“Hoekom?” En dis al bystand wat hy kry. “Ons vroumense gaan materiaalmonsters soek om vir Gerrie te stuur. Sy en Hermana is die bruidsmeisies, hulle rokke moet gemaak kom.”
“Ma laat my verdomp in die steek.” Dis nie dat hy nie respek vir haar het nie. Dis maar net dat hy vir haar enigiets kan sê, sy is nie op regdoenery gesteld nie. Hy waardeer ook haar hulp met Naomi se opvoeding. Dit moes vir haar ’n groot stap gewees het om dorp toe te kom.
“Nee, Olav. Ek wil eintlik vir Naomi hier wegkry. Sy sal op Frans afstorm en hom vertel van die groot diamantring.”
“O,” sê Olav, die wind uit sy seile.
Dit sal wel waar wees. Naomi beïndruk Frans graag met haar jongste vioolstukkie of borduurwerkie. Hy het die slag om haar doen en late bo geringheid te verhef, ’n slag wat haar eie pa nie het nie.
Minute later kyk Olav hulle agterna, die vroue in sy lewe, drie geslagte, die stof waarvan legendes gemaak word. Sy skoonma soos verouderende beenporselein. Anna-Maria met haar Franse trekke, fyn en donker, waar ander Boervroue weer die breër gesig van die Hollanders het. Dan, sy dogter met die dowwe verstand.
Met die geboorte het Naomi dae lank soos ’n stomp in Anna-Maria vasgesteek. Hy sou behoorlik die sweet uit sy vrou se hare kon druk. Toe sy eindelik naastenby dood met die kind in die arm lê, het die ouvrou hom in die kombuis voorgestaan, besmeerde wit voorskoot: “Ol Osvet, vrouens met klein mondjies gee swaar geboorte, onthou dit maar. As jy jou vrou dood wil hê, sit haar weer in die ander tyd.”
In sy versuftheid was hy half verbaas. Sy vrou se mond klein? In liefdeslus kon dit so wyd om syne vou.
Die ouvrou was praterig van verligting. Sy het die holte bo haar duim vol fyn twak gegooi en diep gesnuif voor sy ’n paar nat niese gee. “As jy nog by haar slaap, moet jy maar die kerk laat uitkom voor die predikant amen sê. Maar ás daar ’n glips kom, laat jou vrou die water drink waarin jy jou smidstang afgekoel het. Dit sal dit afbring. Jy moet vir jou ook ’n stywe onderbroek van leer maak. Die hitte is sleg vir die saad. Anderster moet jy maar ’n los gelukkie loop soek.”
“Tante, vlieg tog hel toe,” het Olav gesê, “en vat jou doos saam. Jou snúifdoos,” toe sy hyg van skok.
“Ek was darem goed om jou vrou en kind se lewe te red.”
“Tante kon ook beter werk gedoen het.” Hy kon toe al weet die kindjie sal nie wel wees nie. “Maar dankie darem.” Dieselfde aand nog het Olav in die waenhuis begin slaap. Die jare kom en gaan, hy vind ’n man kan aan enigiets gewoond raak. Alles in die lewe is soos seewater. Hoe meer jy drink, hoe dorser word jy. Drink dan liewer glad nie. Die natuur maak sy make, en beheersing bring ’n soort vryheid.
Hy noem Anna-Maria nog Amme, en sy noem hom op die troetelnaam Olief. Hulle kom goed oor die weg. Die los gelukkie het hy nooit loop soek nie. Hy het te veel respek vir Anna-Maria.
Hoewel daar dae kom dat hy skaars in die huis durf eet. Dis asof hulle reuke na mekaar toe uitstuur. Dan laat hy nagdeur die smidshamer op die rooiwarm yster dawer, gaan woes met die blaasbalk te kere sodat die vuur soos ver weerlig opslaan. Sy leervoorskoot kry nuwe spikkels van spattende vonke. Tot die bure oor die geraas kla. Dan grendel hy hom binne die sinkdeure toe en begin met mening suip.
Vandat die Kaapse meisiekind gister gekom het, voel hy weer die druk opbou. As hy net weer die ou dae in die Laeveld kon terugkry, ’n byl in die skedel van ’n maanhaar gooi.
Vandag is die gawe Pretoria van Oom Paul vir hom te klein. Soms wonder Olav hoe hy in hierdie lot beland het. Hierdie lewe, hierdie mense, hierdie dorp en land. Hy, met sy Viking-voorsate. Berserkers, seerowers, hekse.
Is die mens net prooi van die noodlot, soos die ou sages reken? Hoekom anders moes hy vir Anna-Maria ontmoet, daar op die kleistoep van die Laeveldse handelspossie? Sy en haar familie was daar vir die winterjag. Met die geweld van sy eenvoud het hy haar liefgekry en getrou, sy velklere uitgetrek, ’n dorpenaar geword, sy lot by die Boere ingewerp.
Nie dat hy altyd met hulle klaarkom nie. Hulle het ook maar hulle soorte en klasse. Baie maal wederstrewig, hulle rusies en twiste en selfs burgeroorloë rol soos donderweer oor die veld. Hulle koppige krag lei hulle dikwels verkeerd, en dan wil hulle skiet óf trek. Hulle wil eenkant wees.
Iemand anders se vuur sal altyd hulle oë brand en sy stem hulle rus verstoor.
Van Tafelberg tot die Limpopo, van Namakwaland tot Natal lê hulle spore en grafte. Gedurig die uitbarstings van trekgees, soms sonder enige verklaring behalwe ’n vae ontevredenheid. Dis óf vir hulle godsdiens, óf dis nog oor Slagtersnek. Deesdae oor die Uitlanders.
Meermale was die trekke rampspoedig. Koors, dors, tsetsevlieg en assegaai. Die Dorslandtrek was ’n massaselfmoord.
Maar hulle bly noord foeter, immer noord. Asof hulle oorland wil terug na Europa, van waar hulle voorouers seelangs met seilskepies gekom het.
Hulle is sterk en taai. In Afrika kan niemand ’n fout bekostig nie. Wat vir die prooi geld, geld vir die jagter. Binne veertig jaar het hulle die wildernis getem. Om van die suidelike wittes weg te kom, het hulle hul hier kom boei aan die swartes, met oorlog of onderwerping. Baas kan hulle goed speel, oor hulle volk of vrou en kinders.
Maar hulle is ook gasvry, het klein harte en is sorgsaam van aard. Hulle kan huil, lag en jol. Hy hou van hul stoere eenvoud.
Olav vat hier en los daar. Meteens verstyf hy. Hy hoor ’n perdekar van die straat af indraai, en eien meteens die kapkar en sweetvosse. Perde lyk nie eers moeg nie. So is dit as ’n man met perde kan werk. En ’n man wat goed met perde werk, werk ook goed met ’n vrou. Die meisiekind is dwaas.
“Hier’s Franna hoeka,” kom Hekkie aangegrinnik.
“Ja, jong, ek is nie blind nie. Kom vat sy perde.”
“Maar ek ken mos my werk, Ol Osvet.”
“Jy raak hans. Vir jou is ek báás.”
Hekkie lag. Ol Osvet is meer bek as binnegoed, en min mense weet dit so goed soos sy handlanger wat die meeste tyd saam met hom slyt.
Olav loop die kar tegemoet. So moet dit voel om ’n niksvermoedende persoon reg van voor in die kop te moet skiet. Hoe ewe klim Frans af, hoe voluit kom hy nader, treffend aanvallig, glimlaggend, oop hand uitgesteek. Olav voel sy voorkop kruis en dwars kreukel, dit vang sweet op, hy vee met sy harige handrug daaroor. Sweet ’n smid dubbel swaar?
En hoe kom dit dat ’n mens keer op keer, en dit net deur lief te hê, die prooi van aanspreeklikheid word?
Olav vat die groethand, probeer met forse greep die komende tyding versag. Maar sy hande word soos lappers.
“Hoe is almal dan so stil?” vra Frans toe die pligpleginge van groet en welstandnavraag afgehandel is.
“Die vroumense is winkels toe. Miss Meyer sit op die agterstoep.”
“Wag sy darem vir my?”
“Dit kan jy wel vra.”
“Hoe dan so, Oom.”
“Laat ek jou maar reguit sê, sy dra ’n ander man se ring aan haar vinger.” En, toe hy sien hoe die nuus die jong gesig voor hom tref: “As ek jy is, stuur ek haar hel toe.”
“Maar Oom ís nie ek nie. Laat ek self met haar gaan praat.”
“Maar is jy bliksems doof? Hoor jy nie wat ek sê nie?”
“Ek hoor, Oom,” sê Frans met al die kalmte van die wêreld. “Maar los dit nou vir my.”
Olav bly agter, en hy gluur Hekkie aan. “Ek het sommer lus en skop jou onder jou gat,” dreig hy magteloos.
Hekkie grinnik. Hy weet dis eintlik ’n vorm van prys omdat hy so mooi werk met die twee uithalersweetvosse.
Die agterstoep is met ’n druiweprieel oorgroei, dig van blare waaruit nuwe trosse met korreltjies soos piepklein smaraggies hang. Een van die lote het in ’n dik lus gegroei,