Dis ’n yslike werk om die gekookte vruggies deur te syg, maar Lammie maak ’n plan. Sy keer ’n kombuisstoel om, bind ’n gaasdoek aan die vier pote vas met ’n opvangbak onder, en die sap sypel rustig deur terwyl sy met haar ander werk aangaan.
Dis bakdag. Lammie bak elke Vrydag twee dosyn boerbrode voor brekfis. Met soveel monde wat gevoed moet word, kan dit nie anders nie. In die spens staan ’n kis wat ’n hele paar sak meel kan vat. Raak die brood tussenin op, bak sy ’n paar ekstra sommer in die klein bakoond langs die grote, spesiaal gebou vir nood en soetgebak.
Maar die groot, ronderige rousteen-bakoond is haar tempel. Sy het afgebreek en oorgebou tot dit perfek was. Hoog genoeg gelig sodat ’n ventilasiegat nie nodig is nie, die klipvloer dik genoeg dat die brood ook van onder bruin kan bak.
Lammie en Hermana het voordag in twee yslike skottels geknie. Daarvan getuig die hardgeworde deegkriesels op Lammie se voorskoot. Panne is daar nie so baie nie, sy maak van party deeg sommer vloerbrode wat links van die oond op die werksplatform van leiklip rys. Twee-twee word die panne met hoog geryste deeg op die plat houtskop in die oond gesteek. Dis nou as die temperatuur reg is. Al die roet moet tot witgrys weggebrand wees en nadat die kole uitgekrap is, moet Lammie haar hand in die oond kan hou tot sy tien getel het.
Die sewejarige Corrus is die een wat help en wat indringende vrae vra oor Daniël en sy vriende, toe die hittige gloed hom in die gesig slaan. Sy kon nie haar lag hou nie toe hy praat van Saalsak, Meelsak en Appeleenoog. Mens moet seker ook versigtiger wees met die kind se gevoelens. Ouboet en die tweeling werk rof met hom. Sy het tog so ’n sagte plekkie vir hierdie middelseun van haar. Sy dromerige oë en ligbruin kuifie steel haar hart.
Lammie stut die plaat voor die oonddeur en plak nat klei rondom. As die klei droog is, is die brode gewoonlik ook net mooi gaar en kan Corrus dit met die kruiwa kombuis toe aanry.
Sy roep op hom om ’n bietjie water te bring sodat sy die klei van haar hande kan spoel om weer haar velmoffies aan te trek, maar hy is skoonveld.
“Altyd twee fluite en drie vloeke ver as mens hulle soek,” brom sy teenoor Hermana wat flink die water bring en op haar ma se hande giet.
“Ek het gesê hy kan bietjie met my mak tarentaal speel, Ma. Ek hoop nie hulle maak hom seer nie.”
“Ai, jy met jou hansdiere, pleks vir jou ’n man kry.” Dis uit voor Lammie dink, maar dis die heilige waarheid. Dis enigiets van bokkies en hase tot jakkalse, meerkat en witborskraai; gewoonlik kom die hansies iets oor, en dan is dit ’n treurmare.
“Wat ek miskien waar kry?” vra Hermana, nogal opstandig vir haar wat altyd so gedwee is.
“Pas jou beter op, en jy sal sien.” Lammie self dra behalwe die moffies wat net haar vingerpunte laat uitsteek, ook ’n diep platkappie met ’n breë nekval. En die son is nog skaars behoorlik op.
Hoekom moet Hermana tog so kaalkop en kaalhande wees? Asof sy g’n hoop meer het nie. Sy is al twintig. Dit kwel Lammie dat sy en Tys dalk onwetend meer as een vryer afgesit het. Mens wil tog die beste vir jou dogter hê, veral as sy so baie in die huis werd is.
“Vir wie sal ek my tog oppas?” Hermana laai ’n klompie houtspaanders in haar voorskoot om kombuis toe te vat. Dan, meteens, asof haar moed haar kan begewe: “Ma, watse telegram het Pa gister uitgevat na die Viljoens toe?”
“Maar die telegram was mos nie vir óns nie, my lam.”
“Dis darem ons familie, Ma.”
Lammie is ’n niggie van Jacobet, Soois se eerste vrou.
“Nou ja, die telegram is van Soois se stiefdogter,” swig Lammie. “Sy’s in Pretoria by Ol Osvet-hulle. Tys sê dit klink of Franna haar vandag gaan haal.”
“Ek hoop Gerrie kom saam,” prewel Hermana. Haar hart skop soos ’n gekweste ding. Gerrie het vertel hoe mooi die stiefsuster is en hoe sy vir Frans uitgekyk het. Hermana het gehoop dis ’n geval van uit die oog uit die hart.
“Soos ek vir Franna ken, sal hy vroeg ry. Ek wonder …” Lammie kom orent en stoot haar kappie effens agtertoe terwyl sy na ’n stoffie in die verte tuur.
“Minskeel is dit nou hy,” bevind sy toe sy wel seker is dat dit ’n kapkar is wat aankom.
En staan toe verbaas, want Hermana het weggeskarrel.
In die kombuis laat Hermana die houtkrummels in die houtkas val. Kyk hoe lyk alles, bekers vol koffiemoer, broodkrummels op die kaal tafel. En moet Oupa ewiglik langs die vuur sit?
Op Grootverlangen is alles so fatsoenlik. Die Viljoens is eersteklas mense. Hier is nie eers ’n aparte eetkamer nie. En hoekom het haar pa en ma so baie kinders?
Seuns – dis oor die seuns. Toe hulle oudste ’n dogter is, het hul haar ’n seunsnaam gegee in die geloof dat dit seuns sal aanbring. En dit hét. Sewe tot op datum. Daar was nogal ’n hele spasie tussen haar en Ouboet. Toe hy kom, was hy die godjie. Die ergste is dat hy ook Herman gedoop is, asof háár bestaan daarmee doodgevee word.
Maar hy is nors en donker en sy het nie veel aan hom nie. Sy verstáán hom nie. Die woede in hom, wat ook selfwoede is … Toe hy eenkeer ’n skaap die derde keer misvang, het hy sy hand moedswillig teen die kraalmuur geslaan dat die nerwe staan.
“Waantoe is sy nou so haastig?” vra oom Ou-Willem homself af. Sy stem is krakerig soos perkament. Hy sit op sy Boerestoel naby die vuurherd, van voordag reeds. Dis by sy opvoeding ingeweef dat vroomheid saamhang met vroeg opstaan.
Danig oud is Ou-Willem nie, iets in die sestig, maar hy het as seun binne een nag oud geword, die skriknag langs die Tugela. Hy moes sien hoe sy familie en selfs die troue bediendes te midde van wilde krete met assegaaie gelem word, hoe babatjies se harsings teen wawiele spat.
Wat te erg is om te verduur, groei vanself ’n pêrel. Wasig binne sy oogkaste herroep die grysaard slegs flarde van wat gebeur het. Die geskrou, die skote, die vlammende waens, die gerammel van die laaistokke in die geweerlope.
Toe die dag breek, was daar porseleinoë en stywe haarslierte soos bloedspeke. Hy het sy hand op ’n koue lemoen gesit, en daarna eers besef dis die koppie van ’n baba. Hy dog hy hoor die vlerke van die doodsengel ruis, maar dit was die eerste aasvoëls. En die brommers het ’n blou plaat gemaak. Hy het onder die hoop lyke uitgesukkel.
Ou-Willem het getrou en kinders grootgemaak. Sy vrou afgegee. Op sy oudag by sy dogter Lammie kom woon. Hy geniet nog sy koffie, die kommetjie gestut op vyf vingerpunte. Hy pruim swaar, want ’n pruimpie is ’n kameraad. Maar soms in die nagte wens hy dat die Heiland hom tog maar voor die daeraad wil kom haal.
Hy vat sy kierie vaster. Met hierdie sterke kierie het hy … Gods, wat hét hy nou weer met hierdie kierie gemaak? As hy net kan onthou.
Aaneen wink die gestaltes van doer ver op die oorkantste oewer. Die hande van vroue en die handjies van kinders, klein en wit soos eendagsvliegies.
Corrus hol om die huis dat sy bruin kuifie wip. Hy het Grootverlangen se kapkar sien aankom. Dalk is dit Franna. Corrus is eintlik ’n liewe seuntjie, saggeaard en behulpsaam. Maar hy is die middelste van sewe broers, klein genoeg om die skuld vir alles te kry en groot genoeg om deur almal gestuur te word.
Franna Viljoen praat egter altyd met hom of hulle portuurs is. Daarom is Corrus dadelik byderhand om die perde aan die trense te vat.
In haar kamertjie wat min privaatheid het omdat daar net ’n gordyndeur is, knoop Hermana die voorskoot se bande in haar haas om dit af te kry. Sy sukkel om dit los te kry en voel aan haar hare. Dis in twee wielvormige vlegsels bo haar ore vasgesteek. In haar kop staan dit klaar wat sy moet doen: tafel dek, beskuite uit die trommel haal, twee dosyn eiers oopslaan in die pannekoekpan op die drievoet, die koffiekan eenkant op die konfoor sit. Hoe jammer die vars brood is nog nie uit die oond nie.
Maar