Olav Ostfedt se groot dubbelerf is aan die agterkant met ’n hoë braamheining omgroei. Die voorkant met hoë stoep en swaar luike kyk onbelemmerd op die straat uit. Olav het die huis Walhalla gedoop toe hy en Anna-Maria hier intrek. Deel van die tuiste van die gode, wou hy onthou. Later sou die ironie daarvan hom tref.
Vir sy smidswerk gebruik Olav die afdak teen die waenhuis. Hier is sy blaasbalk, aambeeld, ysters en gereedskap. Olav hoef nie regtig grofsmidwerk te doen nie. Daar is genoeg herstelwerk van ligter aard. Hy vind dit maar net heilsaam om met growwe goed te werk: kragtige perde, hittige vure, knersharde wiele, vasvattange, swaar hamers.
As hy nie werk het nie, máák hy werk. Skoen- of hoefspykers, ’n poot vir ’n pot, ’n kookvurk of -lepel met versierde stele.
’n Groot peperboom vul die ruimte tussen werkplek en woonhuis. Olav bring die meeste van sy tyd maar hier deur. Soms gaan hy in die huis eet, anders stuur Anna-Maria sy kos saam met Naomi uit. Hy was en slaap in die waenhuis agter ’n afskorting van sak, al die jare sedert Naomi se geboorte. En sy is reeds twaalf, hierdie enigste dogtermensie met die beseerde verstand, die stadige kweelstemmetjie, die oop driehoekige mond soos ’n verwonderde voëltjie.
Die kinders van die buurt kom graag met die peperbessies speel, terwyl hulle Olav se werkery betowerd dophou. Soms vertel hy hulle ’n storie. ’n Leeustorie uit die Laeveld, of ’n Noorse sage wat sy ma hom voor haar ontydige dood geleer het.
Dorpenaars bring dikwels ’n werkie en soek geselskap. Of swyg net. Die Boere is ewe groot swyers as geselsers.
Op die oomblik staan ou Delport die meulenaar en twak praat. Af en toe doof Olav die temerige stem met ’n getieng van sy smidshamer of ’n gepomp van die blaasbalk. Delport is getroud met ’n jong vrou, wat sy eerste vrou tydens haar siekte versorg het. Die dogtertjie, net so mislik soos die ma, het saamgekom. Sy is die ene rokkietjies en lokkietjies. “Wil jy nie ’n bietjie ingaan na Naomi toe nie?” vra Olav om van die snip ontslae te raak.
“Ag, ’n mens kan tog nie met haar speel nie,” sê Koekie en haar mondjie trek skeef.
“Sy’s ook glad nie jou portuur nie.” Al steur Olav hom self bloedmin aan Naomi, mag niemand haar beskimp nie.
“Maar is dit waar dat hier ’n meisie uit die Kaap kuier? Is sy rêrig so mooi?”
“Ek het nou nie so opgelet nie.”
“Kan ek haar sien?”
“Nee, die museum is nog nie oop nie,” sê hy grof.
Deur haar koms het Memorie Meyer net ou wonde oopgekrap. En sy gaan nuwes maak. Want hy weet hoe Frans oor haar voel. Terug uit die Kaap, het Frans vir hom onder hierdie einste afdak gesê: “Ek het my vrou ontmoet, oom Ol.”
“Dis baster vinnig.”
“Ek sê maar soos Sigurd in Oom se sprokie: Sy is die vrou na my hart.”
“Het julle planne?”
“End van die jaar kom sy op Transvaal toe.”
Toe Judit haar dogter voorspring deur hier tussen die Viljoens te kom inwurm, het Olav ’n teensin in die spulletjie gekry.
Nou is hy die een wat Frans moet inwag om hom mee te deel dat die merrie verloof is aan ’n Randse goudkewer. Sy is nie hier om Frans se ontwil nie, maar om ’n bruidskat uit haar ma te kry.
Dit skryn in Olav. As die meisiekind net nie so baie gelyk het soos Anna-Maria op daardie ouderdom nie! Lyfie soos ’n sandloper, die ongedeerde blik. Nou is Anna-Maria wel nog mooi, maar veel ryper. Vir haar eie man ’n verbode vrug. Naomi se geboorte het byna haar lewe gekos. Maar ’n mens buig as jy nie wil breek nie, dit besef Olav gereeld wanneer hy die hittige yster smee.
“Ek reken nou so,” sê ou Delport met sy druipsnor wat lyk of daar koringmeel op gekom het, “hierdie oorlogstories is pure bog. Engeland sal ons nie weer aanvat ná Majuba nie. Sê jy as Uitlander nou vir my of ek reg is.”
“Oom maak ’n fout, ek reken my nie as Uitlander nie. Ek het in ’81 saam met die Boere geveg. En Oom maak nog ’n moerse fout: Engeland was nog nooit van plan om die Boere uit te los nie. Hulle wil Majuba wreek en die goud vat. En dié kan hulle maar met plesier vat, sover dit my aangaan.”
“Jy dra darem self goud om jou nek, Ol Osvet.”
Olav se hemp – Anna-Maria maak vir hom moulose hemde of haal die moue van winkelhemde uit omdat sy boarms so dik is – is oopgeknoop bo die leervoorskoot. Op sy harige bors hang die goue hangertjie van sy ma. Dis aangepak en geslyt, maar dis al wat hy van haar het.
“Nou praat Oom mos stront, hierdie is ’n gedagtenis.”
Die hangertjie het wonderbaarlik op dek bly lê, vasgehaak aan die poot van ’n ruwe houtstoel, nadat sy ma deur ’n fratsgolf oorboord gespoel is tussen St. Helena en Kaapstad, waarheen sy pa met ’n skeepsvrag hout op pad was. Sy het van die kombuis na die agterstewe beweeg om haar man by die stuur met tee en rum te bedien.
In Kaapstad het die vader sy seilskip verkoop, die seuntjie aan die hand gevat en koers gekies Transvaal toe. Hier het hy ’n swerwende bestaan gemaak. ’n Seeman kan enigiets doen, van gewere herstel en byle maak tot by horlosies en juweliersware repareer.
Hy het sy seun ook geleer. “Ek sal nie altyd daar wees nie,” het hy gesê. En hy was ook nie.
Olav se lewensfilosofie is geskool tussen Boere en Laeveldse Sjangaans; jagters en toordokters, die oertradisies van die priesterkonings van Monomotapa. Mense wil hê dat hy oor ’n soort instinktiewe kennis moet beskik wat hulle nie het nie; hulle vra hom graag sy mening. Hy lyk vir hulle sterk van krag, maar eintlik is hy swak van onskuld.
“Vra my agterna,” sê hy dan. Maar vind tot sy verbasing, wanneer hy af en toe ’n koerant lees met growwe vingernael onder elke woord, dat hy wel vooraf die inhoud van die berig geweet het. Maar wie sal hom tog glo? Hulle ken hom as die smid, die Noor, of die suiper. Hy is net Ol Osvet.
“Hoekom géé ons hulle nie maar die goud nie?” wil ou Delport weet met voorkop swaar van kommer. ’n Ou man met ’n jong vrou maak duisend angste deur waar ander sterflinge niks van weet nie.
“Dis nie so eenvoudig nie, my oompie. Hoekom trek jy nie ook maar Noorde toe nie? Ek hoor daar gaan allerhande trekke oor die Limpopo. Jy weet mos: Suid-Afrika is ’n derduiwel, en Transvaal is die horing op sy kop. Vlug liewer betyds.”
“My vrou sal nie toelaat …” begin Delport onbesuis.
Olav lag. “Toe maar, Oom. Engeland sal ook nie. Hulle wil die Noorde óók vir hulleself hê. Maar hoor wat ek vir Oom sê, met hierdie hamer in my hand: As daar nie sommer gou ’n goudoorlog kom nie, is my naam nie Olav Ostfedt nie.”
“Jy is vandag ook maar suurgat,” sê Delport bedremmeld.
“Hoekom kry Oom dan nie maar Oom se loop nie? Los die saag hier, ek sal vir hom ’n nuwe tand insit.”
So raak hy darem van ou Delport ontslae.Hy bly alleen agter met sy gedagtes.
Miss Meyer het gister uit Johannesburg gekom met ’n koets van Dow en Colquhon. Op die eerste een was die juffertjie nie. Dit kos Olav en gaan ’n tweede keer wag. Eindelik kom sy, yslike valies en nog ysliker hoededoos, haar fraai rok met ’n stofring om die soom. Van rondhol op die Goudvelde om ’n man te vang, het Olav gedink toe hy hoor hoe die wind waai. Nou sit sy op die agterstoep onder die prieel, sierlik opgetooi, wagtend op Frans om hom in sy hart te kwes. Want dis seker dat Frans vanmôre sal kom. Gister was Dik-Tys hier en sou die telegram terstond uitvat.
Olav kyk op toe hy sy skoonma sien nader kom. En kyk weer, hoogs verbaas. Gertruida dra haar beste: duifgrys rok, hoed, handskoene.
“En nou, Ma? Ons wag dan vir Frans. Ma laat my nie alleen met hom nie!” verwyt hy