Op ’n maanlignag word ’n swaar belaaide poskoets tussen Kimberley en Johannesburg voorgekeer. Die gewapende rowers ry ten spyte van waagmoedige weerstand eindelik weg met die possak en staafgoud. ’n Perd word in die proses doodgeskiet, stuiptrekkend in die afgeleë stofpad. Net nog ’n spikkel. Wanneer bou ou Kroojer eendag ’n spoorweg om die lot van die stomme worstelaars, mens en dier, te verlig?
Sedert onlangs word die stadsilhoeët oorheers deur die toringspits van die Palace Building, ’n duiselingwekkend hoë landmerk met ’n vlagstok heel bo. Die siel van die stad is egter geleë in die Beursgebou met sy kettingafskortings en Korintiese pilasters, daar waar die grootste denkbare chaos en wanhoop tans heers.
Dis laasgenoemde feit wat Memorie Macdonald se gedagtes oorheers terwyl sy tussen perdetrams, bourommel, voetgangers en sierlike verandas deur huis toe haas. Nie dat sy juis aan die huisie op die hoek van die breë, stowwerige Jeppe- en Rissikstraat as haar tuiste dink nie. Sy sien dit net as ’n halte op pad na die kasteel van haar drome.
Sy is verward; sy wens net sy het meer verstaan van aandele, daardie gewigtige affêre wat vir party Goudvelders reeds belangriker geword het as die delf van goud self. Sy weet net van Between the Chains, die afgeskorte deel van Simmondsstraat waar swaar kettings aan dik ysterpale hang, waar die gedrang en die uitskreeu van pryse tot middernag kan duur en waar fortuine gewen en verloor word.
Dis die week tussen Kersfees en Nuwejaar. Sy het haar hoop gestel op ’n behoorlike Nuwejaarsbal, maar Eddie het plek op ’n koets bespreek sodat hulle sy mense in Natal kan besoek. Wil hy haar so van die sosiale jaareindtoneel verwyder? Hou hy nie daarvan dat sy skitter, die koppe laat draai, mans laat wedywer om met haar te dans nie?
’n Koetsreis in hierdie hitte … vreemde skoonmense aan wie sy niks het nie. Dit lê soos ’n berg voor haar. Die bande waarmee Eddie haar bind, is so goedig maar so vas.
Veel eerder sou sy saam met Zaverius die bruilof op die plaas bygewoon het. Sy brand om te hoor hoe dit afgeloop het. Dit was ’n persoonlike affront dat sy nie genooi is nie. Sit Mother daaragter? Of Frans? Om te dink dat sy hom weer te siene sou kon kry! In haar mees geheime gemoedslewe is daar nog die hardnekkige geloof dat sy hom, saam met alles anders, sal kan kry. Daar ís ’n manier, sy moet dit vind.
As sy net ontslae kan raak van die gevoel dat sy baie vinnig in ’n skeur tussen twee wêrelde beland het. Aan die een kant ’n stad met stylvolle koloniale tradisies, aan die ander kant ’n laer middelklas, oorbevolkte hool.
As sy nie geglo het dat dit alles tydelik is nie, sou sy dit nooit oorleef het nie. Die tekorte, swak sanitasie, die waterskaarste, die vuil. Die ewige stofstorms wat alles verander in ’n maalkolk verpoeierde grond. Die Randiete wat voorheen nooit oor dié winde gekla het nie omdat dit kastig goudstof uitwaai, vind dit nou ’n ondraaglike kruis wat vererger word deur die droogte in die natuur.
Toe die goud ophou vloei, het die lewe self tot stilstand gekom. Net die kroeë en biersale floreer steeds, asof die wanhoop saam met die stof weggespoel kan word. As Eddie hom ook maar soontoe wou wend en haar meer dikwels met rus laat. Maar hy is ’n vervelige huistoekommer en broeis getroud.
Vyf jaar, dis wat sy in haar kop gehad het toe sy met Eddie trou. Vyf jaar … dan wat? Hoe dwaas was sy. Nou sit sy met hom, en met niks meer nie.
Die afgelope weke moes sy noodwendig begin kennis neem van die inhoud van die mans se vertroebelde gesprekke. Van die tegniek van gouddelwery verstaan sy nie veel nie, en sy wíl ook nie. Sy verkies om die gewin te smaak sonder die werklikheid van gemors, die lawaai en vullis en gevaar van vallende rotse.
Sy hoor van ’n krisis wat die ganse toekoms van die goudmyne bedreig. Iets te doen met die goud wat in die rots vassit. “Die Midas-vloek,” het Bert Starrenberg gesê op sy eerste werklike besoek by haar en Eddie aan huis. “Mens kon geweet het alles is te goed om waar te wees.”
Toe sy vra: “Wel, hoekom kap hulle dit nie los nie, soos voorheen?” het Bert vierkantig gegrinnik.
“Dit kan wees,” het hy vir Eddie gesê, “dat dit Rhodes is wat die mark beer.”
Pleks en hou hierdie keer haar mond, vra sy opgewonde: “Sê jy so omdat hy net soos ’n beer lyk?”
Hierdie keer het Bert geskater.
“Ed, sê vir jou vrou ek hou van haar … e … kostelike siening van sake.” Hy het ’n sigaar aangesteek, byna suggestief stadig, en die luciferdosie sag toegestoot asof hy daarbinne ’n goggatjie vir sy vermaak gevange hou.
Eddie was verleë met die situasie. Of met haar? Stel sy dom vrae? Toe vra sy ronduit: “Hoekom, Bert? Hoekom sê jy nie self vir my wat jy wil sê nie?”
“Omdat jy my dalk nie sal glo nie,” het Bert gesê, en na haar gekyk. Sy onthou nog die vinnige veeg van die ietwat kleurlose oë, omraam deur kort, strak ooghare. Sy had die idee dat sy een oog effens laer en kleiner as die ander een is. Linker of regter? Geen kans om dit te bevestig nie, hy is nie die starende soort nie.
Sy grinnik het ’n halwe oomblik verdwyn, sy kon die vol, effens pienk lippe sien, asof dit saam met die sigaar smeul onder die brons moestas. Sy was beangs en opgewonde.
“Hy is reg, Poppet.” Moes Eddie dié troetelnaam juis voor Bert gebruik? Om ’n sterker band te kenne te gee as wat werklik bestaan? “Die laaste vrou wat hom geglo het, wonder nou nog waar sy die fout gemaak het.” Eddie was sy gemoedelike self. Waarom wou sy haar dan verbeel dat daar onheil in die klein voorhuis is?
Haar hande het gebewe toe sy wil koffie maak, sodat sy bly was toe Bert ’n drankie verkies en Eddie die takie oorneem. Sy was oortuig dat Bert ietwat meewarig kyk na die regop kombuiskassie wat ook as drankkabinet dien.
Dit was sowat ’n maand gelede.
Bert het nie weer kom kuier nie, sy het nie mannepraatjies kon aanhoor nie. Wat haar dwaasweg laat hoop het dat die goudkrisis soos mis voor die son verdwyn het.
Vandag besef sy die erns van die saak. Die ineenstorting van die aandelemark sê vir haar niks, maar die toestand van Markplein het haar oë oopgemaak. Normaalweg ’n vuil dog opwindende filter van mense en rytuie, smouse en kopers, was dit op hierdie hittige, stowwerige Desemberdag eerder ’n rommelhoop van tweedehandse ware: klaviere, meubels, tente, gereedskap.
Een koerant beweer nou hy het altyd geweet dat die Goudstad binne enkele jare ook maar net ’n spookstad sal word, soos … Hy het name van plekke genoem, maar sy onthou dit nie. Party is van hierdie land, ander in die buiteland. Sy weet wie die joernalis is, ene Cockburn wat gereeld by sosiale geleenthede opduik. ’n Snaakse, uitgesproke vent wat hom daarop beroem dat sy oupa ook ’n joernalis was destyds in die Kaap, maar wat kru verklaar dat sy pa ’n mislukking was wat homself op veertig doodgedrink het. Sy weet nie of sy so ’n joernalis moet vertrou nie.
Toe sy hom kort ná haar en Eddie se verlowing op die Wanderers ontmoet, was sy egter in haar skik toe hy die boekie uit sy bosak trek. Sy was vriendelik, het besef hy kan handig wees. Eddie gaan immers opgang maak. Sy gaan onthale gee. Mense sal wil hoor van Mrs M se spyskaart, haar klere, haar gaste. Haar Parktownse adres.
Inderdaad was daar ’n sin of wat in die koerant oor die verlowing, sy het dit oor en oor gelees en uitgesny om te bêre. Nou lyk dit nie eers of sy Cockburn ooit nodig sal kry nie. Die samedromming tussen die afskortings voor die Beursgebou bly haar kwellend by. Almal wag op nuus, goed of sleg. Die vrolike balle vir liefdadigheid het gekwyn. Die warm debatte oor die diepte en omvang van die goudneerslae, oor Kruger se dowe oor vir hervorming en sy vrese vir die Uitlanders met hul verderflike sedes, het stil geword.
Sy het ’n idee dat Eddie werk soek, doodgewoon werk om siel en liggaam aanmekaar te hou. Waar bevind hy hom bedags? As hy so ’n danige aandeelhouer by Stardust is, hoekom was hy nie vandag tussen die kettings nie?
Daar word