“Wat laat jou dink ek is bang vir skande?”
Opgehitste bloed giet deur hom. Hy weet nie meer wie vir wie op die oorlaaide stoep rondstuur nie. “Omdat jy nie van die skuim van die Goudvelde is nie.”
“Watter Goudvelde?” Wye, onskuldige oë onder die digte vlerkies van die wenkbroue.
Nou weet hy sy terg net. Hy is verlig en verslae. En weet nog steeds nie of sy die tango kan dans nie.
“Ek weet nie of hulle ’n tango sal kan speel nie.” Sy beduie na die orkes, twee bebaarde ooms en twee beswete jongkêrels. “Maar wag, ek het ’n plan.” Sy wend haar tot die dik vrou met die vrolike raapgesig. “Ta’ Lammie, sal Tante nie assebliéf vir ons iets speel nie? Zaverius en Mr Starrenberg sal die pas aangee, dis ’n nuwe soort dans.”
“Maar dis dan nog so vroeg, my lam.” Die vrou het duidelik veel trek vir Gerrie, maar heelwat minder vir die stedelinge.
“Nooit, ta’ Lammie, dis sommer nou-nou middernag.”
Sou sy ooit iets anders kan doen as varkies grootmaak? wonder Zaverius, en is aldus oorbluf toe almal luidkeels begin soebat. Totdat sy traagweg instem en ’n gretige seuntjie stuur om die konsertina uit die karkis te haal.
Sy wikkel haar hande deur die leerbande soos die voete van ’n ervare ruiter wat na die stiebeuels soek. Toe hy en Bert die ritme begin uitpols met vingerklappe en sisdeuntjies, voel haar vingertoppe vlug oor die knoppies. Zaverius vermoed dat hy hom liederlik misgis het.
Nie lank nie, of sy tel die ritme op en maak haar eie wysie. Die aand kry ’n tweede asem, wat soos ’n primitiewe toorkrag werk.
Onder die lang, dromerige wimpers, knip Corrus Retief se oë kwalik. Hy weet reeds dat die basnote eenkant en die hoë note anderkant sit. Eie deuntjies draai deur sy kop en hy neurie dit gedurig tot dit vasskop. Dit maak dat hy vroeg en laat toegesnou word: “Bly tog stil!”
Dit bly maar moeilik om die middelste van sewe seuns te wees. Maar hy is bly dat sy ma hom haar musiek begin leer het. Hy sal nie eers so erg omgee as hy later beter kan speel as skiet nie. Skiet is in jou bloed, die konsertina nie. “Jy moet elke noot máák, daar’s nie klaar note nie,” het sy ma gewaarsku toe sy hom begin leer. “Hy’s baie soos die lewe, my lam.”
Of Gerrie wel die tango ken en of sy net baie flink die nodige bewegings namaak, weet Zaverius nie. Gee ook nie om nie. Die voedsel en drank in sy maag het ’n wapenstilstand gesluit, en hy is heer en meester van die meisie en die baan. Hulle word luidkeels toegejuig en aangemoedig.
Hy weet later niks meer nie, as net dat sy slap en buigsaam in sy arms is. Toe sy ’n paar sekondes swaar word in sy greep, moet hy vasstaan om haar nie te laat val nie. Veins sy ’n floute? Het sy dan ook maar maniertjies? Dit kan tog nie regtig wees nie. So ’n gesonde jong boerin, gebrei deur perdry, huiswerk en plaaswerk. Gou, egter, gee sy haar weer volkome oor aan die wiegende ritme van sy lyf. Die applous vermeerder. Almal dog seker dis ’n deel van die dans.
In die breukdeel van ’n sekonde het hy net die kommertrek gesien op die gesig van Mrs Viljoen, sy stiefouma.
Ná die tango wil Gerrie nie meer dans nie. Ook nie, tot Zaverius se leedvermaak, toe Bert haar kom vra nie. Daar is ’n wit kring om haar mond, asof sy diep en hewig uit ’n onsigbare glas gedrink het.
“Gaan jy my die dam wys?” Hy is kortasem toe hy haar op die werf uitvat om af te koel. Dis die ene spelende kinders en uitgespande rytuie. Die skadu’s is reeds beset deur paartjies wat skelm vry en manne wat dopsteek.
Sy begin sonder ’n woord voor hom uitstap. ’n Wit voetpad skemer voor hulle op. Haar rok ritsel. Is sy nie bang dit raak vol stof nie? Veral as hulle aanstons op die donker damwal in die gras lê?
Maar sy vernietig die vooruitsig toe sy haar arm uitstrek en wys: “Daar voor lê die dam. Kyk maar, hoor.”
“Maar jy verstaan nie, ek het bedoel ons moet saam …”
“Wat laat jou dink ek verstaan nie … Bróvver? Al is ek nie van Johannesburg nie?”
Tussen die tango en die dam het iets skeefgeloop.
Sy los hom waarlik en loop terug. Net haar romp veeg liggies teen sy been. Hy ervaar die ligte aanraking deur sy broekspyp as intense prikkeling. Hy verbeel hom dat die gestamp van die half oeraardse musiek tot hier onder sy voete tril.
Hy het nog nooit by ’n vrou geslaap nie, hoewel hy dit nooit sal laat blyk teenoor iemand soos Bert Starrenberg nie. Hy weet dis ’n diens wat in Johannesburg te koop is, maar dit sal hom walg om met ’n trap op te gaan terwyl ’n ander man afkom, nog besig om vas te knoop. Dit sal wees soos om van iemand anders se vuil bord af te eet. Hy is veral baie gesteld op sindelikheid, en is dit ’n sonde?
Hy sou dit met geen ander vrou graagter wou hê as met Gerrie nie, hy sou op hierdie oomblik die hele bokkerse Stardust en Hunter’s Castle daarvoor gee as hy dit besit het.
Maar hy weet ook daar is geen manier om haar kop en haar lyf terug na hom te swaai nie. Nie vanaand nie.
Maar hy gaan aanhou, al vat dit hom hóé lank.
Een van die tweemanbondels in die werfskadu’s bestaan uit Olav Ostfedt en die beswaarde bruidegom Ingenaas Prinsloo.
“Ek wil nou nie snaaks wees nie, Oom, maar hierdie goed is verduiwels sterk,” brom Naas. Sy kop sweef los bo sy lyf.
Olav tap weer uit die vaatjie wat op die buikplank staan, en druk die blikbeker in Naas se willose hande. “Uit die Laeveld uit,” lig hy in. “Gestook van stamvrug, moepel en maroela. Hulle noem dit mampoer. Mampoeroe het altyd vir hom so ’n stooksel gemaak van rosyntjiebos. Jy weet mos van Mampoeroe? Wat sy halfbroer Sekoekoenie in sy slaap vermoor het?”
“Ek weet,” wurg Ingenaas. Die vlam van die moord op Sekoekoenie het rooi opgeslaan deur die venster van elke plaashuis in Transvaal. Naas was net-net te jonk vir kommando. “Jissem, Oom, die ou nasie darem.” Hy maak hom sterk en sluk. Weer eens brand die wilde stooksel kortpad na sy binnegoed. Sy wange wil ontplof. Hy gryp sy snor met sy onderlip vas soos ’n hond wat stert tussen die bene knyp.
“Dit help teen die verdrietigheid,” beweer Olav.
En verdrietig is Naas inderdaad. Hy wonder mos nou: was Mampoeroe nie ook maar net ’n mens nie? Hy was ook ’n kindjie, teer in sy ma se abbavel. Dit skeel min, of hy bars in trane uit. Skielik bieg hy met hol stem in die beker: “Oom Ol, ek sal nie vannag weet hoe om met my vrou te maak nie.”
“Jy sal weet,” sê Olav genadeloos. “Adam het niemand gehad om hom voor te sê nie, en hy het geweet.”
“Maar hy was sonder sonde geskape. Ek is so vol sonde.”
“Jy’s vol mampoer,” bevind die biegvader. Nou is dit of hy skoon van Naas vergeet het. Dis net hy, die vaatjie, die beker wat in die dowwe lig flits, en sy elmboog wat soos ’n ysterskarnier werk.
Op bene wat sleg slinger, probeer Naas agterom die huis by die sitkamerdeur uitkom. Dis die kortste pad na die vrykamer, en die stilste. Al is die blomtuin geskoffel en natgelei en die deur spesiaal vir die troue oopgesluit, maak byna niemand daarvan gebruik nie, en die spelende kinders weet ook van die verskuilde dorings van die rotstuin vol vetplante.
Maar in die proses moet hy by die kombuis verby. Daar wemel dit van kinders wat gestuur is om hande af te vee of water te drink of ’n slaapplekkie in die binnehuis te gaan soek.
Dis ook die plek waar Mmeme en haar helpsters, die nimmereindigende vrag skottelgoed in die balies warm seepwater staan en was. Rondom hulle drom weer die kleingoed van die stat wat hulle eie fees aanstig met die oorskiet: handtertjies vol halfmaanhappe, repies boudvleis, warm geworde gemmerbier wat uit vuil gevatte glase in hul eie blikbekers leeggemaak en weggeslaan