Skuins ná middernag galm ’n beuel flouweg deur die mis. Hulle kragtelose roepe tower gestaltes op die oorkantste oewer te voorskyn. Daar is lanternlig, en daar kom ’n vuur, groot en rooi, maar so onbereikbaar.
’n Jong man swem met lewensgevaar deur en maak ’n tou om ’n rots vas. Nou kan ander daaraan vashou om komberse, kos en brandewyn deur te bring. Die jong man – hulle noem hom Frans – help haar om te drink, omdat haar hande te verkluim is.
Hy is duidelik die leier van die trop, al is hy jonk en ’n vreemdeling in die geweste. Sy spraak verraai dit.
“Sien jy kans om eerste deur te gaan?” vra hy haar. Hy is net ’n vae gestalte in die donker, maar sy stem boesem vertroue by haar in.
“As jy my help.” Sy praat met geklemde kake.
“Natuurlik. Hou net aan my vas.”
In die ysige stroom begelei hy haar pynlik stadig al met die tou langs. Halfpad kan sy nie verder nie, hy moet haar teen ’n klip uithys om te rus. Dis toe dat die donker bos aangetol kom en hulle van mekaar losruk.
Sy wonder wie so gil, vind dan dis sy self. Sy is op haar eie in die malende stroom. Of nee, tog nie. Die trekkrag van sy greep is weer daar, die skouers waarin haar vingers angsvol knyp. “Toe maar, ek hét jou.”
Sy warm beskutting dring dwarsdeur die nat en koue. Eindelik aan wal, masseer hy haar dooie hande, klap haar wange, sit sy nat mond oor hare en blaas. ’n Asem vars en skoon, nie die ewige stank van drank en tabak van die andersins verfynde jong here nie.
Stadig word haar lippe warm. Totdat sy vind dat haar mond aan syne gelak is, nie net deur modder nie maar ook deur begeerte. Sy wil meer van hom hê, al weet sy nie hoe nie. Anders as wat die kwaadpraters glo, weet sy bitter min van die uiteinde van die koketspel tussen man en vrou. Net maar soveel as wat onervare meisietjies kan versin, verdraai en oor fluister.
“Darling …” Sy is besig om haarself te versmoor.
Die frustrasie toe hy van haar af losbreek. “Kom vuur toe, ek moet eers met die ander meisies help.”
Daar was ’n belofte in die “eers”.
Op Peerboomkloof vertrek die soekgeselskap ná warm kakao met die adresse van familie, onder wie Judit.
Die meisies word versorg en in warm beddens gestop. Mrs Du Toit, met behulp van bediendes en Frans se ouma en niggie, berei in die kombuis ’n vroeë ontbyt voor.
Die natuur is uitgewoed, met ’n nuwe dag wat roosgrys teen die ruite opdam. Sondagmôre, onthou sy skrams. Sy sal nie nodig hê om in die gehate ry te loop nie, hoewel die kerkgalery ’n goeie sitplek bied om waarderende blikke te lok. Sy weer die uitputting af en bly op die been. Sy glo dat hy by die kaggel langs die staanhorlosie wat so swaar tik, op haar sal wag, elmboog gestut, sy lyne met vuur afgeteken.
Op die ou end is dit sy wat by die kaggel wag. Hy kom van buite af in, stormlantern in die hand, droog aangetrek in ’n ferweelbaadjie wat al sag gedra is. Sy hunker om haar arms onder die baadjie in te druk, sy lyf te voel. Daar is ’n donker stuwing op sy ken en wange. Sy besef dat deel van die skrynerigheid van haar vel te wyte is aan die wrywing van haar gesig teen syne. Dit was nie net die opdrifsels, tollende bosse en skerp rotse nie.
“Ek het net gehelp dat hulle op pad kom,” sê hy terwyl hy die stormlantern doodmaak. En toe, met die grootste vanselfsprekendheid: “Dankie dat jy gewag het.”
Volgens alle spelreëls moet sy dit weerlê, aflag, sonder om hom finaal af te skrik. Maar sy is so slap verlief, kan geen woord uitkry nie.
“Memorie … jou naam ís mos Memorie?”
Dit was die regte tyd om hom op die verkeerde uitspraak te wys. Sy is Mémorie, nie Memórie nie. Of is sy Memórie? Het haar pa haar nie so genoem nie? Van waar die skielike flits, waar het dit al die jare verskuil gelê en wat het dit losgemaak? Sy was maar vyf toe hy dood is.
“Ja …” Haar stem is gruiserig. Van ontbering, al die gille. Sy wou hê dat dit fluweel moet wees.
“Jy weet ek is Frans? Frans Viljoen, van die plaas Grootverlangen anderkant die Magaliesberg in Transvaal.”
Hoe bewe sy. Kan hy haar darem sien knik?
“So, ek wil maar net sê, Memorie, dis waar jy ook sal bly – op Grootverlangen – as ons trou.”
“Trou?” ’n Giggeltjie. “Jy’t my nog nie eers gevra nie.”
“Ek vra jou nou.”
“En sê nou ek sê ja?” Roekeloosheid vaar deur haar.
“Dan kom haal ek jou end van die jaar.” Hy is kalm en ongehaas, maar koop die tyd uit. Hulle privaatheid kan elke oomblik versteur word.
“En sê nou ek kom sommer self, met die koets?”
“Ek laat jou nie so ver alleen ry nie.” Hy het ’n manier om effens weg te draai en dan voluit terug.
“En sê nou my broer gaan saam?”
Hy lag saggies, tevrede: “Dan sê ek: Goed so, wag by my ouma in Pretoria. Ek kry jou daar. Maar ek sal skryf.”
“Nee, moenie.” Hardnekkig in haar agterkop dink sy: as dit blyk ek het ’n vaste kêrel, bederf dit al my kanse.
“Hoekom nie?” Dis duidelik dat hy gewoond is om sy pad sonder teenstand te loop.
“Ons mag nie briewe van kêrels ontvang nie.” Sy begin veilig voel, seker van sy versotheid. Die halwe belofte kan haar pad alkante toe oophou. As sy so reddeloos verlief bly, kan sy daarby hou. As die gevoel oorgaan, wat nou onmoontlik lyk, kan sy dit vorentoe aflag, weglonk. Iemand hier in die Kaap vind, ’n beter proposisie, die regte een.
Maar hy ís die regte een …!
“Dan is dit afgespreek,” sê hy gedemp. Sy wag dat hy die vae dog gevoelvolle ooreenkoms moet verseël met ’n omhelsing, ’n warm soen van sy mooi mond.
Maar toe kyk hy by haar verby, en haar oë volg sy blik. Dis ’n dogtertjie wat hulle met slaapgroot oë aanstaar, die weeskind uit die Kaap.
“Addie …” Hy steek sy hand na haar toe uit. “Het al die geraas jou wakker gemaak?”
Van toe af was dit asof almal op hom beslag lê, saamsweer om hulle van mekaar weg te hou. Oom Lewies, Mrs Viljoen, sy cousin Gerrie. Noudat die natuur in die voordagure tot rus gekom het, het die huis en werf met sy skepsele, menslik en dierlik, begin maal.
Die ander meisies wou ’n floute kry toe hulle in daglig sien hoe hulle held en redder lyk. Sy het haar in sy ongeërgdheid verlustig. Sy is die uitverkore een, en hulle weet dit nie! Sy sal hulle wys.
Die rok wat sy aanhad, was Gerrie s’n. Dit was te ruim en het onmodieus haar voete bedek. ’n Eenvoudige rok en ligpers, sy moes hoor dis ligte rou vir Gerrie se stiefma, Frans se ma. Ingewikkelde spul.
Gerrie was soos ’n vroulike weergawe van Frans. Sy het dit gehaat dat hulle so gemaklik met mekaar is. Die familieskap is geen gerusstelling nie. Dis tradisie dat cousins op mekaar verlief raak. Sy wou Gerrie graag veilig afmaak as onskadelik, maar die te groot rok het haar herinner aan die meisie se lengte, die kragtiger bou, sterker skouers.
Dit was ’n groot gespook vir die Du Toits om by die kerk uit te kom. Die Viljoens het tuisgebly om die besorgde familie te ontvang. Nou sal Frans my probeer eenkant kry, het sy geglo. Sy was nie eers vaak of moeg nie. Maar haar ma en Zaverius is toe die eerste familie wat opdaag. Met vars klere vir haar.
Noudat tyd en afstand alles helder maak, kan sy onthou dat Mother baie danig was. Sy het op die hoë stoep saam met Mrs Viljoen tee gedrink en verneem dat die grys-met-swart rouklere ter wille van haar skoondogter Lulu is, laas jaar gesterf aan die koors. Met geveinsde mymering het sy uitgestaar na die berge en gesug: “Ja, Transvaal