Die bruilofsverwagting swel saam met die somervrugte uit. Hoenders en kalkoene staan in vetmaakhokke, speserye word fyngestamp, negosie word by die winkel of smouskar vir produkte geruil en in die spens en solder opgegaar.
Die Retiefs het oorgekom sodat Lammie se aandeel in die kosmakery bespreek kan word. Hermana het tuisgebly om haar oupa en die siekerige kleintjies op te pas, en vir Ouboet te versorg wat op die koms van ’n veekoper wag.
Snaaks dat sy nie maar ’n plan gemaak het nie, aangesien sy ’n bruidsmeisie is. Frans sou een van die strooijonkers wees. Hy sou ook die vierperdewa drywe. Frans sou dit en dat. Nou is hy net weg, en die rede vir sy weggaan bly alomvaag.
Toe dit blyk dat Hermana nie gekom het nie, glip Gerrie buitentoe. Dit laat Lammie en Betta opgeskeep met Judit – in die sitkamer van alle plekke. ’n Bra stywe aanloop vir ’n bruilof wat jolig behoort te wees, want Soois het toegestem tot ’n bokjol wat sommer vir Nuwejaar ook moet instaan.
Die mans sit onder die akkerboom en rook. Terwyl die een na die ander skinkbord koffie vir hulle aangedra word, gesels hulle oor die droogte, oor vee, perde en ploeg.
Wat perde betref, gaan dit veral om ’n stewige Boerperd wat Dik-Tys se gewig kan dra, ’n dier wat nie sal oopswik as hy hom saggies in die saal laat sak nie. Hierdie kwessie sal helaas ook meebring dat Dik-Tys, indien daar oorlog uitbreek, nie in die vuurlinie sal kan veg nie maar tot die wa-laer beperk sal wees.
Wat jammer is, want hy is ’n bobaasskut wat op driehonderd tree die son op ’n bok se horing kan sien blink of sy oor sien roer, en hom met een skoot plattrek. Soos elke Boerseun het hy van kleins af geleer om afstand te skat deur af te tree.
Soois handhaaf sy swye, wat Dik-Tys ook laat verstil en driftiger aan sy pyp laat suig. Mens weet ook nooit wat jy aan Soois Viljoen het nie. Want wat is die storie van Franna? Soois sit daaragter, dis nie altemit nie. Eersteklas jongetjie, moes hom eintlik as skoonseun kon gekry het, Lammie sê sy dink …
Ai, ai.
“Ta’ Lammie kan gerus saamkom dat ek net in die potte gaan loer,” maak Betta plan.
“Dan gaan ek maar kamer toe, ek is besig met ’n vername brief.” Judit se oë is helder van dwaasheid en selfbewondering, ook veragting vir die eenvoudige kuiervrou.
“Gerus, Móvver,” sê Betta ingenome. Sy en Lammie wissel ’n prettige blik. Buite hoorafstand in die kombuis sal hulle behoorlik kan skinder.
“Seker ’n brief vir haar roksbandjie, sy het gevra of sy hom ook troue toe kan nooi,” deel Betta mee.
“Oééé, ek hoop nie hy kom op die ou end jou pa uitroei nie.” Wat Soois se verdiende loon sal wees, dink Lammie, want kyk hoe het hy alles ingepalm wat eintlik vir Frans toekom. “Dit lyk vir my sy trek die seun voor die meisiekind. Maar dié is ook maar onaardig, verstaan ek; is dit waar dat sy by Ol Osvet-hulle die bos rose in die slopemmer gegooi het?”
“So het Naomi vertel, ja.”
“Toe het daar ook niks gekom van haar en Frans nie.”
“Dit lyk nie so nie, ta’ Lammie,” skram Betta weg. Sy wil nie weer ’n keer uitlê dat haar pa en Frans gestruwel het en dat Frans daarom weg is nie. Niemand wat vir Frans ken, sluk dit juis nie. Sy self ook nie. Maar sy is getrou aan haar pa, wat veral in moederlose tye ’n goeie vader vir haar en Gerrie was.
Sy loop vuurherd toe en lig die deksel van die plat ysterpot. “Kom kyk vir my of die vleis darem genoeg lyk.”
“Jy maak weer ’n yslike klomp kos,” verdoem Lammie prysend.
“Ek moes seker ’n voorgevoel gehad het dat kuiermense op pad is. Ek wou eers net een bladjie vat, toe lyk hy vir my aan die klein kant, toe hang ek maar al twee oor.”
“Ja, die mans met hulle vleislus. Mens sal sweer hulle is op leeumelk grootgemaak.” Lammie takseer. “Nee, hulle kom mooi aan. Lekker bruin, en net genoeg vetjies. Ek sê mos altyd, ’n blad kan lekkerder as ’n boud wees, maar dan moet jy die regte pot hê en jy moet vroeg oorhang. En kon jy darem die skenkelbeen afkry sonder om die vleis te kerf, my lam? Dit wys mos of ’n meisie bekwaam is om te trou.”
“Lankal, ta’ Lammie.” Betta voel in die gesig gevat. Sy is meer as bekwaam om met Ingenaas te trou.
“Nou, my lam, jy moet vir my sê, behalwe die pasteie en melkterte en soetkoekies.”
Lammie se blik bou vuur op soos ’n bakoond, haar hande maak bewegings van meng en klits. Kos is die vrou se beswering teen alles wat nie uitloop soos sy dit verwag het nie.
“As ek my rok by tante Anna-Maria gaan aanpas, sal ek by julle aankom en alles mooi bepraat.”
“Alte seker, my lam. Ek sal maar solank opgaar, eiers vet smeer en in sout pak en so.”
“Ek en Ingenáás waardeer dit baie, ta’ Lammie.” Betta spreek sy naam op ’n eie manier uit. By die “n” druk sy haar tong agter die poortjie tussen haar voortande vas.
Ingenaas hou van die poortjie. As hulle opsit, gee hy haar eers sulke versigtige druksoene sodat die punte van sy moestas haar mondhoeke kielie. Maar soos hy vuriger word, werk sy lippe hare oop en sy tong se punt vroetel teen die poortjie. Dan is dit ’n kwessie van kophou. Dis hoekom sy weet hy hou van die poortjie, en dis hoekom sy geleer het om sy naam presies só te sê.
Die klein familiekerkhof is aan die voet van die rantjie, so sewehonderd tree van die huis af. By die graf van haar stiefma kniel Gerrie, haar sterk vingers om die kopklip geklem asof sy die geliefde vrou só in die lewe kan terugklou. Ma Lulu was veel langer haar ma as haar eie ma. “Ma,” prewel sy, “Ma het eendag vir my en Betta ’n bietjie vertel van grootmeisie word en so. Al was Ma so skaam, is ek bly Ma het dit gedoen. Nou verstaan ek darem iets. Dink Ma ek misgis my dalk? Kan daar ’n ander rede wees as die een wat Ma gesê het? Vir as mens oor jou maandelikse tyd gaan, nadat jy by ’n man gewees het?”
Hoe belaglik om met die dode te wil praat. Maar die dode luister so stil en mooi. Dis reeds weke oor die tyd wat haar lappe soos spierwit vinke op die versteekte doringbos moes hang. Altyd ’n gesukkel om dit ongesiens droog te kry. Hierdie keer was dit nie nodig nie. Daar was niks.
Die gesteente swyg, en sy het nie anders verwag nie. Daar is net die veraf gebulk van die kalwers in die kraal, die gesketter van watervoëls by die dam, die roesemoes uit die statte, die perde se geproes in die kleinkampie, die seuns se speelkrete uit die fonteinkloof.
Gerrie verslap haar greep toe die growwe klip haar vingertoppe seermaak. Frans het ’n stuk sout-en-pepergraniet uit Natal laat kom; hy het die naam en datums, wonderlik vloeiend, met ’n beitel daarop uitgekap:
Louisa M. Viljoen née Pretorius
Geb 27-2-1852 Overl 30-4-1888
Rust in vrede.
Daardie tyd was sy werkplek onder die akkerboom die algemene vergaderplek. Daar was ’n onweerstaanbare boeikrag in die eenvoudige handeling van verewiging.
Gerrie lig haar kop, sluit haar oë, voel die son op haar ooglede, die wind teen haar beswete vel. “Skyn op my, waai deur my,” hunker sy. Sy hou van God, sy sing graag tot Hom in haar mooi stem. Hoe goed hulle klaarkom en hoe dikwels hulle saam is, blyk daaruit dat sy nooit vir Hom “Môre” of “Nag” sê soos selfs vir haar eie pa nie. Sy sien Hom soos Hy ná die val van Adam en Eva daar sit op die kaal, verlate aarde, en toe besluit Hy om ’n nuwe huis vir Hom te soek, en Hy begin by die mens inwoon.
Wat haar die meeste van sy inwoning geval, is dat Hy haar toelaat om enigiets op haar eie te doen. Amper, met respek gesê, asof Hy nie bestaan nie. Sy vra selde iets van Hom. Sy het nie eers gevra dat ma Lulu herstel nie. Al het sy geglo dat Hy dit kan doen, glo sy eerder dat Hy werk deur die wette van die natuur wat Hy geskep het. Anders, hoekom het Hy soveel moeite gedoen?
Ook