“Ja,” sê Soois asof dit Frans is aan wie hy moet verduidelik, “die melkery het darem vanaand ook klaargekom.”
“Ja, Pa,” sê Betta uit goeie gewoonte. Sy loop spens toe om die meel te bêre. Soois kyk weeïg na die skemerende rakke vol flesse; konfyte en vrugte, vele nog Lulu se handewerk. Sakkies meel, suiker, amandels en droë vrugte. Dit wat nie hier ’n plek vind nie, gaan solder toe. ’n Lewe van oorvloed, maar Salomo sê liewer ’n stukkie kale brood as ’n huis vol onmin.
“Nou wat staan Pa so rond? Sit, dan gooi ek koffie.”
“Toe maar, ek wil die lamp opsteek.” Soois onthou dankbaar van hierdie taak wat uitsluitlik syne is. Frans kom in elk geval nooit vroeg genoeg in om dit te doen nie. Hy kyk tevrede hoe die gedempte liggloed van die hanglamp oor die wit gedekte tafel sprei. Werklik diepaand is dit nog nie buite nie, maar die veranda en die akkerboom hul die binnehuis in vroeë donker.
Hiermee is Soois se opsies gedaan. Hy kan buite gaan rook, maar dan moet hy Frans met sy aankoms te woord staan of, erger nog, ’n vaderrol vir die stiefdogter speel. Mog Gerrie se aanvoeling tog eg wees, dat die meisiekind liewers nie saamkom nie.
Die bose boeikrag van egtelike onmin trek hom ten slotte terug na die kamer waar Judit darem nou aan ’t was en aantrek is. Sy staan in haar onderklere, en hy kan nie anders as om steels te kyk nie. Dis dinge wat sy kinders nie verstaan nie, die lewe tussen man en vrou, die ewigdurende patroon van wegstoot en nader trek.
Judit keer. Vir iéts, hy weet nie wat nie, haar hande tulpsgewys voor haar bors gevou. Hy wonder of hy te veel na pyp ruik om nader te gaan. Maar sy draai self na hom toe en hy kan nie anders as om te sien nie – die smetterige swartblou kolle op die wit vel waar dit bo die borstrok uitpeul.
“My magtag, en dié?” vra Soois oorbluf.
“Ek wou nie hê jy moet sien nie,” sê Judit. “Ek was al spyt ek het vanmôre iets oor hom gesê.”
“Oor wie dan?” Hy voel magteloos en dom.
“Maar ek het jou tog te kenne gegee dat Frans my nie ag nie. As ek my nie teëgesit het nie …”
Eers verstaan hy nie.
Toe storm die bloed na sy kop toe.
Of nee, dis die gesuis van die kapkar se wiele buite. Soos ’n veldbrand wat wind kry, laai die woede in Soois Viljoen op. Frans van alle mense.
Sonder dat hy dit beplan het, haak hy sy geweer van die rak teen die muur af.
“Wat gaan jy nou doen?” Judit staan daar in haar onderklere soos ’n halfklaar lappop. Met die kolle.
“Sy harspan van sy lyf af skiet.”
“Moet liewers nie, op die ou end hang jy nog. Onthou vir Slagtersnek.”
“Wat van Slagtersnek?” vra hy woes. Hy sou graag wou weet hoe Frans se wandaad klop met dié van Bezuidenhout, wat baie lank terug ’n Hottentot in die Kaapkolonie gemoer het.
“Ek sê maar net,” wyk Judit weg van die geskiedkundige onsekerhede.
“Bedek jou liewers, vir wat moet jy half kaalgat hier staan?” order hy kru.
Toe hy met lang treë deur die eetkamer loop, kyk Betta verwonderd uit die kombuis. Die tweede keer in ’n kort tydjie, maar netnou was hy dwalend en verveeld, nou loop hy doelgerig soos selde.
“Pa,” toets sy hom onseker, “ek sien daar is net twee stukke vleis oor. Wanneer kan Pa slag?”
“Tog wonderlik dat die slagtery nog altyd my werk was,” sê hy kwasterig.
“Maar ek dog Pa wíl, ek dog Pa hou daarvan.”
“Omdat niemand anders dit doen nie, ja.” En, asof om die vae beskuldiging aan ’n naam te knoop: “Waar’s Frans?”
“Ek het hom kraal se koers toe sien loop, Pa.” En dan, as sy die geweer sien: “Wat gaan Pa dan hierdie tyd van die aand skiet?”
“Muishond,” mompel hy net. Dit moet genoeg sê.
Haar onskuldige verbasing bring hom tog ietwat tot sy sinne. Hy loop waenhuis om en haal ’n strop van die juk. Liewer neuk as skiet. Op die ou end hang hy rêrig, en hy wil nie weet hoe dit op sy begrafnis gaan lyk nie, die ene stiefgespuis wat kom aas.
In die uitgetrapte voetpaadjie krale toe kom hy niemand teë nie. Die skemer vou oop en oper. Hy het Frans nooit getug nie – maar as hy begin, sal hy weet waar om op te hou?
Dis eienaardig stil. Geen kiewiete, paddas, krieke, werfdiere, stemme van wit of swart nie. Of is sy ore toegeslaan?
In die aandgrou sien hy vir Frans van agter waar hy met sy arms op die sluitbalk van die beeskraal se houthek leun. Wagter lê by sy voete. Die lewendige werfhond het vandag met kop op die pote heeltyd die pad lê en dophou. Aan die eintlike baas van die plaas het hy niks, die swernoot.
Bo die gestawelde klipmuur sien Soois die rûe uitsteek van die beeste wat nog nie tot ruste gekom het nie. Die verstikkende reuk van kraalstof hang in die lug. Hy hoor die geskuur van harige lywe, die ligte geklap van ’n horing.
“Frans …” sê hy toe hy naby genoeg is. Waar is sy stem dan tog? Dit word moeilik om Judit se storie enduit te glo. Soos Frans daar staan, is hy sterk en apart. Hoekom sou hy wou …? Hy kan enige meisie onder die son kry as hy maar net sy ooglid roer.
“Oom Soois.” Frans draai nie om nie. Sy stem is gelyk.
“Is dit waar wat ek hoor? Het jy jou pote op haar gehad?”
Stadig draai Frans om. Hy lyk diep ongelukkig. Hy kyk na Soois, na die geweer oor sy skouer en die strop in sy hand.
“Dit was nie teen haar sin nie, Oom. Die ding het oor ons gekom.”
“Dan erken jy dit nog! Wragtig so skaamteloos!” Die amegtige gehyg uit sy bors.
“Wil Oom eerder hê ek moet lieg?”
“Ek wil jou eerder vrek sien, dis wat ek wil.” As dit waar moet wees, gaan hy ook die Koei van Basan daar in sy slaapkamer vrekskiet. Hy het lankal sy gedagte oor haar siekte daardie aand op Makouvlei, ná hulle troue. Sy’t hom met ’n slap riem gevang. Soois voel die aandlug teen sy tande.
“Skiet my dan, Oom, maar ek laat nie aan my slaan nie.” Frans se stem klim effens. “Nie om hiérdie rede nie. Dis nie iets vuils nie.”
“Dis nie vuil nie, dis morsig! En ek sál jou neuk, jy verdien nie ’n doodskoot nie!” Soois haal oor met ’n krag wat hy nooit vermoed het nie, wag die dowwe klapgeluid af wat Frans se wang tot op die been moet oopkloof. Maar daar verskyn net ’n skrams rooi haaltjie toe Frans sy kop betyds uit die pad ruk.
Rats soos ’n rinkhals gryp hy die voorpunt van die strop vas. Hy gee ’n geweldige pluk wat vir Soois verby hom laat steier; maar net voordat sy kop die kraalmuur tref, stamp Frans hom voor die bors en slinger hom terug.
Hy kom in die stof te lande op die naat van sy rug. Hy het seer en hy voel na braak. Maar diep in hom moet hy toegee dat Frans sy lewe gered het. Hy sou hom des moers teen die kraalmuur gestorm het.
Wagter tjankblaf, onseker of dit ’n soort spelerige geskoor is tussen twee mense wat eie is. Sy troue hondehart durf nie kant kies nie, sy stert kwispel pleitend.
“Jy trap vanaand nog van my grond af!” Dis soos met ’n ryperd of vooros. Jare lank kan jy nie sonder hom klaarkom nie, maar besluit jy eers om hom te verkwansel, vind jy oornag oorgenoeg rede teen hom.
“Oom se grond? Oom was so uitgeboer, Oom het nie eers ’n klou gehad toe Oom by my ma kom intrek nie.”
“En