“Ons rook tog al,” sê Willem om die aandag daarvan af te trek dat hy effens uitsak. Hy probeer sy asem gelyk hou, maar het suurslym in die keel.
“Wat? Donkiemis?” vra Wynand.
“Nee, my oupa se uitgerookte pype,” kry Tysman in.
Wynand is voorlopig stil. ’n Uitgerookte pyp is die ergste soort, dit skop jou soos ’n wilde-esel. Hy weet, hy het een aand Naas Wang s’n probeer. “Ons is nou naby,” herwin hy heerskappy.
“Aag, dis g’n grot nie,” sê Willem snedig toe hulle by die holkrans aankom. “Dis dan net ’n ou gat.”
“Nou ja, wie kan sonder sy ou gat klaarkom?” kap Wynand terug.
Willem proes, al wou hy nie. Dis eenmaal té snaaks.
“Nou wat is die grap nou?” frons Tysman.
“Modjaa is ’n groot toornaar. Hy het eenkeer van vyftig lyke van die vyand moeti gemaak. Toe hy nog in die Laeveld was.”
“Dis ’n lieg, en ek sê so.” Willem staan voor die vlak grot. Die grond is snuif getrap. Maar daar is niks toorgoed, g’n stokkie of beentjie nie. “Hier gaan niks aan nie,” beklemtoon Willem. “Kom ons skiet liewers kettie.”
Hulle begin mekaar met die skietery oortroef. As jy ’n boerseun is, moet jy kan bewys jy is die beste. Met toutrek, armdruk, stoei, skyfskiet, knipmes slyp, perdry. Met bekruip, wegkruip, afstand skat.
Daar is net ’n ongeskrewe seunswet dat hulle mekaar nie onbehoorlik seermaak nie.
“Het julle geweet die Hugenote het hulle ketties soos ’n sakhorlosie gedra?” vra Wynand. Die leertong van sy kettie wat Franna nog vir hom gemaak het, is al saf van al die klippies wat dit moes afskiet op voëls en koggelmanders. “Ek stam mos van die Hugenote af.”
Die Retiefs is nie seker van hul herkoms nie. Hulle ma is te besig met kinders grootmaak om hulle te vertel.
“Ek het besluit om vir Naas Wang op sy troudag kwaad te maak,” volg Wynand die sege op.
“Jy kan nie,” bars Tysman uit sy spraaktraagheid. “Naas Wang word nooit kwaad nie.”
“Ek sal hom so kwaad maak dat hy my wil vrekskiet. Julle gaat so lag, julle gaat julle holle skeur. Wil julle wed?” Hy steek sy hand uit.
“Met wat?” Geld is nie iets wat maklik van naby gesien word nie.
“Ons skiet skyf. Die een wat verloor, moet die skyf vashou net waar die wenner sê. Bo sy kop of onder sy arm of tussen sy knieë.”
“As jy dit regkry, sal ek die skyf voor my gulp hou,” onderneem Willem.
“Moet dan net nie agterna by jou ma gaat huil as ek jou sleg verongeluk nie.”
Die twee klap hulle hande in mekaar vas.
“Kap deur, Vlieg,” beveel Wynand. “Hárder!” Want Tysman se hand val soos ’n lendelam valbyltjie uit die lug. Tysman kap nou met ’n geweldige hou, en die twee gebreide seunshande breek uiteen.
“Hoe gaat jy hom kwaad kry?”
“Ek het al klaar genoeg gesê. ’n Groot bees tjôrts nie al sy mis op een slag uit nie.”
Dit tref Wynand nou eers dat Klint nie by hulle is nie. Waar het hy van hulle afgeraak? Hy het nog perde help koudlei.
Hy kyk uit die vlak kloof af op die plaas om te sien waar sy broer is. Daar lê die huis onder die akkerboom, met die rokie uit die skoorsteen. Daar wei die perde in die kleinkampie. Daar is die stalle, waenhuis en krale. Daar is die werksvolk op die lande, besig om te skoffel. Daar lê die fonteindam, dof blinkend, dis lank laas skoongemaak noudat Franna weg is. Daar is die granaatheining en turksvybos en kweperlaning, die wilgerbome en rietbos.
Hy sien tot vir Fienie loop. Vuil Fienie Bos. Sjoe, sy steek hom darem lekker onder die klippe as hy haar so noem. Maar g’n stuk Klint nie. Met ’n steek van jaloesie wonder hy of Klint en Karools dalk saam veld toe is.
Al is ou Splint so hardegat en kleinserig, is hulle tog eie broers. Hy mis hom in die stoepkamer. Toe Franna weg is, het Klint die buitekamertjie betrek. Wynand durf nie sy gesig daar wys nie, of hy word uitgeboender.
“Ons sal roosterkoek op Naas Wang se wange kan bak,” voorspel Wynand sodat die tweeling nie dalk sy onverwagte aandoening agterkom nie.
Oordrewe eenstemmig skater hulle dit uit.
Vet, grysbruin dassies kyk staroog voordat hulle geruisloos in hulle klipskeure wegglip.
Sedert Ignatius Prinsloo met skriftelike konsente van sy ouers en oom Soois gebooie gaan opgee het, lyk sy wangbaarde pal soos veldbos wat van weerlig deurskyn is.
Die troue met Betta Viljoen beroer sy beskeie bestaan in elke opsig. Klaas Kalbas, so genoem omdat sy waterkalbas in die Sekoekoenie-oorlog voor sy mond weggeskiet is, is ontevrede omdat sy seun sy kerk los om na Betta s’n oor te gaan. Klaas is Enkel Gereformeerd, ’n stoere Dopper soos die President self, en trots op die naam.
“’n Gaatjieponner,” is al wat Klaas Kalbas oor en oor kan mompel teenoor sy vrou in die kombuis.
“Ek wil tog net nie tweedrag hê nie,” waag sy. “Het ons ou volkie nie al op mekaar geskiet oor kérk nie?” En, net vir geval Klaas die huwelik van sy seun verdoem in die lig van genoemde burgeroorlog, mompel sy iets van “hemelsche kroon want hier beneden is het niet”.
“Die susterskerk glo tog ook maar soos ons, Pa,” verdedig Naas in sy bromstem. Hy kan sy mond mos toehou as hulle Gesange begin sing. Maar oom Soois het nogal sterk op die kerkpunt gestaan.
“As daar ’n dansery op die bruilof gaan wees, moet jy my en jou ma nie verkwalik as ons maar vroeg ry nie.”
Naas is in die knyp. As hy reg verstaan, sal dit ’n plesierige boerebokjol wees. Betta leer hom kliphard die trouseties dans terwyl Gerrie op die musiekie speel.
Ook maar beter hy het van al die probleme en drukte nie geweet nie, dan het hy dalk nooit die groot stap geneem nie. Sy maats is almal reeds getroud, maar hy het vir Betta gewag. Sy was nog sommer ’n dogtertjie toe hy haar by Olav Ostfedt se smidswinkel raaksien. Sy had reeds ’n vroutjielyf, oë met buitehoekies wat effens optrek en ’n oulike poortjie tussen haar voortande.
Naas het sy kans afgewag. Hy het sy reunperd opgevoer en die week ná Betta se aanneme begin blink vryf, dae lank met die wolkant van ’n skaapvel. Saal en saalsak, toom en halter nagesien. Dit was nou ’n jaar gelede.
Sy ma se hande het met eerbiedige knokkeling die wit broek se plooie ingestryk. Die vraag was nou: Moet hy die wit broek opvou en saamvat om naby die huis aan te trek, of moet hy sy drabroek eers bo-oor aantrek?
“Liewer bo-oor. Netnou gryp ’n bosvark die wit broek net as jy met die ferweelbroek om jou knieë staan.” Sy broers, veral Stoffel, spot hom lekker oor sy verliefdheid, maar met bedugtheid vir sy waagmoed. Die Viljoens is gerekende mense.
Grootverlangen is ’n eersteklas plaas met sy fonteine. Die Viljoens moet goed daarin sit. Naas sal egter in ’n lekkende pondokkie bly en drie maal op ’n dag pap eet, as hy net by sy Betta kan wees. Sy kinders kan op ’n kermisbed slaap. Want hy wil ’n groot kroos hê. As hulle rondom hom staan, wil hy sy hande so op hulle koppe kan sit.
Die Saterdagaand met kleinson kom Ingenaas oor die Viljoens se werf aangesif. Wat ’n verligting toe daar geen ander vryersperde te siene is nie. Hy was mal van kommer oor die mak Engelsman, Wilie Brown van Mimosa, ’n geskeide kêrel, oorspronklik uit Natal, wat om een of ander rede ’n Boeremeisie wil aankeer.
Die eerste ding wat Naas gesien het en nooit sal vergeet nie, is die takke vol spierwit amandelbloeisels wat swaar oor die klipmuur leun. Net daarna sien hy hoe Betta, stemmig in rouklere, want ta’ Lulu was maar ’n paar maande dood, skrams oor die onderdeur loer en toe fatsoenlik verdwyn.
Gerrie vat hom na