Die boek van toeval en toeverlaat. Ingrid Winterbach (Lettie Viljoen)

vinnig in hierdie kassie. Geen teken van Boss After­shave nie. Of van ’n skulp nie. Ek sit ’n rukkie op die bad se rand. Die foto’s wat konstabel Modisane my gewys het, die bevuilde skulpe wat ek teruggekry het, my ge­steelde skulpe, die misdaad, my komplekse gevoelens van verlies, dit het alles niks te make met hierdie mense van­oggend in hulle voorhuis in Ladybrand nie. Iewers is ek op ’n groot dwaalspoor. En dat ek in die proses so vir die arme mense moet liég! Behalwe Jaykie. Hom vertrou ek nie. As daar ’n skakel is, moet hierdie jong man dit wees. Die kanse is goed dat hy kennis dra van wat met my skulpe gebeur het.

      Toe ek terugkom, vra ek of ek bietjie in die vertrek mag rondkyk. Op die uitstalkabinet is daar, behalwe die trou­portret, ’n hele paar ander foto’s in raampies. Daar is ’n paar borde uitgestal met geskilderde pienk blomme daarop, ’n horlosiewyster is gemonteer op ’n deurgesaagde gedeelte van ’n boomstomp. Daar is twee glase met kunstig gevoude blou servette in, koperondersetters, en twee identiese glas­visse wat deur glasgolwe ondersteun word. Geen teken van ’n skulp nie.

      Toe ons opstaan om te gaan, vra ek vir Jaykie of hy ook in die stad werk. Voor hy kan antwoord, sê sy moeder: “Jaykie is die artist in die familie, mevrou! Jaykie, gaan haal jou art works, wýs vir die mevrou!”

      Jaykie kom terug met ’n klein kunsleggertjie. Gedienstig presenteer hy sy kunswerke. Dit is meesal potloodteke­ninge, meesal van vroue, sowel naak as gekleed. Jaykie is helaas nie baie vaardig met die potlood nie, en waarom verbaas dit my nie? Ek kan my voorstel dat hy moeite het om die potlood reg vas te hou en om lank genoeg op een plek stil te sit. (Het Sof nie die vorige aand al gewys op sy on­handigheid met die pen nie?) Die tekeninge, meesal met ’n soetige tematiek, het ’n ontroerende onbeholpenheid, soos van iemand veel jonger. In een van die tekeninge slaan ’n meisie haar oë dramaties op na die hemele – die heilige Theresa met ’n Barbie-haarstyl. Ek en Sof maak waarderende geluide, maar durf mekaar se oog nie vang nie.

      “Studeer jy iewers kuns?” vra Sof.

      “Nee, mevrou,” sê Alverine trots, “hy het homself geleer. Hy spaar sy geld om volgende jaar by die tech in die stad te studeer.”

      Hierna groet ons. Ons word met groot gebaar by die deur afgesien. Ons word hartlik vir ons besoek en die pakkie be­dank. Ons word hartlik vir ons moeite en ons simpatie be­dank.

      Toe ons in die kar sit, vra ek vir Sof: “Waar kom hulle aan daardie opgestopte tiere?”

      “Mens kry dit gratis as jy ’n Sealy Posturepedic koop,” sê sy.

      *

      Ek sê vir Sof ek wil nie langer in die dorp bly nie. Ek wil nou onmiddellik huis toe gaan. Die plek maak my kriewelrig, sê ek. Ek wil huis toe gaan en alles gaan oordink. “Dit is dan wat Herr K. op pad na die kasteel betref,” sê ek, “dis nie uitgesluit dat daardie skynvroom jongeling moontlik óf my skulpe gevat óf op my mat gekak het nie. Alhoewel,” sê ek, “ek het my ernstige twyfels hieroor. Daar is tog iets in­nemends aan hom, en hy lyk nie vir my heeltemal die tipe wat op vreemdelinge se matte sal defekeer nie. Maar hy steek iets weg. Daarvan is ek seker. Dit sal my niks verbaas as hy iets weet van die skulpe nie.”

      Ek sê vir Sof, nou moet sy praat om my af te lei. Ek sal bestuur, dit sal my goed doen om my oog op die pad te hou, maar sy moet praat. Die hele fokken episode, sê ek, het my onthuts en my nog meer op my senuwees gemaak.

      Voor ons die afdraai neem na die nasionale pad, sien ons die geboutjie op regterhand waar Patrick Steinmeier homself van die dakbalk af opgehang het. Vermoedelik is dit daar waar die skulpe in ’n sakkie by sy voete aangetref is. (Ek het nog altyd aangeneem dit is by sy voete gevind.) Ek wil stilhou en kyk, maar die gebou het geen vensters nie, en dit word deur ’n stewige draad van die pad geskei. Ek dring nietemin daarop aan om uit te klim en ’n paar foto’s te neem.

      Praat, sê ek vir Sof, en moenie ophou voordat ons in Durban is nie.

      *

      “Toe die oorlog in 1914 uitbreek,” sê Sof, “is James Joyce en sy gesin van Trieste na Zürich. Sou hy in Trieste aanbly, was die gevaar dat hy geïnterneer kon word. Daar skryf hy sewe jaar lank aan Ulysses. In die tyd het hy fits, ulcers, talle oogprobleme – daar is ’n daaglikse opbou van vloeistowwe in sy oë, sy sig gaan by die dag agteruit. Hy sit saans in ’n kamer met ’n tassie op sy skoot en skryf. Hy werk tien uur per dag. Na elke episode stort hy ineen. Nora verpleeg hom totdat hy weer op die been is. Hy skryf aan almal wat hy ken om vir hom inligting oor Dublin aan te stuur. Sy gargantuaanse verbeelding bring ’n duisend en een disparate dinge by­mekaar. Liedjies, kaarte, matroosgrappe, segswyses. Hy vra sy ant Josephine om dinge neer te skryf op stukkies papier. Hy is op soek na enigiets, want hy kan van alles en enigiets gebruik maak. Sy kop is soos ’n fabriek. Stel jou voor wat alles daarin aangaan!”

      Maar ek val haar in die rede.

      “Wie sou dit gedoen het?!” sê ek. “Is ek heeltemal op ’n dwaalspoor? Het die Steinmeiers miskien niks hiermee uit te waai nie? Nie een van die twee broers nie – nie die arme dooie en nie Jaykie nie. Geoordeel na sy tekeninge het hy nie ’n besonder sensitiewe oog nie, en ek weet ook nie of hy dit in hom het om so ’n drol te produseer nie.”

      “Die menslike natuur, soos die menslike spysvertering­stelsel, is ondeurgrondelik.”

      “Ondeurgrondelik?”

      “Wel. Onvoorspelbaar,” sê Sof, en gee ’n klein hoesie.

      “Van een ding is ek wel seker – dis nie dieselfde persoon wat albei dade gepleeg het nie. Ek kan nie sien hoe iemand met só ’n fyn oog vir skoonheid so ’n growwe en gewelddadige daad kan pleeg nie,” sê ek.

      “Dis nie onmoontlik nie,” sê Sof.

      “Dis nie onmoontlik nie – maar dis hoogs onwaarskynlik!” roep ek. “Nee, eintlik ís dit onmoontlik. Dis buite die kwes­sie. Dis onversoenbaar met my siening van die wêreld.”

      “Dit sal nie die eerste geweldenaar met ’n verfynde oog wees nie,” sê Sof. “Neem die markies De Sade as voorbeeld.”

      “Waarvan?”

      “Van iemand wat nie sou skroom om op iemand anders se mat te kak nie, en ’n verfynde literêre sensibiliteit het,” sê Sof.

      “Hy het nie na my wete op matte gekak nie.”

      “Wat ook al,” sê Sof. Sy hou haar oog op die pad. Ons neem beurte om te bestuur.

      “Ek praat onder korreksie,” sê ek, “maar niemand in De Sade kak op matte nie, hulle defekeer op mekáár!”

      “Die manskarakters defekeer waarskynlik op die vroue­karakters,” sê Sof. “Maar ek kan ook met geen sekerheid sê nie. Ek het lanklaas De Sade gelees. Waarskynlik op hoër­skool laas.”

      “In die pastorie?”

      “Waar ook al. Miskien nie in die pastorie nie, miskien op universiteit.”

      “Maar Jaykie dra kennis van die saak,” sê ek, “want hy kon my nie in die oë kyk nie, en die skulpe is by sy broer gevind.”

      “So?” sê Sof.

      “En hy het na naskeerroom geruik vanoggend. Jy moet dit ook geruik het.”

      “Dit bewys nog niks,” sê Sof. “Jy kan nie beweer dis dieselfde man wat in jou huis was net omdat hy na naskeerroom ruik nie.”

      “Tienuur die oggend in Ladybrand? Wie gebruik tienuur op ’n Saterdagoggend in Ladybrand naskeerroom?”

      “Jaykie Steinmeier,” sê Sof, “omdat hy ’n artist is.”

      “Sof,” sê ek, “moenie my treiter nie.”

      En dit is net hier, weet ek ineens, waar ons vriendskap be­klink word.

      *

      By die huis aangekom is ek diep ontstig. My gedagtes be­weeg rusteloos van die een ding na die volgende. Ek moet liewer nie daaraan dink dat daardie jongeling met die aanvallige, soetskeel oë miskien op my mat gekak het (on­waar­skynlik),