Eindelik is die kalwerhok en die kraalhek stewig toegemaak. Naas is met sy kleine bende en die twee melkemmers op pad na die huis wat soos ’n dof verligte ark onder die akkerboom sit. Hy wonder hoe ver Klint-hulle vandag gevorder het. Hulle het lank gesukkel om ’n gesoute span osse bymekaar te kry. Een kleur is buite die kwessie, ná die runderpes is daar net bontspanne.
Nou gaan dit deur die genade met die land weer goed. Die veestapel het herstel, die verraderlike Jameson-inval is afgeweer, daar was genoeg reën en geen sprinkane nie. Behalwe in die Soutpansberge, is die land skoongemaak van stamoproer. Nuwe huise word gebou, daar loop verewaens en Landauers op die wapaaie, met Nagmaal is dit langtentwaens wat skitter in die son. Daar is selfs van die vooruitstrewendes wat goewernantes vir hulle kinders laat kom. Naas is tevrede dat Betta self hierdie taak verrig. Hy wil nie vreemdes by hom in die huis hê nie.
Stilweg is hy bly dat die swaertjies ’n slag weg is. Wanneer laas was hy alleen met Betta en die kinders? Modjaa wou nie saamgaan om pad te wys nie. Jy sal sweer hy het ’n spook daar in anderland gesien. Nou ja, hulle sal Frans wel vind. Hy is glo al ’n bekende jagter.
Deur die jare was daar af en toe tyding. Op ’n keer het hy Kootjie se wa, goed gerepareer, met ’n span gesoute donkies saam met ou Jan Muisnemer gestuur.
Die afgelope jaar was hy stil. Ouma Gertruida was bekommerd. Sy is ’n vrou wat te voet deur Afrika gereis het, sy gaan nie sommer op hol nie. Maar kort ná die Jameson-affêre het dit gegons oor ’n opstand in Matabeleland, waarin baie witmense glo vermoor is.
Toe Naas in bandelose vaderskap aankom, verskyn Betta op die stoep, haar voorskoot ’n wit vlek. Sy sal dit nooit erken nie, maar sy is saans so bly as sy Naas sien aankom. As dit skemer word, wil ’n vrou haar man hê.
En die sononder wás vanaand so rooi en godverlate. Die boeties ver weg, die eerste winterkoue op hande. Sy verlang so na haar mense. Op ’n tyd was hulle almal saam op Grootverlangen. Hoe kan dinge nie verander nie. Gerrie sit in Kimberley, haar pa op die dorp. Sy verkwalik vir Móvver wat ’n laatlam moes kry, wat gemaak het dat Kokka maar tweede viool by haar pa speel. Maar nou ja, Janke is ’n oulike kind.
Fransie, wat in ’n flenniekombersie op Mmeme se breë rug skommel, begin sy bene en arms soos ’n skilpadjie roei toe hy sy pa en die kinders gewaar.
Die drie dogtertjies, Liefie self nog op onvaste bene, bestorm vir Fransie.
“Wag nou, julle vertrap hom,” betig Mmeme toe sy die abbakombersie losknoop en Fransie grond toe laat sak. In sy wit rokkie waggel hy verby die grypende hande om by Vadie uit te kom. Naas swaai hom boontoe en hoor die vol pensie soos ’n waterkarretjie ghloek-ghloek.
“Nou kom ek was julle,” kloek Mmeme die klomp bymekaar. Sy het reeds ’n hopie skoon klere en die sinkbadjie met warm water voor die vuurherd reggesit.
“Dis skielik koud,” sê Betta toe Naas haar in die spens met die melk help, “dis goed ek het gister die verekomberse uitgehaal en gelug.” Sy laat dit so huislik klink. Naas onthou menige salige winternag onder die verekombers saam met sy vrou. Hy het met Betta getrou omdat hy haar liefhet, en nou het hy haar lief omdat hy met haar getroud is. So eenvoudig is die storie van sy lewe.
Betta druk die melkdoek met hande en voorarms om die skottels vas, terwyl Naas die melk ingooi. Sy is deeglik maar aan die stadige kant, Naas het al goedig gewonder hoe sy in die Groot Trek sou gevaar het waar die vrouens soms die gewere moes help laai. Maar alles in die spens is in die reinste orde, die boonste rakke belaai met flesse glaserige konfyt.
Betta vat die doek se punte bymekaar en lig dit op sodat die laaste melk kan deursyg. Sy tuur na die misstof wat agterbly.
“Die wind het so gewaai,” brom Naas.
“Toe maar, dis niks.”
Die blydskap giet deur Naas. Dis duidelik dat sy hom vanaand goedgesind is. Partykeer is sy ook maar vol verskonings, dan voel hy soos ’n hond wat te min kos kry.
By die vuurherd gaan sy die vetkoek in die ysterpot omkeer, witpens bo.
Daar is baie plek voor die herd, en die vuur bied vir almal warmte. Die skuimbolle staan soos Mmeme te kere gaan. Die kleintjies word deur die week staan-staan gewas, met hul onderhempies aan. Saterdag is baddag, dan word daar water in ’n lampolieblik warm gemaak en hulle sit plat.
“Maak reg om aan te sit, Ingenaas,” sê Betta.
Naas smag stilweg dat sy hom soms Pa moet noem, soos ander vroue maak. Dit sal die kroon op sy vaderskap wees. Hy syg op die punt van die riempiesbank neer. Noudat dit koud word, eet hulle saans sommer in die kombuis. Hy kyk hoe Betta alles opdra – vetkoek, vars melk, goudgeel botter, gestampte biltong en fyn waatlemoenkonfyt, wat die kinders vlooikombersies noem.
Jacobet in nagjurkie help vir Moedie – alte versigtig, so spanningsvol die reis tussen koskas en tafel. Dan kom sy op Vadie se skoot klouter. Wanneer sy ook al kan, druk Jacobet haar groot broer en die drie kleintjies uit. Sy neem vir Vadie in met armpies om sy nek, plukkies aan sy moestas, vuisies in sy oë. As hy kastig haar ogies uitsuig, gil sy van pret. Altyd as dit rooktyd is, bring sy vir hom die tabaksak van fluweel met die geborduurde haan op, wat hy net ná ete en vir beste gebruik.
Partykeer, as Vadie in die veld of op die lande is, ruik sy sommer aan sy ou baadjie wat aan die kapstok in die eetkamer hang.
“Antjie was laatmiddag hier om jou te sien,” vertel Betta toe die kleintjies ná die ete en Boekevat almal in die bed is. Sy dek af en gooi die krummels buite vir die hoenders en ander pluimvee wat smôrens vroeg kom rondskrop. Mmeme is met ’n slopie vetkoek reeds weg stroois toe.
Naas was hom sommer in die kinders se water. “Wat wou Antjie hê?” vra hy veilig uit die voue van die handdoek. Hy voel skoon lam as mense met probleme na hom toe kom. Gee hom liewers ’n gebreekte ploeg of ’n siek kalf.
“Sy kla oor Kootjie. Hy het nou die plan in sy kop gekry om ook met sy kinders te speel, soos jy. Toe het hy die kleintjie se arm laat seerkry. Ek het maar smeergoed gegee.”
“Nou is hy dan mal in sy kop?” weer Naas die verborge aanklag af. Hy’t mos nie gesê Kootjie moet die kind se arm seermaak nie. ’n Man moet soos ’n groot hond sy krag ken en reg aanwend.
“Antjie is nou bang die Goewerment deel vir hom ook ’n geweer uit. Sy sê hy sal hulle verongeluk.”
“Hy sal g’n ’n geweer kry nie, hy’s nie ’n burger se agterent nie. Kamp oppas, ja. Nie eers perde nie.”
“Nou ja, Antjie vra jy moet omsien.”
Hoe het hy hierin beland, om met die Goewerment oor Kootjie Bos te moet onderhandel? Naas kry ’n teisterende beeld van hoe hy die President in die Raadsaal voorstaan. Hoe noem mens hom? “U Edele” of sommer “Oom Paul”? Ouma Gertruida is mos huisvriende met hulle, maar hy is nou ongelukkig nie ’n Viljoen nie. Hy is mos áángetroud.
“Wat ís al hierdie oorlogstories, Naas?”
“Ek weet maar net so min of so veel soos jy.” Naas vermy dit om op die dorp te kom. Orals staan groepies mans en rook dat die bloue dampe so staan. Hulle praat dat die Regering sedert die Jameson-inval op groot skaal wapens opgaar. Dat Engeland ook klaarmaak vir oorlog en net ’n vonk in die kruitvat soek. Hulle soldate, en kanonne staan klaar op die grense.
Om in Pretoria oor te slaap krap mens net om. Die bonkige klipforte wat in die heuwels rondom gebou is, het soekligte wat snags wyd rondvee. Die pad na die Rand moet glo verlig word, vir geval daar weer invalle kom. Verdomp, hulle moes harder teruggeslaan het, die President was gans te genadig.
’n Bang haar het Ignatius Prinsloo nie op sy kop nie. En vat jy aan sy vaderland, dan vat jy aan hom. Hy was al etlike kere op kommando. Teen Modjadji, teen Malaboch. Teen Magoeba is hy kwytgeskeld weens huislike omstandighede, Fransie se geboorte. Teen Jameson en sy invalsbende het