Die boek van toeval en toeverlaat. Ingrid Winterbach (Lettie Viljoen)

my kind op haar heup, hoe sy stil staan en luister, asof sy wag op ’n antwoord. Ek onthou Marthinus Maritz se brutale sydelingse blik. Hoe onthou ek my moeder, en my vader, en Joets? Watter neerslag het daar van hulle oorgebly in my gees? Ek het hulle met groot leed aan die dood afgestaan: my moeder nog meer as my vader. Sof het op die terugweg voortgegaan met die verhaal van James Joyce. Sy het vertel dat Joyce se moeder altyd in sy fiksie terugkeer om hom te vervolg. “Thou hast suckled me with bitter milk,” sê Joyce van haar. Ek het met min aandag geluister en met nikssiende oë gekyk na die lieflike winterse valleie en dale wat Sof aan my uitgewys het.

      Ek kan nie slaap nie. Ek bel Frans de Waard, die man, my metgesel, met wie ek die afgelope sewe jaar ’n verhouding het (seksueel van aard en intensie). Hy hou laatnag-ure.

      “Het jy enige idee,” vra ek hom, “of daar in De Sade op mekaar gedefekeer word?”

      “Ja. Dit gebeur in een of ander stadium.”

      “Wat gebeur presies – wie ontlas op wie?” vra ek.

      “Ek kan nie onthou nie. Ek het dit te lank gelede gelees.”

      “Jy wil nie sommer raai nie?”

      “Nee,” sê Frans, “waarom sou ek wou raai? Laat ek lie­wer nie iets sê waarvan ek nie seker is nie. Goed so?”

      “Ja,” sê ek, “goed so.”

      Verbeel ek my of hoor ek iemand in die agtergrond fluister. Het ek hom betrap – in flagrante delicto betrap?! Nee, dit het meer met my eie fantasieë as met die werklikheid te make. Geen man het nog beter by my gepas nie. Hy is ouer as ek, ironies, erudiet, en vol verrassings in die bed. Hierdie man is die beste wat ek ooit op my lewenspad sal teëkom, dit het ek gou genoeg besef. Hy is verdiensteliker as enigiemand met wie ek voorheen in ’n verhouding was. Hy is soveel as wat ek ooit van ’n minnaar en metgesel kan verlang. Dit het my nietemin nie daarvan weerhou om aansoek te doen vir die assistentskap toe Theo Verwey dit geadverteer het nie. Ook al sou dit beteken dat ons ’n tyd lank uitmekaar sal wees en mekaar nie gereeld sal sien nie. Hy het my reeds veel plesier verskaf, en ek reken daarop dat hy dit steeds in die toekoms sal doen. En ek meen dat ek hom, op mý beurt, ook voldoening gegee het en nog sal gee.

      *

      Ek het op my rolletjie film vyf foto’s van die geboutjie waar­in Patrick Steinmeier homself opgehang het. Al was ek nie besonder op die landskap ingestel nie, het ek vier foto’s ge­neem van die manjifieke sandsteenkranse langs die pad. Ek het ’n foto van Sof geneem by die motor, met die berge in die agtergrond, en sy het op haar beurt van my ’n foto ge­neem. (Sof, van wie ek eintlik nog heel weinig weet, wat op die ingewing van die oomblik met my saamgegaan het op die verkenningsbesoek aan Ladybrand, en wie se pastorie-­persona die besoek aan die dooie man se ouerhuis aansienlik vergemaklik het.) Elf foto’s op ’n rolletjie van vier en twintig. Voor ek dit ingee om te ontwikkel, moet ek miskien die rolletjie volmaak. Ek het die film gekoop omdat ek voor­nemens was om die presiese opstelling van die skulpe langs my bed te dokumenteer. Daarby het ek nooit uitge­kom nie.

      Ek het jare lank ’n voorkeur vir swaarder, groter skulpe gehad, veral vir die konusse – daardie groot verskeidenheid swaar vorms uit die tropiese waters. Maar die afgelope jaar of vier, vyf het ek met groter waardering en belangstelling na ander, ligter skulpe begin kyk, en my versameling met die tonnas, helmskulpe en harpas begin aanvul. Die twintig skulpe langs my bed was almal van middelslaggrootte (die swaarder konusse en dramatiese murekse het ek in die sit­kamer uitgepak). Hulle kleur het gewissel van sandwitte, ge­dempte okers en pienk-okers tot die donkerder bruinpienke van die harpas en die delikate bloue van die Tonna perdiks. Ek het hulle langs my bed in drie rye uitgepak. Soms het die lig so geval dat hulle daardeur van onder belig is, sodat hulle gegloei en bykans gewigloos gelyk het – met ’n anderwêreldse skoonheid, soos die leërskares van die heiliges, die rangordes van die engele. Hierdie skulpe was die laaste voor­werpe wat ek saans gesien het voor ek die bedlamp afska­kel, en die eers­te voorwerpe waarop ek my blik laat rus het soggens as ek wakker word. Deur na hulle te kyk, het ek my innerlik versterk gevoel. Hulle skoonheid het my ver­troue in die skepping herstel. Ek het my één gevoel met die oorwel­digende verskeidenheid lewensvorms op aarde, ’n klein ska­kel­tjie in die on­meet­bare ketting van toeval wat ons algar verbind.

      Ek handig die filmrolletjie net so in. Ek kan aan niks dink wat ek wil afneem om dit vol te maak nie. Ek vertel nie vir Theo Verwey van my besoek aan mevrou Rosie Steinmeier in Ladybrand nie. Ek vertel hom nie van die gehangde man en die foto’s wat ek van die geboutjie geneem het nie. Ek vrees hy sal dit belaglik vind. Miskien ís dit belaglik – my pogings om op die spoor van die verlore skulpe te kom. Ek het ná die inbraak kortliks teenoor hom genoem dat my skulpe gesteel is, en dit daarby gelaat.

      Ek sit met die kaarte in my hand. Ons is steeds besig met die letter D. Dorskuur (soos ’n hert in dorre streke). Dorslied en dorsnood. Dorsnood? vra ek. In minder gebruiklike same­­stellings soos dorsbrand, dorsdood, dorspyn, sê Theo, met die betekenis van veroorsaak deur dors. Sal ons iets gaan drink? vra ek. (Theo glimlag.) Dos. (Hoe sjarmant sien hy vanoggend daar uit, uitgedos in die fraai roomwit syhemp.) Gedos in die drag van die dodekleed, sê Leipoldt. Doteer. Dou­boog, doubos, doubraam. Douig – geen woord vir hier­die provinsie nie. Al die draadverbindings! Wie sou kon dink, sê ek vir Theo, dat draad, draag en draai soveel ver­bin­dings­moontlikhede sou hê! Draaihaar, sê ek, is dit jou ervaring ook dat mense met draaihare kwaai is? Theo glimlag kopskuddend. Draaihartigheid sou eintlik ’n karakter­eienskap moes wees, sê ek. Draais. (Soos jags.) Maar dit is veral droef wat my interesseer. ’n Neerslagtige stemming. Van leed getuigend. Wat leed veroorsaak of daarmee ge­paard­gaan. Wat ’n som­bere stemming wek. Bedroewend. Ook in verbinding met selfstandige naamwoorde ter aanduiding dat die genoemde kleur troebel, dof is en tot droefheid, treurigheid en neerslag­tigheid stem. (Droefrooi.) En droefheid is die toestand of hoe­danigheid van droewig, treurig, verdrietig wees; terneergedruktheid, neerslagtigheid; iets droewigs, treurigs; hartseer, teenoor blydskap. Is dit al? dink ek. So weinig woorde vir ’n emosie met soveel skakerings – die ganse kleurspektrum – van droefwit tot droefswart, van droefpurper tot droeforanje. (Droeforanje, droefblanje, droefblou.)