Maar hierdie keer het ek besluit om ’n paar dae vroeër uit te vlieg sodat ek Oujaarsaand in Zürich kon wees. Dit was tyd. Hoog tyd om die vuurwerk in die oog te kyk.
Om my in die vertreksaal sit reisigers uitdrukkingloos en staar na die groot skerms wat rap uit Soweto uitsaai. Ander is besig met hul slimfone. Hulle staar in die skermpies asof dit kaggelvuurtjies is wat hulle warm hou. Ek kan die blou van Facebook in brilrame sien skyn.
Ek is op pad Switserland toe vir die groot konfrontasie. Ek het gehoor van die jaarlikse vuurwerkvertoning en het besluit dis waar ek, ver van die nuuskierige oë van landgenote, myself trompop sou loop.
Maar toe die trompoploop gebeur, was dit heftiger as wat ek verwag het; dit het my heeltemal onkant betrap. Dit was asof ’n kanteling begin het, asof ek voortaan sou moes konsentreer – hard – om staande te bly.
Die vertoning het hoog bo die Zürichsee uitgespeel. Die tempo en verskeidenheid is deur ’n rekenaar beheer. Dit het – so is in die media berig – miljoene Switserse frank gekos. Zürich ding mee teen Hongkong en Sydney, teen New York en Doebai. Bo die Zürichsee het vuurwerk oopgewaaier in verstommende kleure en patrone.
Ek het in die sterrereën gestaan en bewe. Alles het na my teruggekom. In vonke en swawel. Ek was terug by die aand toe Pa en Ma vermoor is. Ek wou wegvlug. Ek het drake sien vuur spuug in die mallemeule van patrone. Al die kleure van die hel. Vuurwiele het my beduiwel en duiselig het ek vir lang rukke na die grond voor my voete gestaan en kyk, wat onder wit flitse nadergekom en weer verdwyn het. Die meer was ’n hellesee, als gehul in die stank van bier en swawel, in halfrook.
Die skare van honderdduisende het teen die meer aangedruk gestaan, en verder terug, verspreid oor parkeerterreine en tussen bome. Op die dekke van vasgemeerde bote het die rykes relatief veilig gesit en bo-op geboue het mense soos miere saamgedrom.
Wanorde het om my begin uitbreek. Kort-kort het mense met ’n mengsel van vrees en verwondering uitgeroep wanneer iemand iewers in die skare ’n klein en as ’t ware private vertoning gegee het. Mense het mekaar met knetterwerke skrikgemaak of hul eie vuurwiele oor koppe laat spin. Gevaarligte het oral geflikker en ek het na een so ’n groep digby my geskreeu om dit stop te sit, ek het immers ervaring gehad van vuurwerk wat op die dood uitloop; my lyf het geruk en mense het my vreemd aangekyk.
Ek was buite weste. Vuurpyle het rakelings oor my kop geskiet en ek het kort-kort gekoes, heeltemal (as ek terugdink) onnodiglik. Knetterwerke het tussen mense se bene rondgehop terwyl hulle laggend terugdeins. Ambulanse het in die verte begin loei. En so is ek steierend die nuwe jaar in, ’n voortvlugtige in ’n skare wat almal in een rigting kyk en nie die man wat tussen hulle deur in die teenoorgestelde rigting probeer beur, begryp nie; hierdie jaar waarin ek gehoop het om my lewensverhaal kant en klaar af te handel, van begin tot slot.
Toe ek Nuwejaarsoggend halfdrie wegstap van die Zürichsee was ek omring deur ’n malende skare mense wat teen ’n skuinste opbeweeg het. Die strate was wasig van die rook. Die kruitdampe het figure, motors, parkeertekens en enkele desperate veiligheidsbeamptes soos skimme in die rook laat beweeg. Die strate het na bier en spuug, na urine geruik. Oral was stomende piskolle.
Dit was dan my eerste vuurwerkvertoning sedert daardie nag op Slootplaas. Ek kon maar ’n uur of twee daarna geslaap kry. CNN het die oggend ’n kort insetsel gewy aan die vuurwerkspektakels in Sydney, Zürich en Parys. My kamer was bedompig en kolle vog het oor die ruite gelê. Buite was dit nog donker terwyl die televisienuus die eerste smarte van ’n nuwe jaar uitbasuin.
Diep in my psige het die dramas van my lewe gefluit en oopgepof in drakekleure en onverwagte patrone.
Hoe ek my hotelkamer bereik het, kon ek die volgende oggend nie onthou nie. Ek het met klere en al wakker geword en toe ek besef waar ek was, was my ringvinger gevoelig waar die beddegoed daaroor skuur. Ek het my hand na my oë gebring: om my ringvinger sit ’n bleek kring, knap agter die tweede lit. Die vel is dun en sag. Dit rimpel onder my aanraking.
Iewers in die nanag moes ek in die greep van ’n droom die ring afgetrek het. Dit was die ring wat Bobby Greenblatt, die papegaaiboer, daardie nag van Pa se bebloede vinger afgetrek en net so, bebloed, aan my kom gee het. Omhul deur dampe swawel het ek dit destyds as opgeskote seun in my handpalm vasgeklem.
* * *
Nou lê die ring in die hoek van die hotelkamer waar die gordyn voor die glasvenster met Zürich se sneeulandskap daaragter teen die mat skuur. Ek het dit in die middel van die nag klaarblyklik van my weggesmyt.
* * *
Die stil Chinees werk in die velskuur.
Hy is ’n man wat in die skaduwee gaan staan sodra ’n boer stilhou met ’n bakkievrag velle.
Die een wat vorentoe tree, is die albino met die gladde bek, sy naam is Witkant.
Die Chinees het nie net een naam nie. “Hy vervel so tussen name,” het Pa eenkeer opgemerk. Boere wat by die velskuur aan die buitewyk van die dorp kom, roep na hom: “Koekepan!” Dan kom hy uit die skaduwees om hul velle te tel. Dun, sterk bene in ’n kakiekortbroek. Sandale, glo soos hulle in China dra. Handgemaak. ’n Riempie hou sy broek op, hy dra nie belt nie. Eenkeer hoor ek iemand spot: “Dis sodat hy sy broek vinnig kan aftrek om te naai.”
Almal weet waarvandaan die wit Xhosa kom. Uit Pondoland, waar hy moes vlug, want ’n sangoma wou hom slag vir muti. Daar was mynwerkers in Johannesburg wat groot geld sou uithaal vir sy niertjies en sy klotters en sy natsambok. Toe moes hy vlug, want hy was moeg van agter hom kyk, van met een oog oop slaap.
Toe kom hy Lingelihle toe, en toe hy hier kom en hulle vra hom wat sy naam is, toe antwoord hy: “Witkant.”
Hy’t die gawe van bekkigheid, en mense sê: “Witkant moet eintlik by Radio Xhosa gaan werk.”
Die veiligheidspolisie het hom glo al ’n das, ’n sportbaadjie en ’n salaris aangebied as hy voltyds by hulle kom werk, maar hy’t gesê hy verkies dit om hier saam met die Chinees langs die Visrivier te werk. Hier gooi die velskuur skaduwee wanneer die son hoog sit en dan kan hy hiervandaan saam met die Chinees wag op nog ’n bakkie of donkiekar vol velle en hulle kan kyk hoe die watertjies van die rivier blink soos die son al skuinser val.
Die velsmous, Koekepan, is die een wat wegstaan en Witkant toelaat om namens hom te praat terwyl hy buite sig agter wag. Net om die velle te tel en kontant daarvoor uit te keer, kom hy uit. Pa noem Witkant partykeer “George”, soos hy graag alle Xhosas noem.
Wanneer Pa en ek in die bakkie stilhou en die velle begin op die grond doef, roep Pa: “Chinaman!” Aan my verduidelik Pa: “Hulle eet rys. Hulle is slim en stil. Hulle eet met stokkies en vang honde.”
En op ’n ander keer: “Die koekepan het hom hier aangebring.”
Ek ken die verhaal. Koekepan kom op die perron aan met net ’n rolletjie seil. Ook so ’n vreemde vierkantige tassie met messies en beiteltjies binne-in, ’n klein hamertjie, skroewedraaiers en tange wat lyk of jy daarmee tande kan trek. Naalde en ’n tolletjie blinkpurper tou, ’n klein handspieëltjie. ’n Blikkie salf wat ruik na swawel. ’n Boksie vuurhoutjies en ’n botteltjie sout. ’n Kompas en slagystertjie vir veldmuise (aanvanklik, na sy aankoms op die dorp, skynbaar sy stapelvoedsel). ’n Blikbeker, ’n boksie Lion-vuurhoutjies, ’n spul vuurwerk (dinamietkersies en vuurpyle, ’n paar vonkwiele). ’n Vergrootglas met ivoor-handvatsel. Drie wierookstokkies. Plus ’n gerfie dokumente in Chinese skrif. ’n Knypbrilletjie. ’n Naelskêrtjie. Op een van die dokumente was sy foto toe hy nog varsgesig was, met ’n stempel bo-oor.
Pa het eendag na die foto gestaan en kyk nadat hy Chinees ’n keer om sy papiere gevra het, sommer net. “Just for the hell of it,” sê Pa later toe Ma hom vra hoekom hy Chinees se papiere wou sien. Maar ek kon sien hy lyk skuldig.
Tog voeg Pa by: “Daardie jong gesig op een van sy dokumente het my ongerus gemaak.” En al het hy daardie dag die koffertjie se inhoud goed bekyk, sou hy en Ma bly wonder oor wat nóg in die koffertjie is, en