Die groente kom uit die fyntuin, die winddroë vleis hang binne die oop spensvenster, beskut met ystertralies. En vars gestampte speserye. Die geur van gemmer, neutmuskaat en kaneel is al so deel van die houtstamper en -vysel dat die huisgenote soms net vir die lekkerte daaraan snuif.
Vir Gerrie se hande staan niks verkeerd nie, binne of buite. Van borduur, broodbak en lesgee, tot skiet, gerwe pak en jongosse inbreek, verlore vee soek op die rug van Prinses.
Die twee dogters vorm die warm en hartlike kern van die gesin, en daar kon Judit se koms niks aan verander nie. Hulle lewe welgesteld, goedversorg, eenvoudig, gasvry.
Mmeme raak kortasem om die eintlike vraag te vra. Hy kon dink dit gaan nie net om die besem nie. “Jy norig iemand by die perde.” Haar vaalswart vel is turferig in die vroeë lig, haar oë twee smekende vlakke langs die breë neusbrug.
O, dan doen sy voorspraak vir Karools om saam te ry. Hoe kan hy ja sê, as Klint en Wynand nie eers oorweeg is nie? Maar hoe weier hy ook die versoek van ’n moeder vir haar kind? Haar Krols is haar hele lewe. Sy het wel ander kinders, dogters wat sy lank gelede gelos het by die stat waaruit sy vir haar lewe moes vlug. Toe haar man se jaloerse grootvrou die lewe skenk aan ’n seuntjie met ’n krom voet, het sy die jongvrou van heksery beskuldig.
Die jongvrou het geweet daar sal goed na haar kinders gekyk word. ’n Dogter is handig by die stampblok en ander werke, en sy bring lobola-bees in. Sy het daarom die grootvrou se kind Temboe gegryp toe sy vlug, want hy sou ook doodgemaak word omdat enige gebreklikheid slegte geluk bring.
Hoe haar pad by ’n watergat naby die Krokodilrivier gekruis het met dié van die wit vrou met drie kleintjies, is ’n eie storie.
Mmeme voel die weiering aankom. Sy steek haar hande uit om Frans se arm, sterk soos die poot van ’n mandier, te omklem. Dan onthou sy haar plek. Net in sorg raak sy aan haar witmense, nooit in toorn, liefde of smeking nie.
“Nie vandag nie, Mmeme.” Hy het ’n sagte plekkie vir Karools. Hy weet wat dit is om vaderloos groot te word. Om maar jou eie pa te moet wees.
Hy draai die skroef op Karools nooit te sterk aan nie, laat hom genoeg speeltyd met Klint en Wynand. Hulle bring soms hele dae in die veld deur, slaap selfs uit. Maak vuur, braai hase en muise. Karools dra vir “Bettakie” vetplante aan, partykeer met dorings wat die rotstuin ’n gevaar vir spelende kinders maak.
Die blote waarheid kan versag. “Nie vandag nie, Mmeme. Ek gaan vir my ’n vrou haal.”
Mmeme verwerk die nuus totdat begrip haar gesig in afgryse laat vertrek: “Jy trou Judét se kind? Aikona.” Sy stamp die voortreflike besem sodat die reuk van stof opwalm.
Die perde sidder, Wagter spring op. Met ’n binnensmondse verwensing draai sy om. “Ek sal vir Bettakie werk soos hy trou, maar ek soek nie Judét se kind nie. Die kleur van die tarentaal word in die tarentaaltjie gesien. Kom, Krols.” Haar oogbanke hang laag, ’n seker teken dat sy ontevrede is.
Nou sien Frans eers vir Karools waar hy agter die kapkar geskuil het asof sy onsigbaarheid sy kanse kon versterk. Sy verbleikte klere is silwerskoon en genadeloos plat gestryk.
“Tot siens, Franna. Ry maar lekker,” sê die seun met oorlamse verwyt. Met Klint en Wynand as speelmaats, praat hy die Taal net so goed soos hulle.
Frans voel hy wil Mmeme terughou, maar weet nie hoe nie. Hy beskou haar nie as ’n swart ou gelukbringer wat toevallig met dienende hande geseën is nie. Hy was eenkeer half verskrik toe hy ’n boodskap statte toe moes vat en haar kaalkop met springerige hare in beswyming om die vuur sien dans het. Nadat sy daglank in die kombuis gemor het oor die rantsoene vir die oesmense. Daardie aand het hy met kinderlike wysheid begryp dat sy nie aan hulle behoort nie.
Mmeme se onwrikbare oordeel is ’n groot terugslag. Werk almal dan saam om Memorie se koms verdag te maak?
Sy gedagtes skiet terug na gisteraand, en Judit.
Hy was so niksvermoedend. Droomverlore, eintlik. Oom Dik-Tys se koms, die wonder van die telegram.
Hy wou skeer en regmaak om vroeg in die môre te ry. In die dik skemer het hy met kaal bolyf en gesig vol seep oor die waskom gebuig gestaan toe iemand die halfoop bodeur verder oopstoot. Daarna die geskuur van die onderdeur. Hy wis dadelik dis nie Betta of Gerrie nie. Elke vrou se rokke ritsel op ’n eie manier, en die meisies loop ook nooit sommer net in nie.
Hy wou hom ’n warm asem teen sy rug verbeel. Die swaar klip van onvermydelikheid was in sy binneste. “Hoe nou?” wou hy weet met seep wat in sy oë brand. Hy het rondgevoel na die handdoek. Sy het dit in sy hand gesit sonder om die punt te los. Hy moes liggies pluk. Toe hy weer kon sien, was sy eerste gedagte: Dankie tog, Memorie lyk nie na haar nie. Die perserige onderlip, die kort wimpers, die bol-oë. Sy kan seker as mooi deurgaan, altyd opgetooi. Maar hy het nog nooit getalm om te weet nie, hulle is nie portuurs nie. Sy is die vrou van sy stiefpa, hy hou nie van haar nie maar verduur haar. Dis die hele storie.
Hy het lig gemaak, die kersstompie ’n power bondgenoot. Hy wis nie hoe om die saak te hanteer nie. Hy is jonk. Die familie-vroumense in sy lewe het hom nog altyd aanbid.
“Wat môre se ryery betref. Dalk moet jy nie vir Memorie saambring nie. Dit was nie my bedoeling nie.”
“Maar dit is my bedoeling.” Sy stem was gelaai.
“Is julle twee danig?” Geveinsde verbasing. “Julle ken mekaar dan skaars. Julle het nie eers briewe geskryf nie.”
Hy onthou die ingegorde Mrs Meyer, ’n losieshuisvrou, wat met haar seun Zaverius daardie Sondag op Peerboomkloof aangekom het om Memorie te haal. Dié wou nie regtig gaan nie. Haar oë het in syne gepleit.
“Ons het afgespreek.” Hy kan nou insien hoekom Memorie briewe ontmoedig het. By die koshuis sou dit haar ’n naam gee, by die losieshuis sou haar ma dit in die hande kry.
“Ek weet heeltyd niks. Sy ag my mos nie. En ek het haar so mooi grootgemaak. So mooi aangetrek.”
“Mý vrou kan maar goiingsak dra.” Nou wis sy.
’n Oomblik se verwarring. Maar die dun nerfie word flink herstel: “Daar is nog seep in jou oor.” Haar hand reik uit, die skadu soos ’n vlermuis teen die growwe muur.
Hy deins terug, hoewel die plek min is. Met klere en gewere wat aan spykers en horings teen die mure hang, met trommel en katel en tafeltjie is die eertydse tuiekamertjie klaar oorvol.
Ingebore respek teenoor ’n vrou belet hom om haar opsy te stamp. Hy weet nou hoe Josef in Egipte moet gevoel het.
“Ek stuur vir haar ’n sommetjie geld. In goue ponde, om terug Kaap toe te gaan. Ek het dit vir haar as bruidskat gespaar, maar …”
Haar beheptheid met geld, in hierdie selfvoorsienende plaaslewe. Sy wil haar eie dogter uit haar lewe koop. En sy maak seker dat sy dit nie met swak Transvaalse papiergeld doen nie.
“Hou die bruidskat.” Hy sal vir hom en Memorie ’n eie plek bou. Stewig van bergklip; naby die groen, koel kloof. Een van sy manlike take sal wees om sy vrou teen haar eie ma te beskerm.
Toe sê Judit ronduit: “Dis onnodig dat ek en sy al twee hier moet wees. Ons is eenders, ek is net wat ouer as sy. Maar die voordeel is: wat ek ken, moet sy nog leer.”
“Julle is nie eenders nie,” het hy weerlê. “En wat sy te lere het, sal ek haar graag leer.”
“Maar wie sal jóú leer?” Listige bol-oë in kerslig.
“Die natuur het sy eie manier, Móvver.”
Die smalende naam wat haar stiefdogters graag gebruik, het haar laat padgee. Uitgestote onderlip, swaai van die rok, die toeklap van die onder- en bodeur soos sweepslae wat mekaar oortroef.
In die klein stoepkamer skrik Klint vervaard wakker. Sy tenger liggaam ruk inmekaar. Hy frons hewig. Is daar iets wat hy moet onthou uit