Die boek van toeval en toeverlaat. Ingrid Winterbach (Lettie Viljoen)

is na ’n siekbed.

      “Nee, mevrou,” sê sy moeder, “die omstandighede van sy dood is báie droewig.”

      “Waarom dan so?” wil Sof weet.

      “Hy het sy hand aan sy eie lewe geslaan, mevrou,” sê die vrou.

      Sof sê sy is bitter jammer om dit te hoor; dit moet sekerlik vir die gesin ’n groot skok en beproewing wees.

      “Nétso, mevrou,” sê Rosie Steinmeier.

      Op hierdie punt kom Hazel-Alverine die vertrek met ’n skinkbord binne, en agter haar, sonder enige twyfel, die jong man wat ons gisteraand in Die Rooi Lantern gesien het. Herr K., op pad na die kasteel. Die jong man met die ontwykende blik, met die konsentrasieprobleem.

      Ek en Sof gee mekaar ’n vlugtige hoewel dringende kyk. Die moeder stel hom voor as Jaykie, haar jongste kind. “En dis nou miss Dolly en miss Anna van die Bybelgenootskap in Durban,” sê sy. “Hoe is die van nou weer, miss Anna?” vra sy vir Sof.

      “Livia,” sê Sof, en maak effens keel skoon.

      “Ongewóón, mevrou,” sê Alverine (op ’n háár met Hazel se intonasie. Die eerste lettergreep van “mevrou” heelwat laer as die laaste.)

      Jaykie skud hand. Sy hand is koel en klam en sy handdruk nie baie stewig nie. Net ’n oomblik ontmoet ons oë. Ongewone oë. Donkerbruin, skelm. Donker, amper swartbruin om die buitenste rand van die iris en ’n effens warmer bruin na die middel toe. Effens skeel, soetskeel. Gekrulde wimpers, donker, welige wenkbroue. En hy ruik na naskeerroom. Halfelf in die oggend in Ladybrand ruik hierdie jong man na naskeerroom. Kan dit hy wees?! As hy van­oggend na naskeerroom ruik, en die skulpe is by sy broer se lyk ge­vind – kan dit wees dat hy ook by die diefstal betrokke was? Dra hy kennis van die inbraak? Weet hy van my gesteelde skulpe? Kon dit hierdie jong man wees wat óf my skulpe ge­vat, óf op my mat gekak het? Dit was geen onskuldige ge­baar nie. Dit was ’n daad van aggressie en intimidering. Weet hy wie ek is, sien hy dalk deur ons blufspel?

      “Ja, mevrou,” sê die moeder, antie Rosie, “dis ’n vreeslike ding wat oor ons gekom het.”

      Alverine skink die tee. “Hou vir miss Anna en miss Dolly die skinkbord!” sê sy vir Jaykie. Met oordrewe hoflikheid trek hy eers klein bal-en-klou-koffietafeltjies vir my en Sof nader. Dan hou hy die skinkbord met tee. Sy houding is die ene onderdanigheid. Sonder om té opsigtelik te snuif, leun ek effens vorentoe terwyl ek my teekoppie optel, om sy reuk weer op te vang. Ek kan in die gelade oomblik nie die reuk identifiseer nie. Toe ek die koppie by hom neem, mors ek in my piering. Hierdie man was dalk in my huis. Erger nog, hierdie man weet dalk wie ek is. Hy het lankal deur ons vals voorwendsel gesien.

      “Het u enige idee, mevrou,” vra Sof in haar pastoriestem, “wat presies gebeur het?”

      Ek byt in ’n lemon cream. Jaykie sit met sy oë neerge­slaan, die knieë teenmekaar, sy hande tussen sy knieë vasgedruk. Sy hele houding getuig van nouliks onderdrukte rus­teloosheid. Ek neem ’n slukkie van die flou, melkerige tee.

      “Hy was in die moeilikheid, mevrou,” sê Hazel-Alverine, “ons dink hy het met gangs deurmekaar geraak.”

      “Het hy in die stad gewerk?” vra Sof.

      “Ja, mevrou,” sê die Hazel-suster, “dan het hy meesal na­weke huis toe gekom. Maar die afgelope maande ook nie meer so dikwels nie.”

      Voor my teen die muur, bokant Sof, hang die landskap in die vergulde raam. ’n Vredige toneel van ’n waterstroom met welige oewers en skaduryke bome. Die kleure is sintetiese seegroene en skel, herfstige oranjes. My oë dwaal na die uitstalkabinet met die foto’s in die verste hoek.

      Sof klik simpatiek met die tong. Sy neem ’n delikate sluk­kie tee. Ek durf nie haar oog vang nie.

      “Wys vir die mevrou Patrick se foto,” sê die moeder vir Jaykie.

      Jaykie spring op, haal ’n geraamde foto van die kabinet af, en oorhandig dit aan my. Weer ontmoet ons oë ’n oom­blik. Die oë is tegelyk guitig en slinks. Slinkse priesteroë. Ek het sulke oë al in religieuse portrette gesien. Die oë van hei­li­ges of vertroueswendelaars. Bedotters. Of epileptici.

      Ek kyk na die foto.

      “Dis ’n foto van Patrick op sy troudag,” sê die moeder.

      Bruid en bruidegom is tot by die skouers afgeneem. Die bruid het ’n stywe, weerbarstige haardos en een lok is kuns­tig oor haar linkeroog geborsel. Haar kort sluier bol agter haar. Daar is konfetti op. Patrick dra ’n ligte pak. Sy hare is kort en krullerig, soos sy broer s’n. Hy het ’n lang neus, veel langer as dié van sy broer. Sy wenkbroue loop in ’n sterk, af­waartse boog na sy slape. Ek span my in om ’n ooreen­koms te sien tussen hierdie man en die foto’s van die lyk wat konstabel Modisane my gewys het. Ek dink ek sien iets, ’n vae ooreenkoms. Die lyk was ook dié van ’n lang, maer man, maar ek kan nie die neus onthou nie. Die foto’s was ook nie bepaald vleiend nie.

      Dat ek hierdie mense so om die bos moet lei! Die man op die troufoto (waarmee ek nog in my hand sit) het niks te make met die man wat my skulpe gevat het nie. Of met die foto’s van die hangende lyk wat konstabel Modisane my laat sien het nie. Die konstabel het ’n fout gemaak! Iewers is daar ’n groot misverstand. Dit sal nie die polisie se eerste vergis­sing wees nie. Wat doen ons hier, op ’n Saterdagoggend in Ladybrand, in mevrou Rosie Steinmeier se huis? As iemand hier met die verdwyning van die skulpe te make het, is dit eerder Jaykie met sy walm van naskeerroom en sy verleidelike bedrieërsoë.

      Dit dink ek alles terwyl ek op die bank sit langs die op­ge­stopte tier met die glas-oë. Terwyl Sof die gesprek aan die gang hou, en mevrou Steinmeier, die bedroefde moeder, kort-kort haar oë met haar voorskoot afvee, en Alverine deur­entyd die baba op haar heup sus, presies soos wat Hazel dit sou gedoen het twintig jaar gelede in my ouers se huis.

      “Hy was ’n goeie man, mevrou,” sê die moeder. “Hy sou niemand kwaad doen nie. Hy was ’n Christenmens ook. Maar hy is verlei! Hy is deur skelms en booswigte verlei!”

      “Skollies!” sê die suster. “Hulle het hom dit máák doen!”

      “Wat?” vra ek. Ek is afgelei, ek is half verbouereerd. Ek is nie meer seker van my saak nie. Ek is oorweldig deur die ooreenkoms tussen Alverine en Hazel. Ek is oorspoel deur vreemde assosiasies en herinneringe. Ek het ’n gevoel van onwerklikheid.

      Daar is ’n oomblik lank stilte.

      “Hulle het hom die crimes laat pleeg, miss Dolly,” sê Al­verine, “ons dink hy het met gangs deurmekaar geraak, in die stad.”

      “Dis in die stád waar hy so mislei is,” sê die moeder. “Dis waar hy so die pad byster geraak het.”

      “Het hy kinders gehad?” vra Sof (my steun en toeverlaat in hierdie verwarrende uur, hoe dankbaar is ek dat sy saam­gekom het).

      “Ja, mevrou, hy het kinders, maar sy vrou is lankal vort met hulle,” sê die moeder.

      “Ons het die foto’s gesien,” sê die suster sag. “Die polisie het vir ons die foto’s kom wys. Soos hulle vir hom daar ge­kry het.”

      “Weet julle verseker dat dit hy was?” vra ek.

      “Dit was hý, mevrou,” sê Alverine, en die moeder vee weer haar oë af.

      “Ons weet tot vandag toe nie wat gebeur het nie, me­vrou,” sê die moeder, “die polisie het net vir ons kom sê.”

      “En die foto’s gewys,” sê die suster. “Ons verstaan dit nie, miss Dolly! Die een dag is hy nog hier, die volgende dag bring die polisie vir ons die foto’s!”

      Ek maak keel skoon. “Het dit hier gebeur,” vra ek, en ek maak ’n vae handgebaar, “hier in die omgewing?”

      “Ja, mevrou,” sê die Hazel-suster, “daar net so skuins voor die afdraai na die grootpad, daar sal mevrou so ’n klein baksteengeboutjie sien, dis dáár waar hulle hom gekry het.”

      Jaykie