“Ek sal trap, maar nie oor Oom so sê nie. Dis omdat ek niks langer saam met Oom op een werf wil wees nie. Vat alles van my. Tot my aanteelvee. Ek vat net my gewere en ryperd, dié kry ek van my pa en oom Ol.”
Frans swaai om en loop weg.
Soois sukkel tot op sy knieë en kry die geweer beet. Die kolf is reeds donker gevat, maar nog nooit in al die jare was die loop op ’n mens gerig nie. Gestut op sy een knie, lê hy op Frans se rugkant aan. Hy kies die bladknop. Sy vinger kramp om die sneller.
Toe begewe sy moed hom. Lulu lê in die kerkhof, sy sal weet. En wat sê hy vir ma Gertruida?
Toe die geel langhaarduiwel kwylbekkend op hom afskiet, ruk hy die geweerloop soontoe. Die dowwe plofslag laat die beeste in die kraal onrustig maal. Watervoëls wat reeds in die papkuil langs die fonteindam tot ruste gekom het, sketter opnuut. Kiewiete krys verskrik. Alles wat netnou so stil was, gaan te kere.
Wagter tjank; eers angswekkend, dan al hoe flouer. Eindelik lê hy stil, terwyl ’n donker vlek al groter om hom uitsprei. Ander honde blaf ontsteld saam. Party van die statte af, Modjaa s’n van die kloof se kant.
Soois het die dwase hoop dat die bloedstollende geluide Frans sal laat omdraai. Dalk kan hy dan redelik met hom praat. Frans was tog altyd nog verstandig.
En hy self, sy woede het vervloei, hy was nooit ’n woestaard nie. Hy voel baie eensaam. Hy hunker Frans as ’t ware agterna, maar die donkerige voetpad het hom ingesluk.
“Ek skiet self verdomp goed,” besluit Soois tussen trots en selfverwyt.
Soois verwag dat ’n horde hom sal inwag om rekenskap te eis. Maar hy vind dat Betta binne op die orreltjie sit en speel en dat dit alle geluide moet gedoof het.
Hy kry net vir Gerrie waar sy op die stoepmuurtjie sit, haar arms om haar opgetrekte knieë geslaan. Sy het ander klere aan as vroeër vanmiddag, en haar hare lyk vars geborsel.
Die seuns moet in die stal wees. En die stiefdogter het toe skynbaar nie opgedaag nie. Hoe ordelik is sy gedagtes, asof daar nooit die wildheid oor hom gekom het nie. Gerrie sê nie boe of ba nie, sit net daar in die breë balk lamplig wat deur die oop eetkamerdeur val.
Hy sien hoe sy na die geweer kyk.
“Ek was verplig om vir Wagter te skiet.”
“Hoekom, Pa?” Haar stem is anders. ’n Oomblik wou hy hom verbeel dis ma Gertruida wat uit ’n jong liggaam praat.
“As ’n hond een keer skaap gevang het, is dit verby.”
“Wagter vang nie skaap nie.”
Haar stem gaan nie op of af nie. Sy weet alles, vermoed hy. Anders sou sy opspring en oor die hond gal-af gaan.
“Die bloed en wol sit nog aan sy bek. Frans wou my ook nie glo nie. Ons het oor die saak verskil en toe loop hy.”
Gerrie laat haar bene sak sodat dit oor die muurtjie hang, toegevou in die ruim rok. “Loop? Waarheen?”
“Waarheen kan hy tog, met niks op sy naam nie?”
“Dorp toe,” sê of vra Gerrie.
“By Ol Osvet loop sit? Hy’s te lewendig van aard vir die dorp. Môre, oormôre sal hy wel terug wees.” Op sy knieë, hopelik, en meer gedienstig as voorheen. Hy kan Judit om verskoning vra vir die affront, en die lewe kan aangaan.
Want die veelkantigheid van ’n volle boerdery doem meteens skrikwekkend voor Soois op: mure wat inval, ploeg en saai en oes, natlei en skoffel, melk en vee versorg. Wat nog alles? Dit was nooit nodig om uit te vind nie, want Frans was daar. Frans het iets gepraat van die grondsuipdam met klippe uitstraat en nuwe lande en …
En wie sal met die volk werk? Orders gee … en wat as hulle dit nie uitvoer nie? Hy vind dat hy bevele oor en oor herhaal om sy selfvertroue te sterk. Op die ou end gaan hulle na Frans toe, wat dieselfde opdrag gee en hulle doen dit.
Soois kreun diep in sy bors. “Die hond sal begrawe moet kom, anders kry ’n jakkals of ding hom vannag beet.”
“Pa sal dit maar moet doen – as Frans nie hier is nie.”
“Ek dog maar, die seuns …”
Liewers vir Karools uit die saak hou, hy sal reguit na Mmeme toe hol met die storie. Mmeme se oordeel spreek nog altyd die hoogste woord.
“Dis nie billik nie, Pa. Dis net nie billik nie.” Gerrie swaai haar bene terug oor die muurtjie en verdwyn soos ’n skadu. Nie binnetoe nie, maar stoeplangs om die ver punt van die huis.
Soois vat dit op as verwerping.
“Hy het my tot vallens toe gestoot,” prewel hy duister agter haar aan.
Hoe sal hy vanaand kan Boekevat? Dalk oorslaan, met ’n verskoning dat hy ’n swakte in sy kop voel.
Modjaa hoor die geweerskoot weergalm, gepaard met die beangste geblaf van Wagter, wat ook sy eie twee jaghonde mal wil maak. Eindelik kom daar ’n groot stilte, en hy weet dat dit tyd geword het.
Hy raak nooit juis opgewonde nie, sy binnegoed word net klip. Al wat nog gedoen moet word, is om die sakkie met dolosse van die tak te haak en in sy bladsak te stop, teenaan sy lyf.
Hy vat ook die kalbas vol suurmelk.
Die swart driebeenpot gebruik hy om ’n bietjie kole in te dra. Dit kan wees dat Furana nie vuurhoutjies het nie, en dan is dit uit die staanspoor ’n gesukkel met vuurstokkies.
Modjaa vat die orige stukkie mieliepap tussen sy vingers, vryf dit teen die buitekant van die pot totdat dit swart is, en sluk dit in. Hy mompel ’n bede om voorspoed en ’n goeie reis.
Hy roep sy honde en begin solank loop, wetende dat hy Furana halfpad sal teenkom.
Nie een keer kyk hy om na die holkrans, waar hy soveel jare gebly het nie. Maar hy voel die swaar van afskeid aan sy gemoed rem soos die bondel aan die stok oor sy skouer.
Die maan kom rooi op en word stadig wit.
“Kootjie …” begin Antjie. In die kookskerm van takke sit sy langbeen en roosterkoek bak op die kantlangse kole. Haar rok is styf onder haar bene ingevou. Vuur lok allerhande goggas en gifgoed. Net die twee voete in verslete velskoene steek uit. Antjie loop nooit kaalvoet nie; dis ’n kwessie van klas. Haar familie was mense met grond en vee, al was dit nie groot of baie nie. “Ek sê, Kootjie …”
“Hou jou bek.” Kootjie wou net lekker op sy bekfluit begin speel. Die klomp kleintjies is kooi toe nadat hy hulle ’n slag goed met sy bokvelkruisbande uitgelooi het, Antjie se glurende blik ten spyt. Net Fienie en Ossie skoor nog. Vir hulle sal hy volgende keer met ’n beter slaanding bykom, as Antjie ver is.
Antjie beskou die afjak as genoegsame aanmoediging. “Ek wonder wie netnou geskiet het. Wagter het so getjank.”
“Slang,” verklaar Kootjie. “’n Slang het die hond gepik, toe skiet neef Frans die slang.”
Antjie mompel ’n verskil van mening.
Kootjie haak sy regterduim in sy oor en laat sy lippe in ’n spoegerige oefenblasie oor die bekfluit gly. Hy voel altyd om hartseerlike deuntjies te speel ná hy die kinders gefoeter het. Kootjie glo hy sal op ’n bruilof ook kan speel, as hy net gevra word. Dalk as Betta Viljoen trou. Hy weet van bywoners wat soos eie familie deur die boer behandel word.
Maar ou Soois …
Gegrief sit Kootjie sy vals note en uitbibber.
Die deuntjie verstil toe Frans uit die maanskyn aangestap kom. Kootjie voel soos ’n vlakhaas op wie ’n skerp lig skyn. Ligloop nou, dis tyd vir rekenskap.
“Is ek darem nou bly ek sien vir neef Frans!” sê hy toe die naandsêery verby is. “Ek wou juis oorstap om te sê my knieë het vanmôre weer uitgehaak, maar ek het natgelei soos ek neef Frans belowe het. Dis net daardie onderste paar akkers