Steek ’n warm gloed in hom aan, lok en ontwyk. Lyk dan seergemaak of kwaad as hy jou afkeer en probeer soen. Hy vra om vergifnis. Jy vergewe hom, so liefies dat hy weer sal probeer.
Die weelde daarvan om begeer te word, om beeldskoon te wees. Die opwinding, die plesier, die gelag wat elke spoor van skadu verdring. Dikwels het sy haar duur verworwe kunde voor die spieël geoefen.
Hierdie afgelope winter, die tweede, het sy verder probeer. Dit was pas nadat sy Frans ontmoet het. Sy het hewig oor hom gedroom, hom in haar gedagtes in ’n offisiersuniform geklee en met hom gedans tot waar hy haar doelgerig na die tuin stuur en hartstogtelik omhels.
Victoria Ingleby moet haar verraai het, Victoria wie se ma, Lady Ingleby, glo die Kaapse Hollanders nie kan verdra nie. Die skrobbering wat sy moes deurmaak, was alleraakligs. Sy is tot in haar siel verneder. Die lewe in die koshuis het hel geword. Die stof het in elk geval nooit gaan lê ná die bergklimkrisis nie, want die betrokke onderwyseres het longontsteking opgedoen en by die dood omgedraai.
Die bose reënwinter, muf en grys slepend tot in September, was haar oor. Die stormwinde het tot in haar hart gewaai. Soms het sy op haar bed opgekrul gelê. Die seer van verlange het ’n soort eie troos. Dit het immers die geliefde as onderwerp. Maar die muwwe grysheid sou haar kon toegroei. Iewers ver noord skyn daar son, die hele winter deur. En Frans Viljoen is deel van daardie warmte.
Tot sy Zaverius per telegram laat weet het om haar die Sondagmiddag te besoek.
Sy was rooi gehuil toe hy van Stellenbosch af aankom, met groot opskudding onder die loerende meisies. Sy het ’n mooi broer, fyn en donker.
“Watse moeilikheid is jy nou weer in?” wou hy weet.
“Almal is jaloers op my. Ek wens ek kon op die daad wegkom.” Weg van die onverbiddelike Rising Bells, die musiek waar sy nie vorder nie, die handwerk, die Arithmetic, Bible History en Grammar. Sy was moeg vir die Seminary, soms spottend die Engels-Amerikaanse Nonneklooster genoem.
Haar heil lê nie in die Kaap nie. Dit wis sy teen hierdie tyd. Ken sy nie die stywe kilheid van die hovaardige Hollandse families in hul sierlike gewelhuise nie? Wat die Kaapse Engelse menere betref, veral die offisiere: feitlik almal is uit die adel en gaan op ’n stadium terug Home toe. As die skeidslyne aan die Kaap skerp is, in Engeland is dit glo onwrikbaar. Sy sal altyd die verstoteling uit die veragte kolonie in Afrika bly.
“Nou kom ons gaan weg.” Sy fynbesnede gesig met die ontevrede trek, frons tussen die oë asof sy wenkbroue klaarmaak om weg te vlieg.
“Waarheen?”
“Ek weet nie. Kimberley. Johannesburg. Ons sit hier en rot terwyl die hele wêreld daar bo pret maak en ryk word.”
Dit sou ’n manier wees om by Frans uit te kom. Sy het nie twee keer gedink nie. Maar hoe anders het dinge verloop! Johannesburg het uit die lug gekom soos ’n reddende hand wat haar opskep en bo haar dilemma verhef. Dis haar eie El Dorado.
Niks later as vanmiddag nie, vat sy die koets terug. Hier in Pretoria sal sy in elk geval sterwe van verveling. Die enigste ontspanning behalwe perdry is skynbaar ’n dag se piekniek by die Fontein of Wonderboom, afgesluit met ’n dansparty. Hoe saai!
In Johannesburg wag Eddie Macdonald dat sy hom môre vergesel na die renbaan by Turffontein. Dis die plek waar die mooiste vroue mekaar glo op die groot pawiljoen verdring. Eddie se mynvennoot, Bert Starrenberg, sal ook daar wees. Dan ontmoet sy hom eindelik. Dit was of Eddie haar jaloers wegsteek totdat hy seker van haar is.
Wel, hy het niks te vrese nie! Sy weet presies wat sy wil hê. Sy het altyd geweet, hoewel Frans Viljoen en die miserabele Kaapse winter haar byna van stryk gebring het.
Die gedragsreëls op die Goudvelde is nie so streng as in die Kaap nie. Die meeste van die elite is pasrykes. ’n Ou wat vandag in ’n sinkkaia bly, kan môre ’n magnaat wees. Toegang tot ’n spoggerige bal is selfs vir ’n kroegmeisie nie net moontlik nie, maar selfs maklik.
Om te dink sy het amper op ’n afgeleë boereplaas gesit! Op die Goudvelde word daar ligweg die draak gesteek met die sogenaamde Afrikanders. Die verweerde, bebaarde klomp met hul kruiende waens is ’n las in die woelige strate. Vragte kinders en huisraad, pikke en grawe. Vir hulle beteken die Goudvelde net ’n mark vir hul produkte. Hulle is te onkundig om die waarde van goud te ken. Party verkoop turksvye of vroeëperskes, met ’n monster wat op die sweepstok pryk.
Hulle velskoene en ferweel, hul beswete hoede. So sal Frans ook maar eendag wees. Dis onmoontlik dat sy soveel van hom kan hou as wat sy haar wysmaak. Die omstandighede was maar net gunstig vir romanse. Daardie nag was hy die held. Maar sit hom in ’n balsaal waar almal glinster, en hy sal afsteek soos ’n veldklip tussen gouderts. Sy moet vergeet van daardie nag. Haar toekoms lê by Eddie.
Die eerste paar dae het Zaverius haar oral heen vergesel, maar sy het gou uitgevind dat chaperones nie eers nodig is nie. Wat ’n vryheid, wat ’n lewe, wat ’n plek! Dit kan wel ’n wolk stof wees wat hang oor ’n sameraapsel tente en krotte en gate – onbeskut, winderig, lelik en dor, ’n vuilgoedhoop en koorskatel, maar vir haar was Moeder Fortuin uit die staanspoor met ’n toorstaf daar.
Dus was die moordende koetsreis, ses dae en ses nagte lank, in verstikkende stofwolke en met vonke wat nagdeur onder die perde se hoewe uitspat, die moeite werd.
Net op Kimberley het hulle oorgebly. Vir Zaverius om vas te stel dat almal moeg geword het vir diamante en nou na goud dors. Dit is die nuwe hoop van Afrika.
Nie verniet ook die ongerief in Johannesburg self nie. Want saans word dit ’n towerland met die lampe wat deur herberge en kantiene uitgehang word, die musiek en gelag wat op straat uitspoel. Dan vervaag die waternood, die vullis en geraas, die krotte, die droë winde wat rooi stof in die strate opjaag.
Sy het haar wel ongewild gemaak deur ’n emmer water in die hotelgang vir haar toe te eien, om later vas te stel dat dit vir die kombuis bedoel was. Aaklige plek, wou sy toe afgehaal dink. Maar toe sy by die bal aankom en die koppe sien draai, het sy gevoel dat sy eindelik is waar sy hoort.
Die volgepakte sinksaal, die geur van sachets en pommades en cologne, van brandende kerse en opgejaagde stof. Sy was deel van die roesemoes wat by tye selfs die orkes oorheers. ’n Vars dansmaat elke keer, nuwe passies, flambojante klere. Mans vanoor die aardbol; sjarmante, wêreldwyse avonturiers. Hier, eindelik, was die flaire van die Suide gepaar met die drif van die Noorde, sonder die styfheid van die Kaap wat haar uitsluit, of die onopgevoedheid van die grammadoelas wat haar afskrik.
En toe: Eddie Macdonald. Komende van Natal, waar sy mense uitgebreide belange het – ’n stoetplaas, ’n winkel op Ladysmith – is hy gewoond aan ’n grasieuse koloniale lewe. Nie dat sy familie ’n groot oorweging is nie. Sy toekoms lê in Johannesburg.
So ook hare. Eerlank trou sy en Eddie voor die magistraat.
Net soms, soos laas nag in hierdie huis waar Frans se naam so aanbiddend weerklink, haal sy die herinnering aan daardie stormnag uit soos ’n ou juweel wat gepoets word.
Dit was Meimaand vanjaar, in Wellington.
Met die aanvang van die vrolike, langsame klimtog in die Bainskloofberge die Saterdagmôre, was die Witrivier ’n kabbelende stroompie. Teen twaalfuur het die weer begin verander. Die onderwyseres het gevoel hulle moet omdraai. Memorie het eerste teëgestribbel, geprikkel deur die vars lug en avontuur, en gevlei deurdat die aantreklike gids juis vir háár ekstra steun by die moeilike plekke bied.
Nog ’n paar huiwerige stemme is by hare gevoeg. Die onderwyseres het geswig. Dalk wou sy, soos die meisies, ’n bietjie langer in die geselskap van ’n man wees. In die Seminary kan jy ’n speld hoor val as daar ’n manstem opklink.
Toe hulle teen twee-uur die kruin van die onderste Sneeukop bereik, begin wolke en misrafels mekaar in ’n triestige sifreën ontmoet. Erger as die nat koue is die kilheid van die groep wat nou in haar ’n handige