Middagete vra ek vir Sof wat sy dink. Miskien was die dief of diewe op soek na iets spesifieks, sê sy. Miskien het hulle jou plek met iemand anders s’n verwar.
“En toe val een se oog op die skulpe, terwyl die ander een op die mat kak,” sê ek, “op die koop toe.”
Ek is onrustig. Die man by wie se lyk die nege skulpe gevind is (dokter Jekyll?), lê wel veilig in die doodshuis. (Moeilik om te oordeel op grond van ’n paar swart-en-wit foto’s, maar die arme dooie het nie die voorkoms gehad van ’n booswig nie.) Gestel egter meneer Hyde verkeer nog op vrye voet? Of meneer Hyde en sy trawante – sy gewetenlose bende huisbevuilers. Toe ek by die huis kom, bel ek weer vir konstabel Modisane en vra of daar nie dalk ’n moontlikheid is dat daar meer as een inbreker was nie.
“Because you did not report anything else missing and your stolen goods have already been retrieved, we have closed the docket,” sê hy.
“They have not all been retrieved,” sê ek, “there are still twenty three missing.”
“Eh heh,” sê konstabel Modisane. Die laaste sillabe eindig laag en melodieus. In die agtergrond hoor ek ’n allemintige lawaai.
Maar ek kan nie totsiens sê nie! Ek wil hom nie laat gaan nie! Ek wil praat oor die gehangde man, ek wil weet presies waar hulle die skulpe gevind het, ek wil alles weet wat daar te wete is!
“Constable Modisane,” sê ek (huiwerig), “I am worried …”
Die konstabel praat met iemand in Zoeloe oor sy skouer.
“What is it that you are worried about?” vra hy geduldig.
“I am worried,” sê ek, “because I do not know what happened precisely. Who came into my house. Who took the shells. What was he looking for. Was there more than one person. I would like to know these things.”
“Yee-hes,” sê die konstabel, nie onsimpatiek nie.
“I would like to know everything that happened,” sê ek.
“O-kay,” sê die konstabel in sy welluidende basstem.
“Are you sure you have no more information?” probeer ek weer, “were there no other burglaries in the neighbourhood at the same time?”
“No,” sê die konstabel, “nothing else.” Weer roep hy iemand iets in Zoeloe toe, en lag uitbundig.
“Well then,” sê ek. “Thank you.”
“O-kay,” sê hy gemoedelik.
*
My hart bly swaar, en dit het nie net met die verlies en ontering van die skulpe te make nie. Aand vir aand sedert die inbraak het ek moeite om aan die slaap te raak. Ek slaap met die bedliggie aan, want sodra ek die lig afsit, lê die donkerte soos ’n gewig op my bors.
Toe ek vyf jaar oud was, het die duiwel een aand in ’n droom aan my verskyn. Ons het pas in ons nuwe huis ingetrek, en die kamer waarin ek geslaap het, was blou geverf. My bed het teen die muur, teenoor die venster, gestaan. Die duiwel het in sy volle demoniese glorie van hoof tot toon voor my gestalte aangeneem en ek het so hard en paniekbevange geskree dat my pa sy toonnael stukkend gestamp het in sy haas om by my uit te kom. Ek was vyf jaar oud en daar was by my geen twyfel dat dit die duiwel was nie.
Die laaste keer dat ek die duiwel geloofwaardigheid gegee het, was toe ek nege jaar oud was. Ek het op ’n dag vir my pa gesê dat ek van daardie dag af nooit weer vir die duiwel sal luister nie. Ons het in die eetkamer gestaan, voor die teewaentjie met die vrugtebak op wat my ma van haar ma geërf het. My pa het geluidloos gelag. Sy innigste lag was ’n geluidlose lag. My opmerking het hom waaragtige plesier verskaf. Hy het gelag soos wanneer hy gelag het ten koste van iemand anders. In hierdie geval was dit ten koste van my. (My pa het nooit so lekker gelag soos wanneer hy dit ten koste van iemand anders gedoen het nie.) Ek onthou sy gesig in profiel soos hy gelag het. My mondhoeke trek op dieselfde hoë manier op. Ek was gekrenk. Van daardie dag af het ek die duiwel uit my verwysingsraam verban en my pa as vertroueling afgeskryf.
Na ongeveer veertig jaar het ek op ’n aand ineens weer ’n sterk gewaarwording van die duiwel. Ek vind dit verrassend. Hy is nie boos of bedreigend nie, maar ’n melankoliese karakter wat ook aan die einde van sy pad gekom het. Ek staan saam met hierdie duiwel op die rand van ’n afgrond. Ons het albei ewe min seggenskap oor ons toebedeelde lot. Daarbenewens vind ek sy teenwoordigheid in my huidige toestand vreemd gerusstellend.
Hoofstuk 4
Ek sê vir Sof ek wil Ladybrand toe gaan, ek wil gaan kyk wat die dorp oplewer. Sy vra of ek sal omgee as sy saamkom. Ek sê: Graag! Kom gerus saam!
Ons besluit ons sal die naweek gaan.
Vrydagoggend luister ek en Theo Verwey na Cimarosa. Andrew Riddle is die dirigent, sê Theo. Eers dink ek hy trek my been. Riddle, soos in raaisel? vra ek. Ja, soos in raaisel. Riddle het die Londense Simfonieorkes verlaat om hom by die Berlynse Filharmoniese Orkes aan te sluit, sê Theo, en daarin geslaag om dit weer op die been te bring.
Die musiek spreek nie vanoggend tot my nie. Ek buig oor my kaarte. Waar moet ek begin? Ek het dinge op die hart. Dringende kwessies waarvoor ek nie gepaste woorde vind nie.
Ons werk ’n ruk lank swygend langs mekaar.
Ek is besig met die woord dool. Doolgang, lees ek, die sifbeen se holtes is ’n doolgang. Figuratief is dit ’n dwaalweg. Die doolgange van die misdadiger se lewe. Ronddool. Die spoor byster raak in geestelike of sedelike sin, van die weg van die deug afdwaal.
“Wat verstaan jy onder die deugdelike weg?” vra ek vir Theo.
Hy lig sy wenkbroue vraend.
“Deug is die geneigdheid tot wat goed is, en die deugdelike weg is ’n metafoor vir ’n lewe waarin die goeie nagestreef word,” sê hy. Hy het helder oë. Hy is onberispelik hoflik. Sy blik rus gelykmatig op my – sonder nuuskierigheid of aandrang. Dit weerhou my egter nie daarvan om my tot hom te rig nie. Wil ek hom uitlok? Naas sy belangstelling in woorde het hy ’n groot liefde vir musiek. Ek het geen beswaar om saam met hom te luister nie. Ek hou van musiek. Ook hier kan ek baie by hom leer.
“Doolgang vind ek ’n mooi woord,” sê ek, “dit spreek my verbeelding aan. Ek kan my iets konkreets en iets poëties daarby voorstel. Maar die deugdelike weg, daarby kan ek my min voorstel.”
Hy knik hoflik. “As begrip en as uitdrukking het dit waarskynlik lank reeds sy geldigheid verloor,” sê hy. Hy dink oor iets na; sit ’n rukkie voor hom en uitkyk voor hy weer na sy werk terugkeer.
“Hoe het virtue deug geword?” vra ek.
“Virtue kom via die Latyn na die Oudfrans vertueux, deug is van Germaanse oorsprong,” sê hy (sonder om van sy werk op te kyk), “van die Nederlandse deugen, afkomstig van die Middelnederlandse dogen.” Hy is ook iemand met onderskeidingsvermoë, het ek agtergekom, hy hou van mooi goed. Ek het gesien hoe hy ongemerk ’n koppie lig om na die merk onder te kyk, en die teelepel omdraai om die silwermerk na te gaan. Dit het ek die dag gesien toe Matroos ons teetyd op koek getrakteer het. Matroos het naamlik sy eie teeservies, lepeltjies en koekvurkies saamgebring. Geen halwe maatreëls vir Matroos nie – net die beste vir hom, het Sof teenoor my opgemerk.
Doolhof, lees ek. Iets waarin ’n mens jou pad nie kan vind nie; plek waar ’n mens (maklik) verdwaal; verbysterende netwerk; labirint. Figuurlik is die betekenis ’n ingewikkelde saak, of die geheel van omstandighede, waarin dit moeilik is om die regte weg te volg; waaruit ’n mens moeilik iets wys word. Die fisiologiese betekenis is die gange en ruimtes in die temporale skedelbeen waarin die ewewig- en gehoorsintuig lê.
Deug en deugdelik. Ek sien Theo Verwey