Stephens staan op en stap uit. Ek kyk vraend na Helena. Sy was deur die hele inligtingsessie doodstil.
“Dis Gibson Langa van staatsveiligheid. Hy kom van die JPZ met die jongste intel.” Sy maak haar papiere bymekaar, stamp dit liggies op die tafel en sit dit in ’n ordelike stapeltjie neer. Presiese mens. By die deur draai sy om:
“O ja, die poacher boss noem homself blykbaar Kalingono, volgens ons intel. FYI. Kom ons gaan kry gou iets om te drink.”
Kalingono. Ek bly verstar in my stoel sit, my gedagtes terug by Fort Rev in Ondangwa en ’n operasie saam met Carlos in Angola. Ons het verkenning gedoen van ’n Swapo-basis, en het dié nag onverwags tussen twee krale ’n man op sy fiets raakgeloop, ’n AK47 oor sy skouer.
Wie die grootste geskrik het, weet ek nie, maar omdat ons tot elke prys ’n skietgeveg wou vermy, het ons ’n sekonde te lank gehuiwer om hom uit te haal. Dis al wat hy nodig gehad het om alarm te maak.
Nog so in die platval van sy fiets af het hy sy wapen omgeruk en begin skiet. Sy skote is wild verby ons, en die nag het ontplof met die geblaf van honde.
Die operasie was daarmee heen. Ek het twee rondes deur die man se bors gejaag en saam met Carlos suid begin hardloop, weg van die chaos.
Ons het van oortollige gewig ontslae geraak en die hele nag gehardloop, ’n stywe pas wat ons teen skemer twee-en-twintig kilometer verder by ons nood-RV gebring het. Gelukkig was die radio-operateur in ons tuisbasis wakker en ’n Puma kort daarna op pad. Ver agter ons was die geluid van troepedraers se enjins reeds hoorbaar, en mortiere is toe reeds elke tien minute afgevuur om ons aan die beweeg te hou. Hulle was klaarblyklik nog onseker oor waar ons was, en sou eers teen daglig hul spoorsnyery kon versnel.
Die Puma was betyds en ons is terug oor die grens. Teen skemeraand, met ons wapens op ons knieë onder die bome in Fort Rev, was ek steeds briesend oor die terugslag. Ons het weke lank voorberei vir die operasie. Ons was vir alles gereed. Behalwe vir ’n middernagtelike ontmoeting met ’n Swapo-lid wat waarskynlik op pad terug was van ’n vryery in ’n kraal.
Shit happens, het Carlos getroos. “Amigo, soms is hardloop die beste taktiek. Gister was een van daai dae.” Dit was al. Hy het doodstil aangegaan met geweer skoonmaak.
Maar ná ’n minuut of twee begin hy my vertel van sy jeug in Angola. Uit die bloute. Van sy tyd as jong seun op ’n dorpie waar sy pa die skoolhoof was, en hoe sy pa hom een dag op die rand van ’n rivier die klein vissies uitgewys het wat in die vlakwater maal.
Een daarvan, met groen en blou strepe dwarsoor die lyf, het roerloos op die modderige bodem gelê, oënskynlik vrek. Ander, kleiner visse het nader geswem en die verrottende vleis probeer verslind. Dan, sonder waarskuwing, het die gestreepte vis met ’n kragtige stertbeweging omgeswaai en die naaste aasvreter met ’n enkele hap ingesluk.
Dit was, in volksmond, die kalingono, of Livingstone se cichlid. ’n Vis wat doodspeel tot ’n fyn kuns vervolmaak het. Doen dit wanneer dit nodig is vir jou oorlewing, was Carlos se slotsom.
Kalingono.
Nou is daar by my geen twyfel meer nie. Dis hy. Carlos leef.
6
MI-hoofkantoor, Pretoria, 11:40 vm.
Ek en Helena staan in die klein kombuis in die gang af van die konferensielokaal. Sy roer twee koppies stomende koffie, gee dan een vir my aan. Ek proe. Sy het by my huis opgelet ek drink nie suiker nie.
“Wat dink jy?” Sy kyk my afwagtend aan.
“Om die waarheid te sê, ek weet nie wát om te dink nie. Die tyd wat Carlos weg was, maak nie vir my sin nie. Ons is opgelei in ontsnapping en ontwyking. Carlos sou mettertyd ’n boodskap na missiebeheer kon deurkry. Dit was standaardprosedure.
“Ek weet hy was ’n loner, hy was eksentriek en het verkies om alleen te werk. Maar hy was ook verreweg die beste operateur saam met wie ek ooit gewerk het. Sy lojaliteit was nooit in twyfel nie. Ons mis iets, iewers.”
“Lojaliteit? Hy is Angolees, nie waar nie? Aan wie kon hy nou eintlik lojaal wees?”
“Dis presies die punt, Helena. Vir iemand soos Carlos gaan dit oor as méér as ’n land of ’n ideologie. Mense soos hy veg altyd vir ’n waardestelsel. Maar dis hul eie, nie altyd in lyn met ’n spesifieke land se ideologie nie.”
“Wat was Carlos s’n?”
“Ek dink nou al van gister af daaroor en sukkel om dit te beskryf, want dis so eenvoudig dat dit nie geloofwaardig sal klink nie. Ek het altyd die gevoel gekry die ding wat hy die meeste verpes, is onregverdigheid. Hy kon nie verdra dat die boelies op die klein outjies trap nie. Die MPLA was vir hom ’n boelie; sy mense in Angola was die slagoffers.
“Dit was vir hom die ergste vorm van magsmisbruik en hy kon dit nie duld nie. Nie van ons offisiere nie, van niémand nie. Hy het eendag ’n kaptein in die basis binne-in ’n visdam gemoer omdat die ou sy gewig onnodig rondgegooi het. Dit het hom ’n paar ekstra dienste gekos. Maar hy het nie geworry nie.
“Ek dink die beste manier waarop hy misbruik kon beveg, was om by ’n groep aan te sluit wat sy waardestelsel gedeel het. Suid-Afrika het destyds teen die groot Rooi Gevaar geveg; die hele wêreld aangevat en Kuba, Angola en Rusland lekker op hul hel gegee. Net soos Israel. Against all odds. Ek dink dit het Carlos aangegryp.”
Sy knik, albei haar hande in die nou bekende gebaar om die beker voor haar mond gevou. “En jy voel wat hy nou doen, is in stryd met daardie waardestelsel?”
“Heeltemal. Dis uit karakter. As hy mense in Mosambiek intimideer, dan boelie hy ook. Dis waarteen hy sy lewe lank geveg het – en as dit waar is, het iets groot in sy lewe gebeur om hom oor die wal te help. Die vraag is, wat? Geld sou dit nie aan hom doen nie. Dit was nooit belangrik genoeg nie. Mag? Miskien, maar ek sluk dit swaar.
“Ek is nou nie ’n sielkundige nie, maar Carlos is sy lewe lank in uniform en het orders gevat vir ’n lewe. Miskien is dit die een of ander teenreaksie, ná jare van onderdanigheid? Ek weet nie. Dis steeds vir my ’n stretch. Maar ek begin die ergste vrees, want ek kry nie ander antwoorde nie.”
Terug in die konferensielokaal staan kolonel Stephens en ’n gesette swart man in ’n grys pak klere, wit hemp met ’n nou boordjie en ’n uitspattige rooi das vooroor geleun by ’n oopgerolde kaart op die tafel. Die dakligte weerkaats op die swart man se blinkgeskeerde kop. Hulle kyk op toe ons instap.
“Tex, ontmoet Gibson Langa van staatsveiligheid se direktoraat teen georganiseerde misdaad.”
Langa stap om, steek sy hand met ’n joviale glimlag uit. “Tex? I’ve heard so much about you! It’s an honour! Thank you for helping us out, my man. We really can’t do this without you.”
Ons groet en kry ons sit om die kaart. Stephens neem weer oor.
“Gibson, ons het Tex die background gegee. Can you bring us up to speed on the joint ops?”
Gibson knik, leun oor die kaart en maak ’n kringbeweging van ’n area noordoos van die Letabarivier na ’n paar kilometer suidwes van die Mosambiekse grens.
“Kolonel Stephens het jou seker ingelig oor ons basis hier, op die walle van die Letaba?” Ek knik. “Ons direktoraat se mandaat is om taktiese inligting en intelligensie aan die wetstoepassingsorganisasies te verskaf. Die aard van die inligting is natuurlik meestal georganiseerde misdaad. En ander aktiwiteite wat ’n bedreiging vir ons nasionale veiligheid kan inhou.”
Hy praat presies, afgemete, die georganiseerde staatsamptenaar, sy Afrikaans geaksentueer maar verbasend goed. Hy wys na die oewergebied suidoos van die Massingir-dam, ’n verlate stuk aarde met net een toevoerpad, die 406-roete, wat die dorpies van Macavene en Massingir en verder suidoos die groterige Chokwé verbind.
“Volgens ons inligting is die mees georganiseerde groep renosterstropers hier. Sowat vyf-en-sewentig