Maar saans laat het hulle eenvoudig verdwyn na die benedekwartiere. Hy sou kyk wat daar aangaan. Dit was veilig. As Nanny kla oor “me corns” wat pyn en onweer voorspel, lig sy haar nie maklik uit haar skommelstoel op nie.
Met ’n flikkerende kers in die hand stoot hy die deur wat met growwe groen baai bedek is, oop. Skuifel kaalvoet die trap af na ’n kil, klam skemerwêreld. Vreemde ruimte, vae vorme, bedompige reuke. In die halflig staar hy na genommerde klokkies wat hang aan halfronde staalvere, vasgeheg aan ’n harwar drade wat deur die mure loop. Is dít wat die geskarrel ontketen as daar ’n bevelende pluk aan ’n koord gegee word?
Mompelstemme lok hom na ’n kamertjie wat uit die kombuis loop. Hy sit die kers buite sig neer, bang om betrap te word. Dis Mrs Wakefield die huishoudster en Mrs Berry die kok wat in die lig van lamp en kaggelvuur diep in gesprek is. Eersgenoemde is die skrik van die minderes, wat op die vlug slaan sodra hulle die ontsagwekkende geritsel van “that crool ole dragon” se gestyfde klere hoor, of die gerinkel van die sleutels aan ’n kettinkie om haar dik middel. Mrs Berry, weer, is so swaarmoedig dat Old Nanny altyd gewonder het of sy nie dalk in die kospotte huil nie.
“Lots of gen’men of the upper class set up a mistress. They get tired of just huntin’ an’ hoss-ridin’.” Mrs Berry in haar gedweë stem. “But marryin’ is a hoss of another colour.”
“Yes, and let me tell you summink: fine feathers do not make fine birds. An orniry woman can’t change her voice to that of a woman of birth and breedin’. One has ears to ’ear that she’s ill-bred. She still talks to ’er personal maid of taking a bath in stead of ’avin’ ’er bath.”
“Gawd alone knows how our pore Lord mannidge, not ’avin’ a lady with a proper God-fearin’ title at ’is side,” seur Mrs Berry instemmend. “Never receivin’ an’ not even going to Lunnon for the Season. If e’d ever ’uv knowed …”
“If you arst me, ’e would still ’uv married her. These kept women first bleed the gen’men, then soften ’em up. She can tell ’im any tale and ’e’ll swaller it like it was Bible.” Mrs Wakefield teug aan haar kakao, die reuk trek tot waar hy skuil. “The ’orror of ’er allus wantin’ to buy things an’ all that sayin’ please and thank you too much.”
“She allus overdoes things.”
“It’s in the restraint. There’s our ’onrubble Mistress Christine, allus preservin’ ’er dignity. But shé …! Leavin’ ’er first ’usband as ’tis, an’ steppin’ into the shoes of the late Lady Claire, God rest ’er sweet soul. It’s no easy task an’ she allus seems restless like ter me an’ methink she’s never been ’appy under this roof.”
“Oo is? There ain’t no ’appiness in this world, so we must just be ’appy without it.” ’n Klam snuifgeluid.
“Look, I’ve got nothin’ agaist ’er, may Gawd forgive ’er, but …”
“She” word ’n mag wat sy beskutting bedreig. “She” is besig om Granpa, tot nou groter as lewensgroot, te verdwerg. Hy soek nie ’n naam vir “She” nie. Nie toe reeds nie. Dit sou wees om bestaansreg aan haar te verleen. Hy moet weg.
Ongeërg agteruit beweeg, soos die debutantemeisies aan die hof glo doen. Hulle doen dit net om die Queen te beïndruk, hy doen dit om sy aftog te dek. Hy is reeds weer in die veilige sirkeltjie kerslig, toe hy dit sien: die kakkerlakke, swart wemelend teen die kombuismure. ’n Knewel probeer onder sy voete invlug. Hy skree. Die twee vroue is in ’n oogwenk langs hom, deureen hygende: “Omigawd it’s the little master! Oh dear me wot ever will Nanny say!”
Nanny word ontruk aan haar skommelstoel en rustige koppie laataandtee. Toe sy, vreemd sonder grys mus en uniform, in flennienagrok en pantoffels teen die trap afkom, skud sy hom dat sy tande klap. Met die gebruiklike appeltakkie jaag sy hom terug en kners woedend: “Where have you been, you bad, wicked, naughty boy? You will live to regret this …” En, terwyl die verskrikte Nursery-maid haar met vlugsout lawe: “I’ll pack me bags, I’ll not endure it!”
Natuurlik sou Nanny nie haar tasse pak nie. Sy sou nog etlike jare uithou voor sy gerieflik aftree in ’n cottage in Banthorp Village om Old Nanny te word. Maar al was sy so streng, al kon sy Hér Babies selfs later in die skoolkamer nie uitlos nie, sal hy darem nooit vergeet hoe sy altyd ’n bietjie melk by die laaste jam in die potjie geroer en hom dit met ’n teelepel laat eet het nie.
Nooit weer sou sy egter nalaat om die sleutel van die nursery onder haar kopkussing te bêre nie. Daar was geen manier om aan haar heerskappy te ontkom nie. Mama se ingehoue dog gedrae stem: “Do as Nanny says, dear. Nanny knows best. It is her duty to bring you up correctly.”
Die naggesprek bly in sy kop náklink. Dit laat hom, toe hy tot die besef kom van wie “She” is, met nuwe oë na Granma kyk. Onvergenoegde trek om die mond, beringde vingers wat altyd aan iets vroetel, dun arms in vliesige swart teetabberd. Met snoeiskêr en tuinhandskoene genadeloos op jag na ’n bestaande of gewaande insek.
Hy begin die opsetlike versprekings van hoofbediendes vertolk: “My Lady … Madam I mean …” Tog noem Granpa haar half afwesig “Dearest girl” en “Darling sweetheart”. Het Granpa iewers in sy lewe ’n groot fout begaan? Hy met die besadigde blou vuur in sy oë, kersregop in rybroek aan die brekfistafel. Met jas en pet en stok in die laning, wandelend met “She” aan sy arm, besig om die swart swane by die meer te voer. Nougesette landheer wat die vrugte in die kweekkamer ondersoek, wat ná die Sondagdiens met die pagters buite die kerk onderhandel.
Granpa met sy pyp voor ’n robyn kaggelvuur van verouderde stompe, sy dineebaadjie verruil vir ’n gemaklike ou huisbaadjie, voete in geborduurde ferweelpantoffels onder die lessenaar op die tiervel uit sy Indiese dae. Teen die mure die kaarte van die Estate, op die lessenaar die massa inligting waaraan hy jaarin en jaaruit werk; sy memoirs, verlewendig deur lynsketse uit sy nogal tekenvaardige hand.
Dis hier dat hy soms genaakbaar begin vertel. In halwe sinne, met pouses en ’n “puff-puff” aan sy pyp. Selde oor homself, eerder interessanthede oor Indië en Afrika. Die tierjag. Die maharadjas wat vanaf ’n balkon skaak speel met die vroue van hulle harems as skaakstukke op die grasperk. Die een wat wen, kry die harem van die verloorder.
So baie vroue, dink Michael; soos Salomo.
Toe hy uitvind van Haggard se King Solomon’s Mines, lees hy dit asof sy lewe daarvan afhang. Hy was nie bewus daarvan dat die Sondag waarop hy die bladsye koorsig laat ritsel, twee jaar tevore, later as Bloody Sunday bekend sou staan nie, met ’n optog van werkloses, met ruitglas wat in Pall Mall flenters geslaan word, polisiestormlope met knuppels. Granpa mompel oor “miserable Irish peasantry” met hulle Fenian-terroriste en hulle ongewenste immigrante wat krotbuurte skep in Londen en Liverpool. Maar wat verwag jy anders van ’n land waarvan die ekonomie op aartappels gebou is, en wat verhonger as die oes misluk?
Maar hy as seun wil eerder meer oor misterieuse Afrika weet, vra vir Granpa met nuwe mening uit, teleurgesteld as dit blyk dat Granpa net die suidpunt ken. Kaapstad. Die berg soos ’n tafel, wat soms in mis gehul is, ander kere brand sodat sterk winde die vonke oor Government House laat reën. Die Kasteel, gebou deur die Hollanders toe hulle ’n verversingspos stig. Maar nie ’n régte kasteel soos Shinwell, of elders hier in Norfolk nie. Plat, met vyf punte, van bergklip gebou, en met ’n donker kelder waar prisoniers aangehou is.
Oor die winde, die storms, die skeepswrakke.
Sulke tye sou Lord Banthorp toelaat dat sy kleinseun versigtig krap tussen die knipsels, memento’s, notas. Hy wonder al hoe meer oor die kroonkolonies, véraf en verag, maar soos winkende ligte.
“And who may this woman be, Gramps?” ’n Vergeelde koerantknipsel met die beeltenis van ’n jong vrou. Nie regtig ’n portret nie, maar van ’n houtsnee, goed sigbaar.
“Oh, that one? Some Cape Dutch lady.”
“But she isn’t uncivilized, is she?” Dit verwar hom. Sy