Colet se obsessies het die een na die ander verdwyn. Johan het gesê dat die wind teen jou lyf moet waai, en hy het sy baadjie opsy gegooi en in ’n kort broekie en ’n ligte hempie rondgestap. Die natuur is die lewe, die naaste aan die Godheid en die grootste dinge in jou hart; en alles, die geringste voorwerp in die veld, het ’n magiese betekenis gekry. Johan het ook vir hom gedigte gegee om te lees, Engels en Afrikaans, en alhoewel hy niks kon verstaan nie, het hy tog die krag daaragter gevoel. Hoe dieper hy in hierdie lewe geraak het, hoe minder eienaardig het sekere dinge in Johan geword. Hy het elke ding wat Johan doen, elke ongewone voorstel, aanvaar as deel van daardie heerlike wêreld waarin daar geen goed of kwaad is nie, maar net bewuste aanvaarding en ’n ontvanklike gemoed. Om te redeneer of dit reg of verkeerd is, verwek ’n nodelose skuldgevoel. “Mens moet leef, intens leef – elke oomblik, al verstaan jy nie – soos iemand wat dronk is …”
Juffrou Du Toit het elke dag gevoel dat Colet al hoe meer van haar vervreem. Sy kon hom nooit alleen te sien kry nie. Daardie aande toe hulle so lekker alleen in die huis gebly het en hy heeltemal aan haar sorg oorgelaat was, was verby en het alreeds die ontwykende aansien gehad van ’n herinnering aan diep geluk. Hy het sy belangstelling in Agnes verloor – daaroor is sy dankbaar – maar hy het nou verdiep geraak in dinge wat sy nie kan begryp nie, en wat ’n groter bedreiging is as enigiets anders in die verlede. Sy het dadelik gesien dat dit Johan se invloed was, maar sy kon aan niks dink om hom daarvan weg te kry nie. Alle weë was gesluit. Elke dag moes sy luister hoe Suzanne haar verheug in Johan se belangstelling in Colet. Net Theuns het nie daarvan gehou nie. Sy het hom een aand vir Suzanne hoor sê: “Ek hoop Colet raak nie so beneuk soos Johan nie. Wat hy nodig het, is ’n paar harde slae op die rugbyveld. Ek is bly dat hy volgende jaar na ’n groot skool toe gaan. Dit sal hom die wêreld se goed doen.” Maar verder as dit het sy besware nie gegaan nie. Sy belangstelling in die geestelike sy van Colet se lewe was nooit so aktief dat hy verder sou gaan as vae stellings en ’n onbenullige gebrom nie.
Toe die skoolvakansie aanbreek en juffrou Du Toit moes weggaan, het sy die aand voor haar vertrek Colet eenkant probeer kry om hom te groet. Sy het na sy kamer gegaan terwyl die ander nog in die sitkamer gesit het, en gesê: “Colet, ek vertrek môreoggend en ek dink nie dat ons mekaar gou weer sal sien nie. Jy gaan mos volgende jaar na ’n groot skool toe …”
Dit was die eerste keer dat Colet daarvan hoor. Suzanne-hulle wou dit as ’n verrassing hou. Hy was so opgewonde dat hy nie eens geluister het na wat sy verder vir hom sê nie.
“Ek gaan nou op De Kleinskool skoolhou en hier by jou mammie-hulle loseer. Miskien sien ons mekaar gedurende die vakansies … as die vakansies nie ooreenstem nie.”
Sy merk dat Colet nie luister nie, maar sy hou aan met praat, met die hoop dat sy sy aandag sal trek sonder om hom kwaai aan te spreek.
“Ek stel baie belang in jou, Colet, en ek hoop dat jy eendag baie sukses sal hê, en dat ek eendag baie trots op jou kan wees …” Haar stem word ’n bietjie harder in haar poging om deur die ongevoelige ringmuur te dring. “Ek hoop jy sal my nie heeltemal vergeet nie, en die dinge onthou wat ek jou probeer vertel het …”
“Baie dankie, juffrou,” sê hy en kyk meteens na haar asof hy vir die eerste keer werklik daarvan bewus is dat sy met hom praat. “Juffrou was baie … goed vir my en …” Hy soek tevergeefs na geskikte woorde en sê dan: “Ek sal môre saam met juffrou na die stasie gaan.”
Maar die volgende môre, toe Theuns en Suzanne haar wou wegneem, en hulle na Colet soek, kon hulle hom nie kry nie. Hy en Johan was op een van hulle gebruiklike uitstappies.
’n Week later is Johan ook terug Kaap toe. Die afskeid tussen hom en Colet die vorige aand het alle perke oorskry. In die aandoening van die oomblik kon Colet nie alles onthou wat hy gesê en gedoen het nie. Hy het net gevoel dat ’n deel van homself weggeneem word en hy het aan Johan vasgeklou en ewig trou gesweer aan al daardie dinge, wat hy nie heeltemal verstaan het nie, maar waarsonder hy gevoel het dat die lewe nie meer die moeite werd sou wees nie.
Toe Johan weg was, het hy die aand uit sy bed uit geklim en alleen gaan stap. Maar hy het só bang geword vir die donker en alles só vreemd gevind dat hy dadelik na sy kamer teruggegaan het. Die huis het heeltemal verlate gevoel.
Na ’n paar weke het hy nie alleen na Johan verlang nie, maar ook na juffrou Du Toit en Agnes en Maria en alles en almal wat hy geken het.
HOOFSTUK VI
Colet het alleen na die groot skool gegaan. Suzanne en Theuns het hom tot by die stasie gebring en sy koffers versigtig in die eersteklas-kompartement gepak.
“Onthou om met jou rug na die lokomotief te sit,” het Suzanne oor en oor herhaal. “Dan sal die steenkool nie in jou oë waai nie. En onthou om die vensters in die aand toe te maak en net die boonste luike oop te hou sodat jy nie in ’n trek lê nie. Mens kan maklik ’n verkoue in ’n trein opdoen.”
Sy het alreeds die vorige aand begin huil en moes gedurig haar neus poeier, só blink het dit geword. Toe Colet by die venster uitleun, staan sy en Theuns gearmd, half teen die trein aangeleun. Die twee het so verslae gelyk dat Colet se gemoed meteens volgeskiet het, maar hy het hom so dapper as moontlik gehou en gedurig geglimlag, totdat hy naderhand gevoel het dat sy wange seerkry.
Theuns het nog vir oulaas gesê: “Gereeld skryf, Colet, en fluks leer,” toe die trein stadigaan begin beweeg. Hulle het aangehou met waai, totdat die watertenks hulle eensklaps uit die gesig geneem het. Toe Colet ’n entjie verder, deur ’n opening voordat die trein om die draai gaan, ’n laaste blik op die stasie kry, het hy hulle nog op dieselfde plek sien staan met hulle hande roerloos in die lug. Hy het gevoel hoe iets in sy keel toetrek. Daar was iets wanhopigs en verlore in daardie opgehewe hande, asof dit die laaste ankers is waarvan hy skielik weggebreek het en wat nou nutteloos en doelloos en sonder funksie meer is.
Die geklop van die wiele was ’n gedurige bevestiging van die feit dat hy nou op sy eie is. Van nou af is die lewe, sy eie lewe soos dit verder gevorm moet word, net aan homself oorgelaat. Die besef dat daar nie meer twee lewens sal wees nie: sy eie, verborge een, en die een wat van hom verwag is, was terselfdertyd heerlik en neerdrukkend. In die verlede kon hy altyd wegvlug van sy eie wêreld na die veeleisende maar tog vriendelike, huislike lewe; net soos hy andersyds ook weer die verveligheid van die huislike lewe kon vryspring in sy gedagtewêreld. Maar nou is daar net één uitweg: sy eie. En toe besef hy dat die alleenheid, wat altyd gepaard gegaan het met sy verbode lewe en effens op die agtergrond gebly het, nou altyd by hom sal bly. Die gevoel is beklemtoon toe dit aand word en die ligte van die trein met dowwe flikkerings begin brand. Hy het in die kolle wat die donker skaduwees verby die venster flits, en in die eensame haltes en verlate stasietjies, ’n ooreenkoms met sy eie eensaamheid gevind. Toe die kondukteur sy kaartjie vra en hy dit nie dadelik kon kry nie, en bars beveel word om gou te maak, was daar geen krag agter hom, geen selfstandige verset teen die onregverdigheid nie, en geen selfvertroue waarop hy enige vertoon van manhaftigheid kon vestig nie. Maar ten spyte van daardie hulpelose gevoel was daar ook ’n besef van ’n heerlike gevoel van vryheid. Al sy toekomstige optredes is van nou af aan op eie rekening. Dit gee aan die nietigste voorwerp en geringste gebeurtenis ’n besondere waarde. En hy het ’n nuwe belangstelling gevind in die mense op die trein, en ’n genot in sy inpassing in die ritueel van beddegoed kry en gaan slaap en eet; en ook in sy eie gedagtes, wat nie meer skugter is nie, maar ontketend en vry.
Maar die verdwyning van die verbode lewe, teenoor die behoud van die alledaagse en onmiddellike, het terselfdertyd die misterieuse en romantiese aspek van dinge laat verdwyn, sodat hy tóg iets in die proses verloor het.
Die eerste paar dae op skool was ’n moeilike tydperk. Die klasse was onverstaanbaar en die onpersoonlike atmosfeer iets waaraan hy met moeite gewoond geraak het. Maar hy het geleidelik aan die gang gekom, en hom met ongewone erns toegelê op sy werk. Om te slaag, en goed te slaag, het sy uiteindelike doel geword. Alle dinge het in vergelyking daarmee onbelangrik gelyk. Dit het geblyk uit die houding van die kinders en die onderwysers. Daar was geen plek vir enigiets anders nie. Self die verrigtinge buite die skoolure, soos debatsverenigings, lees, vermaak