Dis duidelik dat die besering nie doodsake is nie, hoewel Tysman yslik kruppel loop toe hulle afspring om Frans te groet. Slap hoedjies, byltande waarop die son blink, wit hare, en natuurlik eenders aangetrek met kortbroeke waarteen hulle boude beur. Vir Lammie is daar geen hoër wet as dat haar tweeling eenders aantrek nie.
“Waar’s Wynand?” vra Willem en blik hoopvol rond. Wynand is hulle beste vriend en grootste mededinger wat vingertrek, kleilat gooi en dies meer betref.
“Nie saamgekom nie. Wat het die voet oorgekom?” vra Frans pligshalwe.
“Ek het per ongeluk Vlieg se voet raakgeskiet, Franna,” bieg Willem. Tysman wikkel sy groottoon om te bevestig. Hy is nie stom nie, net spraaktraag. Hoekom sal hy ook praat, as Willem daar is om die woord te doen?
“Met wat?” vra Lammie. “As julle pa moet hoor julle mors koeëls, trek hy julle gatvelle af.”
“Nee, Ma, dit was hael.”
“Met lood wat julle waar kry?”
“Sommer stukkies maroelapit en so, Ma.”
“Met julle pa se haelgeweer?”
“Eintlik Oupa se ou sanna, ek wou op ’n slang skiet maar ek weet nie hoe dit gekom het dat ek gemis het nie.”
“My goeiste, dis dan ’n linkerhand,” herinner Frans hom. Oom Ou-Willem is links, en almal weet van sy sanna, die 1835-Flintlock uit die Groot Trek, ’n 12-boor van stinkhout en met gladde loop vir ’n linkerhandskut.
“As julle oupa uitvind julle vat sy geweer!” Lammie weet self nie wat haar pa sal kan doen nie, en los die saak daar. “Waar’s dit nou?”
“Veilig in die veld weggesteek, Ma.”
“O, julle twee,” dreig Lammie onheilspellend.
Frans bekyk die voet. Gelukkig is dit hoefhard, anders kon die skade erger gewees het. “Kompleet soos bloeiende pitsweertjies,” bevind hy. “Dis seker seer, maar jy is mos taai, ou Tysman. Sal ta’ Lammie regkom?”
“Ja wat, Franna, Hermana kan skoonmaak en ’n trekpleister opsit.”
“En wat toe nou van die luiperd, kêrels?”
“Nee, neef Frans, Pa en Ouboet lê hom nog bietjie voor, maar Pa het gesê ons twee maak te veel geraas, ons moet huis toe en vir Ma kom help.”
’n Bietjie voorlê en ’n bietjie leeglê terwyl ta’ Lammie tuis die fort hou. Oom Dik-Tys kan dit doen, hy het ’n raakvatvrou.
Tant Lammie se twyfelende gesig bly Frans by terwyl hy die wemelende werf uitry. Ook sy het bedenkinge oor Memorie. Hy het liewers nie probeer oortuig nie. Sy vorm haar eie menings en sy hou dit. Dit kan wel lyk of oom Dik-Tys oor haar baasspeel; maar hy is nie regtig sleggehumeurd nie, brul maar net op die kinders en werksvolk.
Sy is eintlik die een by wie almal verby moet kom, die óú olifantwyfie.
Frans hou nie by die gebruiklike uitspanning stil nie. Langs ’n sytak van die Apies ry hy effens uit sy koers om die perde te laat blaas en suip en sy kisklere aan te trek. Dis sy eie stilhouplek hierdie, tussen witstinkhout en wag-’n-bietjie, soetdoring, rosyntjiebos, wilde mispel en kiepersol. ’n Kol boomvarings spruit uit die sagbruin, vermolmde grond en filtreer die sonlig tot goue vlekke. Die wortels van ’n rotsvy bondel soos kragtige boarmspiere al langs die skeure.
Teen die skuins sandsteenhellings sit plate vol dassiepis en wit blertse aasvoëlmis. Sypelwater trek skoon vore daardeur. Hy sien ook die tekens van uile, jakkals en rietbok, die droë wit mis van hiëna.
In dié ademing van stilte en vrede skep hy nuwe moed. Vanaf gisteraand het almal en alles wou saamwerk om sy vooruitsig te belemmer. Nou is hy hopelik deur elke moontlike drif. As hy deur hierdie poort ry, kyk hy op die dorp uit, en dis waar sy bestemming vandag lê.
Hy raak nie aan die kos wat Gerrie ingesit het nie, drink net van die koel karringmelk met stippies botter wat teen sy verhemelte smelt. Hoe kan hy eet, met die afwagting soos ’n sugwaterkussing in hom?
Op die terugreis sal hy weer hier vertoef om Memorie te laat sien hoe dit kán lyk. Anders skrik die Transvaal haar dalk af. Dis ’n droë jaar en bra vaal teen die Kaap gereken.
Dit was herfs toe hy en Gerrie saam met ouma Gertruida op die Wellingtonse plaas Peerboomkloof van haar broer Lewies du Toit aankom. Duidelik familie van oom Soois, net heelwat ouer en met ’n anderster manier van praat.
Self kinderloos, omring hy hom met familie- en buurkinders, hou selfs ’n plaasskooltjie in stand. Daar was ook ’n weeskind uit die Kaap, Addie Williams, wat met klein handjies plegtig haar messegoed aan die stylvol gedekte grootmenstafel hanteer. Die skoolkinders eet in die kombuis.
Die vergulde spieël in die eetkamer dateer uit ’n tyd toe gedienstige slawe hulself te nederig geag het om hulle meesters aan te blik, en in die spieël gekyk het om te weet wat verlang word. Die ou slaweklok word nog gebruik vir skool of om die werksmense op te roep.
In ’n soort verbystering van sinne het Frans deur die dae gedwaal. Die vreemdheid het hom met rare krag getref. Die persdonker klowe van die tamaai berge, wat hom na die vriendelike Magalies laat verlang. Die gewoontes, die sag bryende spraak, volgens die gehuurde skoolmeester ’n erfenis van die Franse Hugenote. Die mebos, kalbasse en boegoe, die moskonfyt wat soos sout en peper pal op tafel verskyn.
Selfs die vure ruik anders, gestook met dennebolle en wingerdstompies. Perdepote klop dowwer op die stil, geel paaie waarin ’n bruin blarekleed lê. Die plase so naby mekaar, byna roepafstand. Maniere stywerig, dit word verkies dat ’n besoek aangekondig word. Hoe anders op die afgeleë plase in Transvaal, waar almal op die werf vergader as die klop van ’n disselboom of die geklap van ’n sweep uit die verte opklink.
Die adellike vernaamheid van wit gewelopstalle agter die groen van akkerbome. Die slingerende wit werfmure, die welluidende name: Versailles, Plessis-Marle, La Concordia. Stroompies wat oor bruin klippe in helder poele vloei.
Die opstal self, waar ouma Gertruida die eerste lewenslig aanskou het. Groot vertrekke, hoë plafonne, diep vensterbanke, breë gange met die portrette van voorgeslagte wie se lewe en strewe nou agter bolglas verewig is.
Uit ’n gesin van vier is net Ouma en oom Lewies oor. Ook haar ouers het vroeg gesterwe … aan gebroke harte, het oom Lewies bitter teenoor Frans verklaar terwyl hy op die hoë voorstoep aan sy brandewyn proe. Hulle enigste dogter verloor aan die verre Noorde van die koppige Trekkers.
“Oom kla nou by die verkeerde man, ek is self een,” het Frans met ’n lag gesê. Sy brandewyn het stadiger in die glas gesak, hy moes die smaak eers aanleer.
Koekmakranka.
Oom Lewies vertel hom. ’n Kaaps-Hollandse lojalis, beduie hy by die oop dubbeldeur in na die portret van Queen Victoria. Op haar verjaardag in Mei gaan mense piekniek hou om dié legendariese veldvrug in te samel. Maanligaande werk die beste, dan verklap die geur waar die peulvrug tussen die ranke wegkruip. Die meisies bêre die leë doppe in hul klerelaaie.
Op Peerboomkloof was die wingerdoes reeds ingehaal, die parstyd verby. Die wyn lê in eikehoutvate in die kelder en stel swaar, bedwelmende walms vry. Na gewoonte wil Frans by die werk inval, help snoei in die roeserige wingerde.
“Ek het vir jou ’n beter aanbod, Franna. Kom boer vir my, ek maak jou my erfgenaam.” Danig ongeërg – maar die hand wat die glas vashou, bewe liggies. Die ander hand omknel die rand van die onderbaadjie. Rustende parlementslid, het in die sewentigerjare gedien nadat die koloniale Kaap selfbestuur gekry het.
“Nou slaan Oom my dronk. Wat van die naby familiekinders?”
“Nie een soos jy nie. Jy het ’n sin vir proporsie. Jy weet wat eerste moet kom. Die