandag, vergeleke met die sagter mens wat ek gister ervaar het.
Met die uitstap maak sy weer die deur toe. Ek trek ’n diep, swart stoel uit, sit my selfoon op die tafel neer. Die vertrek word oorheers deur die agtsitplek-eikehouttafel en ’n yslike plat skerm teen die muur. ’n Mengsel van tagtigers-burokrasie en plastiek-TV-tegnologie, tragies oudmodies ná twee jaar.
Die deur swaai oop en Helena stap binne, swart lêer onder die arm. Agter haar kom ’n ouer bruin man in ’n donker pak klere en blou truitjie, die baadjie sukkelend toegeknoop oor ’n potsierlike bolmagie. Sy grys hare is kortgeskeer en hy dra ’n dik swartraambril wat die sakke onder sy oë aksentueer.
Hy sit sy skootrekenaar op die tafel neer. Ek staan op.
“Tex, dis kolonel Rodney Stephens. Hy’s die spanleier vir die operasie.” Ons skud blad. Stephens is waarskynlik oud-MK-intelligensie, voor dit oud-UDF, nou deel van die geïntegreerde intelligensiedienste soos so baie van sy makkers uit die apartheidsjare.
“Dankie vir jou tyd, meneer Texeira, en apologies for the short notice. Tyd is maar min, so laat ons sommer inval.” Hy stoot die bril met sy wysvinger terug op die brug van sy neus, knoop sy baadjie los en gaan sit.
“Noem my Frans. Of Tex, asseblief.”
“Sure.” Stephens knik na Helena. Sy skakel die skerm aan, en ’n Windows-lêerstruktuur verskyn deur die wifi-verbinding met sy rekenaar. Hy navigeer na ’n lêer genaamd Operation Mavic.
Helena haal ’n dun pakkie A4-grootte papiere uit haar leerhouer, skuif dit saam met ’n pen oor die tafel na my. Boaan, in rooi, staan Non-disclosure.
Stephens maak keel skoon. “Voor ons begin, jy sal verstaan wat ons nou bespreek, is top secret, soos altyd, nè?”
Ek knik, kyk vlugtig deur die drie blaaie wat uitspel, in terme van die Wet op Staatsgeheime, wat met my sou gebeur indien ek uitpraat. Standaardprosedure.
Ek parafeer, teken op die derde blad, stoot dit terug na Helena.
Stephens klik op ’n lêer. Dit maak oop en wys ’n string foto’s in jpg-formaat. Hy klik op die eerste, en ’n foto van Carlos en nog ’n swart operateur verskyn: eersgenoemde sittend op die kant van ’n rubberboot. Ek herken die buddy van hom glad nie.
“Carlos Viyera werk al sedert die disbanding van 5 Recce en later 451 Parachute Battalion in 1992 vir Militêre Intelligensie se Directorate Covert Collection. Ons het hom kort voor sy unit se disbanding ingebring om ons te help met sensitive cross-border ops, party daarvan in Mosambiek.”
Dit sou verklaar hoe Carlos so spoorloos kon verdwyn in die onseker stadium voor die demokratisering van die land, toe die meeste van ons werk gesoek het ondanks ’n stel vaardighede met ’n beperkte vredestyd-raklewe.
Daar was sprake van samesmelting met Umkhonto weSizwe, met ons voormalige vyand. En ergste van alles, dit sou waarskynlik geskied met dieselfde uiterste wantroue en vrees wat die integrasie van die Namibiese magte ná die Bosoorlog meegebring het. Baie van ons operateurs het eerder die hasepad gekies na Irak of Afganistan. Ons het aangeneem Carlos het ook.
Stephens klik weer, en ’n lugfoto van ’n hawe verskyn. Groot skepe, hyskrane, aktiwiteit op ’n kaai. ’n Volgende foto is van nader af, wys ’n groep mans in uniform wat ’n wit silinder met ’n hyskraan bo ’n platbak-vragmotor posisioneer. Ek herken dit onmiddellik uit ons talle lesings oor wapentuig: die SA-9-langafstand- grond-tot-lugmissiel, of SAM soos dit bekend was. Russies vervaardig, universeel verkoop en dodelik gevaarlik vir militêre en siviele lugvaart.
Die hawe is onbekend.
“Dis SA-9’s. Maar waar is die hawe?”
“Beira,” sê Helena. “Dit was in 2012. Carlos en sy buddy, DC Freitas, moes binne sigafstand kom om ons inligting te bevestig. Dan die vrag te volg na waar die missiele ontplooi sou word. Ons het Carlos en Freitas met ’n duikboot tot buite Beira geneem. Hulle is met ’n rubber duck oornag tot suid van Beira se hawe en is van daar met ’n Klepper stroomop in ’n sytak van die Pungwe tot naby die hawe, van waar hulle die bedrywighede kon dophou.”
Dis ’n helse stuk roei in ’n Klepper, ’n soort opvoubare tweemankano wat ons destyds gebruik het.
Stephens stoot die rekenaarmuis rond. ’n Kaart van Beira en omgewing verskyn. “Soos jy sal weet, is ons direktoraat se mandate early warning. Teen external threats. This was one of those.”
Hy klik op die kaart. “Teen 2012 het Renamo weer begin ructions maak in die Gorongosa-provinsie. Hulle het hul hoofkwartier hier na Sathunjira geskuif. Die Frelimo-regering was neurotic oor enige destabilisering in dié gebied – it’s really remote, and very difficult to patrol. Ons was