Nou ja, korreksie. Een woord kon Ma hoor, hulle het wel tog iets teenoor mekaar gesê; dalk wou Ma net nie hê Pa moes dit hoor nie. “Mtuzes,” hoor sy. Sy was verras. Vader Amen Mtuze! En in die meervoud. Dalk het die landdros verwys na mevrou Mtuze ook, en dalk na hul seun, Solomon Mtuze.
Die teedrinkery van die landdros en ouma Ogies het ’n instelling geword. Pa se woorde was: “Die magistraat konsulteer met ouma Ogies.” Dit was ’n grappie, maar daar was ’n ongemaklikheid by almal wat dit aanskou het. Nie omdat sy bruin was en hy wit nie. Nee, maar omdat hulle meestal in algehele stilte gesit het, met geen hoorbare kommunikasie tussen hulle nie. En tog – en dis wat almal aangevoel het en dis wat hulle ongemaklik laat voel het – was die landdros en ouma Ogies in stille gesprek.
Dan het hy na ’n ruk gesê: “Ouma Ogies, verskoon my.”
Uit respekte het sy opgestaan. Ma het haar boud van haar hoë stoeltjie afgeskuif, eweneens uit respek. Wie ook al by een van die rakke aan ’t buk was, het regop gekom, uit respek. Stadig het die landdros die winkel verlaat. Ouma Ogies het teruggekeer na haar skotteltjie en haar lap, en na haar boekery – ’n biblioteek waarvan die inhoud vir haar geheim gebly het, toegemessel agter die muur van blindheid.
Maar een woord het bly huiwer. Mtuzes.
Krygstaktiek 4
“Mislei die keiser wanneer jy die see wil oorsteek.”
Iedere Oktober was dit nuttig om ’n besoek aan die verlede van ene Charlie Ng (ja, dit was sy regte naam, al het dit later agterop Ma se sigaretdosie Oeng geword) te koppel aan Frankfurt – ’n besoek aan die stad, maar eintlik aan die jaarlikse boekeskou wat daar gehou word.
My soutpan is, soos ek laat val het, die uitgewerswese. Soos wêreldwyd die geval met baie uitgewerye is, is ons drukname deel van ’n groot mediagroep wat soms teen verbysterende spoed nuwe dinge aanpak en ander kere stug en bot en byna roerloos hang, ’n trae planeet in ’n veranderde lugruim.
Ek het die Frankfurtse Boekeskou as oopgebreekte miershoop beleef, met duisende senuagtige miertjies wat rondskarrel asof hulle die spoor byster geraak het en met hul voelhorinkies mekaar vir net ’n paar sekondes aanraak om hul angstigheid te deel en dan voortskarrel.
Maar ek het ook gesorg dat ek dit kon bekostig om voor Frankfurt eers ’n draai in Amsterdam te maak. Die trust wat my ouers my nagelaat het, maak twee keer ’n jaar sy uitkering aan my, en gewoonlik belê ek dit pligsgetrou. Maar onder druk van die tye besluit ek om myself (kort voor Frankfurt) te bederf met tien dae respyt. Geen werk aan g’n ander mens se manuskrip nie. Laat die skrywers in hul maai vlieg en mag hul stemboodskappe vrolik ophoop in my sel, wat nie op roaming ingestel sal wees nie, baie dankie, en dit opsetlik.
En so beland ek, op die vlug na Amsterdam om Charlie Ng se agtergrond verder na te vors, langs ’n vrou wat bekommerd met haar sitplekgordel vroetel. Dit is altyd my vrees: eerste vlieërs wat allerlei vrae sal hê en met die handkontrole vroetel terwyl ek sit en lees. “Ek is Annie.” Sy het ’n hand wat nat was van koue sweet na my uitgesteek. Ek sou haar net-net oor die veertig skat, met bruin hare wat stylloos om haar gesig afhang. Dik lippe en spore van aknee. ’n Bril wat jy nie byderwets sou noem nie, ’n eenvoudige T-hemp. Die bosserige tipe, dag ek, lief vir uitkamp en die buitelug. Dit was nie eens nodig om na haar skoeisel te probeer loer nie. Ek het geweet dit sou enigsins verweerde tekkies wees.
My blik het wel terloops na haar ringvinger geflits, en ek het gesien sy is nie getroud nie. By haar voete was ’n rugsakkie wat al beter dae beleef het, en dié moes eers, skaars nadat ons gaan sit het, uitgewoel word en met my hulp na die waardin aangegee word om in die oorhoofse ruimte geberg te word. “Mens moet jou foon afsit, nè.”
Annie het uit die verre noorde gekom waar sy ontvangsdame by ’n veearts was. Sy’t gesellig geborrel – asof ons ou vriende was – oor die omgewing van waar sy gekom het. Die subtropiese woude, die paaie waarmee jy daglank kon stap sonder om ’n mens te sien, die onverwagte paddastoele (of duiwelsbrood, soos sy dit genoem het) tussen dennenaalde. Dalk hoor jy ’n groot dier deur die onderbos en varings breek, maar jy weet nooit wat dit is nie.
Van die reënkoningin het sy vertel, en van toordery en rookmis, van verre heuwels vol donkerte. Van uitgemoorde stamme en Voortrekkers wat op ekspedisies teruggekom het met gesteelde vee en gesteelde swart kindertjies voor hulle op die saal.
Terwyl ek na haar sit en luister, het ek toenemend begin voel: Niks is soos dit met die eerste oogopslag lyk nie. Dis asof ek ’n rat voor die oë gedraai word. Als speel my parte.
En toe kwyt sy haar van haar groot verhaal. Toe sy hoor dat ek ’n uitgewer is “daar bo in die Kaap” leun sy onmiddellik nader aan my. “Mag mens nog ’n botteltjie bestel?” Ek wou haar eers keer, want ek het altyd aan my skrywers gesê: Moenie my jou verhaal vertel voordat jy dit nie neergeskryf het nie. Want dan vertel jy dit uit jou uit. Hou die deksel op die doofpot. Moenie eers ietsie van die stoom skietgee nie. Maar sy was nie die soort wat stilgemaak kon word nie, veral nie onder die invloed van die rooiwyntjie nie.
Die storie handel oor ’n vrou op die dorp wat by die poskantoor werk. ’n Alleenstaande, wat vir die afskrikwaarde ’n luislang in haar huis aangehou het. “Jy weet mos hulle is skytbang vir slange.” Met die “hulle” raak sy haar wang met haar wysvinger aan. Die slang was die enigste asem in die huis benewens haar eie, en hy het hom elke aand op ’n ander plek in die huis vir die nag tuisgemaak. Soms, vertel Annie, kon haar vriendin van die poskantoor (wat maar ’n slegte slaper is, ook oor werksredes, want die poskantoor begin al minder papier hanteer weens e-pos) die slang snags stadig deur die donker huis hoor seil. Hy het nooit iets omgestamp nie en kon selfs tussen blompotte deur seil sonder dat iets roer. “Dit was ’n blerrie slim slang, sê ek jou.”
Op die huis se voorhek was daar ’n kru tekening van ’n slang. Dat dit soos ’n koperkapel lyk wat bak staan om te pik, het nie saak gemaak nie. Daaronder is geskryf Pasop! Thogomela! Dit was baie effektief, vertel Annie, en haar vriendin was omtrent die enigste huis in die buurt waar daar nooit ooit ingebreek is nie.
Die vriendin het mettertyd van die slang begin praat asof dit ’n vriend is. “Hulle was baie na aan mekaar, sy en die slang. Sien, sy’t niks anders gehad nie.” Annie smak haar lippe en ’n bietjie rooiwyn sit in haar mondhoek. “Watter knoppie druk jy nou daar?” Ek het geantwoord dat ek die lugwaardin ontbied het sodat ons vir haar nog ’n botteltjie van die rooies kon bestel. Sy was dankbaar, nes my skrywers altyd is wanneer ek ná ’n noenmaal al na die prikwater oorgegaan het maar vir hulle nog ’n ou glasie huiswyn bestel, en dalk nóg enetjie.
Annie het weer ’n glasie geskink en dit byna afgestamp deur met haar knie teen haar uitklapblad te kap toe sy haar versit vir die pylvak van haar storie. Sy was ernstig, ’n boek moet hiervan gemaak word. “Dink jy dit kan ’n moordstorie word?
“Dink jy dis ’n speurverhaal?”
“Maar wat is die misdaad?” vra ek.
“Ja, ja, dis wat my ook worry.” Sy’t ’n oomblik weggekyk. Ek het nou die wind uit haar seile gehaal.
“Maak die slang die misdadiger,” stel ek voor.
Sy draai haar kop skeef. “Maar ’n dier kan mos nie ’n misdadiger wees nie?”
“Hoekom moet ’n storie kwansuis ooreenkomste toon met die werklikheid?” daag ek haar uit.
Sy lag en dink bietjie na, maar antwoord nie. Asemskep. “Ieder geval,” en toe val sy weer weg. Eendag merk haar vriendin op die slang, “’n dik, indrukwekkende kêrel”, is besig om gewig te verloor. Hy’t oor weke ál maerder geraak en minder geëet, sy’t hom gereeld ’n OK-hoendertjie gegee wat sy sommer net ontvries het, net so rou.
Sy het haar eers nie daaraan gesteur nie, maar dit was merkbaar – die slang was besig om te vermaer. Annie leun nou vorentoe. Sy vee haar hare weg, asof sy haar