Sy kan net aan een rede dink waarom hy weg is, en dis dat hy nie gevang wou wees nie. Sy weet tog hy wil eintlik vir Memorie hê. Sy self het ook geglo en gedroom daar sal nog iemand spesiaals vir haar kom, maar nou weet sy nie.
“Nig Gerrie? Ek is jammer ek pla vir nig Gerrie by ta’ Lulu se graf, ek het eers ’n rukkie agter ’n bos weggekruip, maar toe dog ek, ek kom maar uit.”
Dis Fienie Bos, haar oë soos twee oorgroeide sproete tussen die res wat haar gesig oordek. Dun beentjies en swart stokkieshare.
“Ja, wat is dit tog, Fienie?” Van behoeftes aanmekaargesit, die Bosse. Geen respek vir privaatheid nie.
“Ek wil maar net hoor of ons vandag les sal hê.”
“Maar jy sien dan ons het kuiermense.”
“En vanaand?”
“Van wanneer af is jy so lief vir les?” Gerrie skik die plat klippe op die versakte grondhoop reg, trek ’n bloudissel uit. Dat die bywoner se kind haar in haar ontreddering moes sien. Eintlik wou die klein snip net uitvind waar die seuns is, die ogies loer mos altyd in Wynand se koers, al spot hy haar so genadeloos.
“Ek het maar net gedink, ek hou so van Aardrukskunde.”
“Aardrýkskunde,” help Gerrie werktuiglik reg. “Jy kan mos die boek by my kom kry en self lees.”
“Staan daar van Marokkie in?”
“Marokko? Nee, maar dalk in die atlas. Dis ’n land doer in Afrika, teen die Sahara.”
“Kan ’n mens van hier af tot daar kom?”
“As jy ’n kameel het.”
“Kan ’n brief daar uitkom?”
“Ek reken so. Maar dit sal eeue vat.”
“O. Nou dan loop ek maar eers weer, nig Gerrie.”
Die kaal, skurwe voetjies maak nie aanstaltes nie, maal in die kerkhofstof. “Het daar al tyding van neef Frans gekom?”
“Nie ’n woord nie. Maar julle moet mos weet waar hy is. Jou pa het dan sy wa en donkies vir hom geleen.” Om sulke gemors van rygoed te gebruik! Frans is aan die beste gewoond.
“Hy’t maar net gesê hy gaan ’n bietjie jag.”
Gerrie kom regop en stof die grond van haar rok af. Die duiwel haal hom. Wat van haar? Wat van die oes op die lande? Frans is die een wat altyd gaan oesters haal by die statte van Ramakoka. Hulle sal nou maar naby hande moet byhuur, met Willie Brown onderhandel.
Brown kom al hoe meer hier, hoewel haar pa hom steeds kundig afkeer. ’n Engelsman is nie so bekrompe nie. Hy sal dalk … Hemel, nee, mag sy tog nooit so verleë wees dat sy by ’n ordentlike man gaan aas nie. Dan staan sy liewers alleen.
Karools se mond is so dik dat jy blousool daaruit kan sny. Niemand wonder mos of hy liewer saam met ou Wyn en die tweeling sou wou gaan speel as om vee op te pas nie.
Ou Wyn smyt hom weg noudat die witkoppe hier is. Ander kere is hy goed genoeg. Alles wat Wyn en Klint kan doen, kan hy net so goed doen. Hy is taai soos leer en rats soos ’n springbok.
Dassies met draadhake uit hul skuilplekke dwing, hoog klim om gom of voëleiers te vind, kleilat gooi, klei-osse maak en dryf, muise vang om te braai. Hy kan met ’n slinger gooi dat die klip reg tussen die vinkswerms in die lande val. En strikke stel. Hy het laas in die veld ’n ystervark gevang en die penne uitgetrek. Die vleis het hy vir Mmeme gevat, sy het dit saf gestowe.
Wyn-goed laat hom ook skiet as hulle alleen in die veld is, en hy skiet al amper so goed soos hulle. Selfs al maak Wyn hom skrik, skiet hy nog raak. Hy wens hy kan sy eie geweer kry, maar die wet van Transvaal sê mos mense van kleur mag nie ’n roer dra nie.
By die wapenskouings pas hy die perde op. Hy wil nie altyd oppas nie. ’n Stamseun pas net vee op tot hy in bogwera was, maar hy weet nie of Mmeme hom ooit sal laat gaan nie. Anders sal hy moet wegloop soontoe. ’n Seun word nie ’n man voor hy by die winterskool was nie. Waar hy ’n bok sal kry, weet hy ook nog nie.
Daarná sal hy groot genoeg wees om met die melkery te help. As hy iemand met die melkemmers sien kraal toe stap, was hy sy hande by die fonteindam in die hoop hy word aangekeer en touwys gemaak. Sy hande is al sterk genoeg.
Die ergste is dat Bettakie hom vandag nie eers raakgesien het toe hy op pad vee toe by die agterdeur verbydrentel nie. Sy is die een wat hom altyd aanroep vir iets lekkers. Dik snye brood met varkvet, ’n handvol kaiings, ’n beker karringmelk. Partykeer gebrande soetkoekies.
Vandag is dit net kuiermense, en praat nie eers van haar kêrel nie. Hoeveel aande moes hy Naas Wang se vryperd koudlei en versorg. En dan sê Naas Wang nie eers dankie nie.
“Nou’t Franna weg is, hou daai man sy lyf baas,” het Karools by Mmeme gekla. Sy het gesê: “Krols, bly stil. As hy vir Bettakie goed is, is my hart tevrede.”
Mmeme het hom ook haar hand gewys, wit binnekant en swart buitekant. “Dis dat wit en swart mekaar moet help.”
“En hulle hande dan, my ma?”
“Hulle is die hand wat kosgee. Kyk vir Bettakie.”
Bettakie is die rede hoekom Mmeme hier bly en nie agter ounooi Gertruida aan dorp toe trek, noudat die vrou met die baber-oë haar uit die huis gejaag het nie.
Vir Gerrie het almal ontsag, vir Bettakie is hulle lief. Sy is die een met die sorghand. Sy is die een wat by die statte kom dokter as iemand siek is. Op koue dae het sy hom altyd voor die vuur in die kombuis laat sit. So voor die vuurherd het hy en Wyn van hulle lekkerste stories gesels.
Al voel hy bra vaal oor Bettakie, sien Karools tog ’n aalwyn raak wat hy vir haar wil vat. Gelukkig nie te groot nie. ’n Aalwyn is ’n swaar ding, kan maklik soveel soos ’n skaap weeg. Maar hy kla nie, hy dra. Die rotstuin langs die sitkamerdeur is al vol plante wat hy gebring het. As dit dorings het, dra hy dit in ’n sak oor sy skouer.
Karools is bly toe hy met die aandryf van die osse vir Klint ’n ent voor hom gewaar. Al piets Klint so kwaai met sy voorslagswepie die grassade af, weet hy sommer dat Klint op hom wag. Hy word ook deur die ander drie hond gemaak.
Op die middag, as die bome hul skadu’s soos brandvoete intrek en die vee op die koelste plekke bondel, sal hy darem nie alleen wees nie. Klint is die beste een om by te wees as jy dikbek is, Wyn is die lekkerste een vir speel.
En vir lospraat. As die beeste in die mielies gekom het, sal hy net sê: “Pa, ons het agter die bos geskoffel, ons kon nie die lande sien nie.” Dan het hulle nie eers geskoffel nie, maar groenertjies gegaps. Wyn se pa sit mos gedurig pyp-in-die-mond alles van die stoep af en dophou.
Net by Mmeme kan Wyn hom nie uithelp nie. As hulle haar kwaad maak en weghol, roep sy agterna: “Onthou, ’n voëltjie vlieg bo in die lug, maar hy moet grond toe kom om te vreet.”
Dit het sy elke keer gesê as hulle weghol om by ntatá Modjaa se lêplek rond te kyk as hy in die veld is. Dan sê Mmeme: “Ek wil g’n niks moeilikheid met die ouman hê nie. Hy het my klaar een slag getoor, ek wil nie nog ’n slag getoor wees nie.”
Karools sou wat wou gee om te weet van die eerste toor.
So gou die perde versorg is en hulle van die grootmense kan wegkom, verkas Wynand en die tweeling kloof toe. Jare lank terwyl Modjaa daar gewoon het, was hierdie speelparadys vir hulle grootliks verbode. Hulle word nou ’n bietjie te groot vir dolosse en klei-osse. Hulle is kopspelende vullens, heeltemal apart en tevrede daarmee.
Vir hulle is daar swem, kettie skiet, bobbejane skrikmaak. Met die begrafnis van ma Lulu verlede jaar, toe die Retiefs oorslaap, het hulle die aand stilletjies met stokke en lanterns gaan springhase jag onder in die oulande. Toe trap Willem op ’n mieliestronk en dog ’n slang het hom gebyt. Daardie aand het Wynand hom regtig natgemaak van lag, en Tysman vra aaneen: “Nou wat is die grap nou?”
Speel kan alles regmaak