Die foto het dit vir iedereen duidelik gemaak dat Chinees ver gereis het, maar daar was nog iets: ’n visitekaartjie. Op die een kant was ’n tekening van ’n groen draak. Op die keersy die naam van die maer man wat ek dekades later, op die spoor van Koekepan, in Kowloon sou ontmoet. Na die naam het daar gestaan:
Manager of Extras
Green Dragon Studios
Stanley Road
Hong Kong Central
Dis omtrent al inligting wat ek het oor Chinees-Koekepan-Chinaman, en wanneer Pa stilhou om velle af te laai en Witkant babbelend naderstaan met sy pienk oë en sy rosige hande, hou ek Chinaman-Koekepan dop. Hoe hy die velle deurwerk, kyk of hulle snyplekke het, kyk na hul toestand. Hy maak die prys deur strepies in ’n klaswerkboek te trek. Een strepie is vyf sent.
“Chinaman skryf nie syfers nie,” verduidelik Pa aan my. “Hy tel in strepies. Hulle kan mos nie skryf nie, hulle teken. Dis Chinese skrif. Agterstevoor en vol krulletjies. Hulle ken nie die alfabet nie.”
“Hulle’t buskruit uitgevind.”
Pa kyk skewekop na my. “Sê wie?” vra hy.
“Die Latynjuffrou. Sy sê ons moet hom Mister Ng noem. Ng.” Ek sê weer: “Ng.”
“Nou goed, maar dit beteken nog nie hulle ken die alfabet nie.”
Mense verkoop ook bene hier. Ook ek, vir sakgeldjies, loop saam met die plaaswerkers se kinders deur die veld. Ons versamel vir sakgeld bene wat rondlê, ’n kaalgevrete ruggraatjie van ’n pondhaas daar in die dongas, die tjopbene waarmee Pa klaarspeel saam met sy brekfiseiers elke oggend as hy agtuur inkom van die lande af en voordat hy na die dorp ry, die skoongeëete skaapkop. Jy gooi die bene in ’n goiingsak en verkoop hulle per gewig.
Koekepan is die man vir die inwegery. As jy die sak van die bakkie af kry, dan vat Witkant hom skaal toe. Koekepan sit eers sy knypbrilletjie op. Dan maak hy die sak oop en kyk die bene deur. Ek hou hom dop, hoe sy maer vingers die bene uithaal en omdraai. Koekepan ruik daaraan, voel die gewig. Die rede is dat mense soms ou olie oor die bene gooi. Die bene trek die olie in en raak swaarder. Die opteller van die bene kan dan dubbel soveel merkies kry vir sy bene. Maar dan kan die jelliefabriek in die Baai nie die oliebene gebruik nie. “Verbruikers se jellie smaak al weer na karolie,” is nogals iets wat jy nou en dan op die dorp hoor.
Dus kyk Koekepan jou goiing vol bene goed deur. “Inspection!” roep Witkant, en Koekepan, sonder om ’n oog te verroer, se hande beweeg oor die bene. Rugwerwels, skedels, dybene.
Eenkeer moet Pa gou bank toe. Hy laai my af om te kyk hoe Koekepan tel. Pa vertrou Koekepan met die tellery. Al dink hy dat Koekepan dikwels dompraat. Dis Pa se woord vir die wyse waarop Koekepan soms onbeholpe praat. Ander kere, sê Pa, as jy hom onverhoeds betrap, praat hy pragtige volsinne. Sommer Hooghollands ook. “Hy hou hom dom, daai Chinaman. Ons moet hom fyn dophou.”
Ek staan na die wiel in die stof en kyk, in die skaduwee teen die velskuur se klipmuur. Hiervandaan kan jy oor die lae bossies en in die laagte oor die doringbome kyk en die skraps watertjies van die Visrivier sien blink. Oorkant die rivier styg die kranse, en daar bo-op, die lokasie. Die tronk, donker en geheimsinnig, staan in die krans se skaduwee.
Die knypbril. Die velle. Wik en weeg. Die bene. Die klaswerkboekie met die stompie potlood. Die merkies. Ek staan daar rond. Agter in die velskuur is hope velle. Jy ruik die skaapvet wat nog in wit wolkies aan die velle klou. Jy ruik die sout, die klipvloer lê vol kristalle, meestal bruingetrap en stofverwaai.
Bo, by die klein venstertjies wat teen die dak met sy oop dakbalke sit, val sonstrale deur die vuil panele. Dis skemer hier binne. Groot pakke vel met rieme vasgewoel, staan op die een punt gestapel. Skaapvelle hier, beesvelle daar. Bokvelle: springbok, koedoe, duiker. Muskeljaatkat en rooikat. Hopies ystervarkpenne. Horings in die verste, agterste hoek. Kloue en hoewe in balies. Dit wag als op die spoorweglorrie, dit gaan Baai toe.
Koekepan bekyk die bene. Een-een. Ek kyk hoe Koekepan se lippe woorde vorm terwyl hy ’n been bekyk. Toe Witkant sien ek hou Chinees dop, sê hy: “Koekepan praat met die bene. Hy kan sien van watter dier dit is, jakkals of vark. Hy weet daai ribbetjie is ’n meerkat s’n.”
“Hoekom praat hy met die bene?” vra ek aan Pa in die bakkie op pad terug plaas toe.
“Omdat hy ’n Chinaman is,” antwoord Pa ingedagte.
Koekepan, het ek gehoor, het eers as harker op die soutpanne in die Baai gewerk. Saam met Xhosas, een Indiër en ’n baster uit Bedford. En ’n verflenterde, verdwaalde Hollander met ’n rooi kop. Hulle was die span wat daar gehark het.
In die stories (meestal Witkant se gebabbel) was hulle almal naamloos, maar eers later, toe ek teruggekeer en begin uitpluis het, hoor ek die Hollander het van die begin van die stories af ’n naam. Corrie. Seker omdat die ander stil was, of net oor gewone dinge kon praat, het húlle geen name nie. Terwyl hy, dromend op sy hark of dalk dronk gebak deur die Afrikason, gepraat het van dyke en water en skilderye, van die Eiffeltoring en sy oupagrootjie – ook ’n Cor– wat dit help bou het.
Sy oupagrootjie was ’n ambulansdrywer in die Anglo-Boereoorlog, ’n Hollander wat wou kom help teen die Engelse.
“Eers die Eiffel gebou, toe die ambulanse kom ry.”
Ek het al baie saam met Pa en Ma by die panne verbygery, hulle sit tussen die duine en die see. “Lappe en lappe sout,” het Ma geprewel.
En Pa het bygevoeg: “Het jy al so baie sout gesien?”
“All of the seven seas,” het Ma gemymer terwyl hulle kyk na ’n maer figuur, verlore op die wit stuk aarde aan die hark. Hopies sout. Meeue en die plat bossies wat na kruit ruik. “Om te dink Koekepan het eens hier gehark.”
“En nou verkoop hy velle!”
Maar Koekepan was slim, het ek gehoor. Dit was Witkant wat dit eendag by die bakkie aan Pa staan en vertel het. Koekepan het op ’n dag probeer uitvind waarheen die sout gaan. Na hotels se eetkamertafels, na silwerpotjies, het hy gehoor.
Na kombuise op plase, waar digby die stoof ’n houtboksie staan waaruit jy knippies sout kan lig, vinnig ter hand vir die lamsboud of die skaapstertjies.
So Koekepan het gehoop hy kan op die spoor van sout loop en as kelner in ’n hotel se eetkamer gaan werk.
“Fênsie!” het Pa gelag. En toe het Koekepan gehoop hy kan as houseboy werk kry, het Witkant verder vertel. Om met die sout en die potte en die vleis te werk in ryk wit mense se huis. “’n Mán wat kook!” het Pa geskerts. Maar toe dit nie werk nie, het Koekepan die velsmousery gekies.
“Wat is ’n velsmous?” het ek gevra.
Pa het geantwoord: “Hy staan tussen die dier en die skoene wat jy dra.”
* * *
My ouers was nie die konvensionele boere-egpaar nie.
Slootplaas was ongeveer tien myl suid van die dorp. My ma het dit geërf en my pa, ’n regspraktisyn, het beskeie geboer. Hy’t die plaas bloot aan die gang gehou, want my ma was sentimenteel daaroor. Sy het op die grond grootgeword. “I had a farm in Africa,” het sy, grappend, soms die Deense skrywer aangehaal.
Ek dink Pa’t dit geniet om soggens douvoordag op die lande uit te gaan en bevele te gee. Saans het hy teruggekom en met ’n whiskytjie die dag in die howe en in sy kantoor uit sy gemoed voel wegsak. Die boerdery was nie ingewikkeld nie en hy was wat die ernstige boere in die distrik ’n “tjekboekboer” of “stoepboer” genoem het. “’n Tax haven,” het mense glo ook soms gesê. As verwyt teenoor my pa, die prokureur wat glo plaasonkostes afskrywe teen sy praktykinkomste.
Vandag is ek dankbaar vir daardie grond en vir die wyse waarop