Sy voel onseker verlig toe sy hom in die verste ligkring sien baljaar met Bongi, die Zoeloe-piekanien van die Engelsman se plaas. Hy het saamgekom vir die perde. Sy keer altyd as Krols op Mimosa wil gaan kuier. Die Zoeloes is te lief vir baie vrouens en vir bloed.
Maar op hierdie oomblik kommer sy haar meer oor Bettakie.
Dié Naas Wang. Solank die ander mensevoete sleep en wange roer, loop staat en suip hy. ’n Manmens bly leeu, al trap hy nóg so saf. Solank hy net nie met Bettakie mors nie. Sy het daai meisiekind grootgemaak in die plek van haar dogters wat sy moes agterlos.
As sy net plan kan maak om by Soois se vrou verby te kom en weer in die huis te kom. Bettakie sal haar nodig hê, want as ’n man eers sy broek oor die katelstyl hang, begin die bobbejaantjies te kom.
Gloeiend dog veilig bereik Naas die kamer. Hoe stil is dit hier. Maanlig val deur die vierkantvenster. Hy verset hom kordaat teen die amperse gewydheid. As Betta hom wil hê, kan sy hom hier kom soek. Die wit sak met die lintstrik waarin die bruidsnagrok gereed lê, gooi hy op die vloer voor hy met skoene en al op die spierwit bruidsbed neerplof.
Die musiek en gedoef-doef van voete vervaag genadiglik.
Klint sit vrywillig verstoot op die ploeg agter die waenhuis. Dieselfde God wat hom nie na wense laat groei nie, hoewel Hy darem ’n komkommerplant oor Jona se kop kon laat opskiet, het weer eens sy sterkste bede verontagsaam: dat dit op die troudag heeldag moet reën, gepaard met blitse soos vurige drietandvurke en ’n donderstorm wat klots en skuim. Maar dit was tot dusver die mooiste somerdag denkbaar, en dis die koelste en oopste aand wat jy kan begeer, met net genoeg maanlig dat almal nie lampe en kerse hoef rond te dra nie.
Hy weet nie hoekom hy dit regtig wens nie. Hy het tog gehelp brandhout aandra vir die bakoond wat dae aaneen gerook het en wat nou so moeg voldaan staan en rus met sy swartgerookte bek. Dis net, niemand dink aan hóm as hulle so vrolik verkeer nie.
Die ploegskare is aangepak met kluiterige grond. Hy en die ploeg is net goed as hulle ’n werk moet doen waarvoor niemand anders kans sien nie. En vandat Franna weg is, is daar baie sulke take. Dis Klint hier en Klint daar en Klint moet orals.
Naby hom is die swierige kapkar van die Goudvelders. Hy is die een wat die menere se perde gevat en gaan versorg het, sonder ’n dankie. Anders sou die goed in die tuig moes staan.
Vanaand mis hy vir Franna meer as tevore. Die verraad van sy weggaan sonder groet. Noord om te jag, sê die spul Bosse.
Hy sou vir Franna vergesel het, wildernis of maan toe, al het hy in die middel van die nag aan die vensterraam kom klop.
Klint hoop opnuut dat die dans ’n klaaglike mislukking weens sy afwesigheid sal word, dat almal ’n vae gevoel van verlies sal ondervind, dat die musikante vals sal speel en sommer vroeg al ophou. Bo hom sidder die lug van sterre. Hy wens hy was liewers dood, maar dit sal vanaand nie eers daarbo lekker wees nie. ’n Skigtige beweging trek sy aandag. Dis Fienie Bos, besig om die dansery te bespied. Sy skrik toe sy hom gewaar.
“Wat maak jy hier?” vra hy sommer vies.
“Ek kyk maar net so ’n bietjie, Klint. En ek luister hoe ta’ Lammie speel. Hoor jy?”
“Ek is nie doof nie.” Ta’ Lammie speel die konsertina beter as almal wat vanaand hul hand daaraan gewaag het. Sy is trouens besig om Klint dood te moor. Sy hart heel laaste, sodat dit nog tot op die end kan klop soos ’n katswink toktokkie.
“Dis vir my so mooi as die rokkietjies so swaai,” sê Fienie verlangend. Haar eie rok is sonder kleur of vorm. “Het jy gesien of Wynand ook gedans het?”
“Haa, wat weet hy van dans? Hy’s nége.”
“Is ook waar. Nou ja, dan loop ek maar eers weer.”
“Ek keer jou mos nie.” Hy troos hom dat Gerrie en Ouma ’n mandjie kos vir die Bosse oorgestuur het. En dat Fienie met haar speekbeentjies nog nie langer as hy is nie.
Naby hom in die skadu’s gewaar hy vir Ouboet Retief, wat stilletjies kom rook het. Hy is veertien, vier jaar ouer as Klint, maar rook nog nie voor oom Dik-Tys nie.
“Jou suster soek moeilikheid,” knor Ouboet toe hy Klint eien. “Met Goudvelders dans en rondloop.” Die groot geboude, blas Ouboet is altyd nors.
“Hoekom dans jy dan nie met haar nie?” waag Klint.
“Dans? Ek hou nie van die geklouery nie. Ek gril behoorlik.”
“Ek wens ék was oud genoeg om te dans,” lap Klint uit voor hy kan keer. En gróót genoeg, dis die vernaamste. Selfs oom Jeroen se Dassies met hul dik lyfies is langer as hy.
“Dié Zaverius is ’n regte laventelhaan, ek kyk hom heelaand al so,” sê Ouboet. “Mooi getooi en fyn gewyn.” Sy oë gloei besete in die dowwe lig.
“Is jy dalk jaloers op hom?” vra Klint. Maar versigtig. Hy is te bly dat Ouboet met hom gesels, al is dit blaf-blaf. Hy voel lankal die trekkrag van die donker persoonlikheid.
“Jaloers, hmf,” sê Ouboet Retief. Hy beweeg nader, ’n stuwing van tabak en lyfhitte en veronregting. Sodat Klint liewers ’n bietjie verder weg staan. Dan lig Ouboet sy kop: “Hoor daar, ’n bakleiery. Daardie twee Goudvelders soek heelaand al skoor.”
“Ek moes hulle kar uitspan,” skinder Klint gewillig.
“Hulle twis met die mak Engelsman. Goed so, wat neuk hy ook altyd hier tussen ons Boere in?” Ouboet bêre sy uitgeklopte pyp versigtig diep in sy broeksak en staan met uitgerekte nek nader.
Hulle luister onder hulle asems. Die stemme bou op. Dit gaan oor Engeland en “old Kroojer” wat die Goudvelde ’n spoorweg weier. Starrenberg voer die woord. “D’you know what the old fool said when he was asked to build a decent road between Johannesburg and Pretoria? He said: ‘It is a waste of money. A road is good when the sun shines and bad when it rains’.”
“That’s what he said,” vryf Zaverius in. Die makassarkuif wat aan die een kant met ’n reguit paadjie hoog opgeborsel was, blink soos ploegsooi, hang nou oor sy voorkop. Die haelwit gestyfde boordjie en mansjette is slap en gekreukel.
“How can you be so ignorant of the fate of your fellow Uitlanders, Mr Brown?” hamer Starrenberg.
“I am no Uitlander, never on your life!” Brown se stem rys hoër.
“Didn’t somebody tell me tonight that you fought with Darcy’s Horse in ’81?”
“I did, that’s true. We were slaughtered. And afterwards? We had been told that as long as the rivers run and the sun shone the Transvaal would remain British. We had risked to stand by England. Would England stand by us?”
“Would she?” koggel Starrenberg in ’n ewe hoë stem.
“No! We awaited what action the Boers would take against us. But it was not what we had feared, and indeed deserved. The Boers treated us with generosity. Do I need say more?”
“Please don’t, or I’ll be swimming in tears. Fine masters they are, refusing the Uitlanders all civil rights.”
“D’you know what the Uitlanders really want? They want dual nationality, reaping advantage from two nations and evading the responsibility of either.”
Skielik is oom Ol daar, reus met baard. “Brown, jy is tussen Boere, praat die Taal! Hierdie twee blikslaers is net so min Engels soos ek. Maar die Boere se kos en meisies is darem goed genoeg.”
Brown stem oënskynlik saam en begin ietwat stotterend sy Taal te voorskyn haal, maar dis nie meer nodig nie. Starrenberg draai met groot demonstrasie na Olav: “This will be the Berserker, I suppose. Wasn’t his mother a witch then?” Dis duidelik dat hy sy ore goed uitgeleen het om beter te kan moeilikheid maak.
Olav steier eers agteroor, dan vooroor. Hy storm met ’n kreet, gryp Starrenberg aan die kraag en gordel en slinger