“Ek sê dit maak nie saak nie. Jy moet maar aan oom Soois verslag doen. Ek boer nie meer hier nie, ek gaan weg.”
Kootjie se mond sak oop asof daar ’n skarnier uitgeval het. Hy het dinktyd nodig, en hy vind dit deurdat Fienie by die deur uitpeul.
“Naand, neef Frans, wie het dan netnou geskiet, neef Frans?”
“Dis oom Soois wat vir Wagter doodgeskiet het.”
“Jinning, hoekom? Hy’t altyd ons sere gesond gelek.” In die vuurlig lyk dit of Fienie se swart sproete ronddans. Frans vind die meisiekindjie nogal kostelik. Hy roskam gereeld vir Wynand wat haar so kan spot met Fienie-Bos-sonder-kos en wat nie nog alles nie.
Slegs agt, is sy altyd besig om met ’n gesis en gegryp die kleineres reg te sien. Haar ma se ywer en haar pa se voorbarigheid slaan by haar uit in vrypostige fluksheid. Sy kom soms met takies by die groothuis help, kry dit oulik reg om met die agterkant van ’n sleutel fatsoentjies op handtertjies af te druk.
“Oom Soois sal wel sy redes hê.”
“Waantoe?” kry Kootjie uit. Vir Frans om van Grootverlangen af weg te gaan, is soos vir die son om uit die hemel weg te skuif.
“Noordwaarts. Die wildernis in. Seker maar my oupa se trekbloed wat nou deurslaan. Ek vat vir Modjaa saam.”
Die wildernis intrek klink vir Kootjie na ’n goeie proposisie. Vir Antjie en die kinders agterlos. Hy sal opmaak wanneer hy terugkom as ’n man wat naam en geld gemaak het. Hy dink aan ou Jan Muisnemer, die grootwildjagter.
Maar net een blik na Frans se oë wat in die vuurlig streep, ontneem hom sy moed.
“Is neef Frans darem seker oestyd terug?”
“Moontlik nie. Kyk, ek laat oom Soois sleg in die steek, ek wil nie nog gunste van hom vra nie. Kan ek altemit jou wa en donkies te lene kry?”
Behalwe wat hy so met die tyd by Soois vasgelê het – ’n ketting, riem, ’n stuk gereedskap – besit Kootjie net die “wa’tjie”, sleg verbleik en sonder seil. Span hy dit die slag in, sleep die disselboom amper op die grond, want die donkies is floukoppe en die tuie is met draad reggemaak.
’n Ryk Viljoen met hóéveel rytuie in die waenhuis, wat ’n bywoner se vervoer kom leen? Die wa en vier steeks donkies wen onnoemlik in waarde. Kootjie se oë sit soos twee skuins kerfies in ’n gelooide vel.
“Daai donkies is my hart se punt, neef Frans. Slim ook. As daar net ’n voëltjie fluit, loop staan hulle. En weet jy, as daai Ouverdriet nie onder ’n draad kan deurkom nie, gaan hy plat op die sy lê en wikkel hom deur. Hulle praat ook nie terug nie. Ek meen nou, soos Bileam …” Soos die Prediker sê, begin Kootjie met dwaasheid en eindig met louter onsin.
“Jy sal die wa in ’n beter kondisie terugkry,” beloof Frans. “Dieselfde met die donkies. As hulle iets oorkom, gee ek vir jou ander diere van gelyke waarde, of beter.”
Om te dink hy het nie eers ’n paar pond kontant wat hy Kootjie kan aanbied nie. Niemand loop met kapitaal rond nie. Die plaas voorsien in jou behoeftes. Wat kortkom, ruil jy met produkte. Hy was tot dusver tevrede so. Dis ’n harmoniese sirkelbestaan. Hy besef nou hy moes al aangedring het dat oom Soois hom ’n eie bankrekening en inkomste laat kry.
Trots begin Kootjie sy verhaal van die behoud van sy wa’tjie vertel. Toe die disselboom bars, het hy die vel van ’n ospoot daaroor getrek. “Soos ’n mou, neef Frans weet. En anderdag sien ek mooitjies die houtwurms het gate gevreet in die speke, toe steek ek die blikslaers een-een met ’n pendoring dood. Daar sit Antjie, vra vir haar.”
“Vat die wa, neef Frans,” sê Antjie onverwags in ’n growwe stem. “Dis eintlik myne, dit was my bruidskat, en die hoenders bemors dit tog net.”
“Dis waar, neef Frans, dis al bruidskat wat sy gehad het. Dis swaar om onder sleg mense ingetroud te wees.”
“Vir jou om vir my …” mompel Antjie.
“Wanneer het neef Frans gedink om te gaan?”
“Vanaand nog.”
“Dan moet ons spring, die tyd staan nie stil nie.” Kootjie vind dit altyd goed om met ’n waarheid af te sluit, dit kan die res anker. Fienie moet ’n lig bring dat hulle die hoenders afjaag en die wa leegmaak. “Ossie,” beveel hy sy seun, “jy moet spring om die tuie en donkies nader te bring.”
Kootjie voel glads half opgeruimd, asof Frans se weggaan vir hom ’n voordeel of genoegdoening kan inhou.
Frans talm by Antjie langs die vuur. “Antjie, het jy dalk vir my ’n potlood en ’n velletjie skryfpapier?”
Nog nooit was Antjie so vas nie. Dit kos ’n lang gevroetel voordat sy te voorskyn kom met ’n stukkie stomp perspotlood en ’n halwe velletjie papier.
“Stamlijst,” lees Frans die gekrulde letters agterop die vergeelde stukkie papier met die ongelyk geskeurde rand. “Antjie, het jy dit tog nie uit die Bybel geskeur nie?”
“Ek kry tog nooit tyd vir inskryf nie, neef Frans.” Antjie kyk in die vuur.
Terwyl Frans die potlood natlek en op sy knie sit en skryf, bring sy ’n paar roosterkoeke in ’n slopie. “Vir die pad,” bied sy aan. Sy kan mos sien daar is moeilikheid. Nig Betta het dan glads ’n hele ronde tafeltjie vol skryfgoed.
“Jy het nie dalk vir my ’n stukkie boerseep ook nie?”
“Jinne, neef Frans. My eie kinders is so vuil dat jy aartappels in hulle ore kan plant,” bieg Antjie.
Toe Kootjie op sy vrou brul om lampolie te bring, kry Frans die kans om Fienie nader te roep. “Fienie, hierdie briefie is vir Gerrie. Jy moet dit ín haar twee hande gee, hoor.” En, om ’n gepeuter met die gevoude velletjie te voorkom: “Ek laat maar net vir haar weet sy moet Marico se poskantoor toe skryf as sy my nodig kry.”
Hy het seker alle rede om vir goed sy rug op haar te draai. Sy het na haar pa toe gehol so gou sy kon. Maar iets klop nie. Dis nie soos Gert is nie. Hulle is apart huis toe. “Ek moet eers in die kamer kom om my te was,” het sy gesê. Iemand moes haar voorgekeer het. Dalk sal hy nooit uitvind wat regtig gebeur het nie.
“Marokkie …?” sukkel Fienie agterna.
“Maríco. Toe maar, dit staan in die brief.” Die meeste jagters trek daar deur, hy sal sy pos wel kry. Dis die pad van die Agterland na die Diamantvelde. “Sal jy nou?”
“Ek sal, neef Frans. Herehoormy.” Plegtiger kan dit nie.
“Jy hoef nie te sweer nie, doen dit net. En kyk tog dat Klint en Wynand die graftes versorg.”
“Veral tant Lulu s’n, neef Frans.” Op die begrafnis het Fienie oopmond gehuil om agterna weg te lê aan die vleisfrikkadelle, sousboontjies en geelrys. “Watse bloedstrepie is daar op neef Frans se wang?”
“Sommer by die kraal gekry.”
“Seker weer daai orige Janbloed met sy suur gevreet en sy paar dik, growwe horings. Moet ek ’n bietjie kasterolie bring vir aansmeer?”
“Nee wat, jong, dis net ’n skrapie. Modjaa kan daarna kyk as ons op pad is.”
Op pad. ’n Pad wat hy nie ken nie. Eers het hy wildweg gewonder of hy dalk Vrystaat toe moet gaan, na ma Lulu se mense. Maar van hulle weet hy nie veel nie, het hulle uit enkele familiebriewe leer ken. Hulle kon nie eers by haar begrafnis wees nie, soos dit met groot afstande gaan.
Toe hy kloof toe mik om Modjaa te roep, kom Modjaa reeds op sy eie aangedwaal. Reisgereed, bondel aan ’n stok. Op sy hakke sy twee Nguni-honde wat rifrug uit die geharde Afrika-verbastering gekom het.
“Waantoe nou met jou, Ubaba?”
“Saam met jou, Furana. Een vinger vang nie luise nie.”
Totale