Hy het by die CSV aangesluit en die weeklikse kringe baie getrou bygewoon. Daar was iets in die selfontledende aspek van godsdiens wat goed ingepas het by sy natuurlike neiging in daardie rigting. In die aande as hulle in die helder verligte kamer die Bybel lees en allerhande pamflette oor die gebed en die godsdienstige lewe voordra, en dan met onbeholpe, swaar sinne oor allerhande abstraksies bid, het hy ’n plesier daarin gevind soortgelyk aan dié van daardie dae toe hy en Johan gaan stap het; met die verskil, egter, dat hierdie vorm daarvan nie alleen toelaatbaar is nie, maar ook opheffend en kragtig, sonder ’n gevoel van onwerklikheid of ’n vermoede dat hy met iets verkeerds besig is.
Maar daar was ’n steekhoudendheid in sy samestelling wat godsdiens ’n las gemaak het. Hy het sy gedagtes noukeurig ondersoek en elke verkeerde ding soos ’n onkruid verwyder. Dit het meegebring dat hy heeltemal styf en stokkerig in sy denke geword het. Enige gedagte wat hom die geringste plesier gee, het hy sorgvuldig getoets, gewoonlik iets wêrelds daarin gevind en dit dienooreenkomstig verban. Hy het sy grootste vyande met liefde probeer bejeën en ’n behae daarin geskep om allerhande vergewende gedagtes teenoor hulle te koester wanneer hulle hom te na kom. Waar hy in die verlede daarvan ontslae sou geraak het, het sy woede nou so opgekrop, met een of ander oortreding teen hom, dat hy heeltemal ’n hoofpyn gekry het in sy poging om dit te onderdruk. Dan het hy gebid en probeer om in die gebed, deur die herhaling van sekere woorde oor en oor, die opdamming in hom te verlig. As hy soms in sy kuisheid stilletjies gevoel het dat hy wegdwaal van iets lewends en skeppends in homself, en gewonder het of dit alles die moeite werd was, het hy só skuldig gevoel dat hy twee keer so vasberade tot sy vorige insigte gekom het, en dan die smal paadjie só kleurloos gemaak dat hy met moeite kon glimlag of luister na ’n grap wat iemand hom vertel.
Eendag het hy een van George Wallace, die opwekkingsprediker, se dienste in die stad bygewoon. Die saal was vol jong mense van sy eie ouderdom en die preek was spesiaal geadverteer vir die jeug. Die gesangboekies is uitgedeel deur laggende jongmans by die deure en in die gangetjies tussen die sitplekke. Daar was iets in hulle voorkoms wat hom aan Johan laat dink het. George Wallace het op die verhoog gekom met ’n breë glimlag op sy gesig. Met opgehewe hande het hy hulle toegeroep: “Ek wil hê julle moet lag en sing. Wys vir die wêreld dat ’n Christen ’n vrolike mens is. Sing! …” En hulle het die een lied na die ander gesing, totdat die ekstase van George Wallace en die jongmans weerspieël is in almal. Oral waar hy kyk, het almal met laggende gesigte gesit. Die godsdienstige ekstase was eers so vreemd dat hy effens huiwerig was, totdat hy naderhand self kon voel dat hy ook besig was om in die algemene jubeling te deel. Hulle het na elke woord van die prediker geluister en hulle gemoedere volkome ingeskakel op elke boodskap. Van ’n stem, half-fluisterend en vol van ’n sagte en verskriklike veroordeling, het hulle gehoor van sekere dinge tussen mans en vrouens, en siektes wat dit meebring, en ewige skande en verderf; van die aanloklikheid van die wêreldse dinge, beskryf in helder kleure en ryklik verdoem tot ondergang; van die stryd van die jongman in ’n sondige wêreld en oor die oordeelsdag wat, volgens alle gegewens, net om die draai is – sketse van ’n vaal, bleek wêreld waar jy soek na jou naaste en hom nie vind nie; die merk van die Duiwel, wat die uiteindelike veroordeling voorspel; die spot en hoon en vervolging wat die Christen moet verdra … laat in die aand, onder die brandende lig. As Colet sy oë op ’n skrefie toemaak, kan hy die stralekrans om die spreker se hoof sien; en as sy oë heeltemal toe is: al die swart en die kleure van die verdoemenis. Dan skielik verander die prediker en roep hulle weer tot vreugde, en hulle lag en sing en jubel met gloeiende gesigte – swaar onder die drukking van die sondebesef en die skuldgevoel in hulle harte.
Die erns waarmee hy alles benader het, het nie alleen geblyk uit sy gedrag nie, maar ook in sy werk. Hy het alle plesier tot ’n minimum beperk en tot laat in die aande gewerk. Maar binne-in hom het sekere magte gedwing om hom af te lei van die sorgvuldig gebaande pad. Hy het allengs bewus geword van ’n onrusbarende neiging in hom om alles wat hy so sorgvuldig opgebou het, af te breek. Dit was gelyk aan daardie dwarstrekkerige gevoel van die verlede, toe hy ’n situasie kon bederf deur ’n verkeerde ding te sê of te doen, terwyl hy die hele tyd die implikasies daarvan besef het. Selfs as die godsdienstige ekstase op die hoogste was, het hy lus gekry om allerhande lasterlikhede uit te skreeu; as hy op sy voorbeeldigste was, het hy daaraan gedink om ’n lae, vuil en gemene ding te doen. Alhoewel dit nooit tot iets gelei het nie, het hy naderhand gevoel dat hy nie alleen in staat was om dit die hoof te bied nie: hy moes iemand vind aan wie hy sy vertwyfelings kon meedeel. Gedurende daardie dae het ’n rondreisende sekretaris van George Wallace by die koshuis aangekom, sy adres in die stad verskaf, en hulle meegedeel dat hy die volgende week daar sou bly om die probleme van die jongmans aan te hoor en, waar moontlik, leiding te gee. Colet het gevoel dat die sending spesiaal vir hom bedoel was, en het hom voorgeneem om hom een aand in sy kamer te besoek en sy moeilikhede met hom te bespreek. Hy het eers nie die moed gehad nie, en dit gedurig uitgestel, maar toe een aand, net voordat die man sou weggaan, sy moed bymekaargeskraap en gegaan.
Die eerste wat hy opgemerk het toe hy die deur oopmaak, was die brandende kaggel teen die muur, ’n paar kussings op die vloer en ’n heerlike leunstoel, wat alles warm en intiem daar laat uitsien het ná die strakke onpersoonlikheid van sy eie kamer met die koshuismeubels.
Toe hy aarselend in die deur bly staan, kom ’n skraal, donker kêreltjie te voorskyn uit die hoek van die vertrek.
“Kom in, vriendjie,” sê hy en neem Colet aan die arm en lei hom tot in die middel van die kamer. “Ek is bly dat jy gekom het. Daar was vanaand ’n hele klomp seuns hier gewees. My werk hier was werklik geseënd: die hele week al het hulle gekom, by die dosyne.”
Vir Colet is dit ’n teleurstelling. Alhoewel dit heeltemal verstaanbaar en goed was, sou hy darem verkies het dat hy die enigste een dié aand gewees het. Die ander klomp wat daar was, het dit effens die aanskyn gegee van ’n publieke byeenkoms.
Terwyl hy nog rondstaan en nie heeltemal kan besluit wat om te sê nie, sê die sekretaris terwyl hy hom aan die arm vat: “Sit op die vloer, vriendjie. Op die kussing. Ons sit almal gewoonlik op die kussings – dis so lekker warm en gesellig.” Toe hulle sit, sê hy: “Noem my Daniël – al die seuns noem my Daniël. En wat is jou naam?”
“Colet.”
“Nou kyk, Colet, sal ons maar begin met ’n gebed?” En sonder om te wag, slaan hy dadelik oor na ’n gebed en bid spesiaal vir die vriendjie wat ook vertroosting in ’n sondige wêreld soek. Toe hy klaar gebid het, kyk hy baie skerp na Colet, buk dan vooroor, gooi ’n stomp op die vuur en sê, terwyl hy wegkyk: “En toe, het ons ’n moeilikheid, iets op die hart?”
Colet skuif onrustig rond en klem sy hande vas in ’n poging om presies te sê wat sy moeilikheid is. Maar voordat hy nog iets kan sê, hoor hy die stem van die sekretaris wat opeens skerp geword het en die vraag uitslinger met skielike geweld: “Is jy ’n kind van die Here?”
Colet se oë is angsvol op hom gerig. “Ek … weet nie,” sê hy.
En meteens kom die antwoord: “As jy nie weet nie, is jy nog nie ’n kind van die Here nie.”
Die stem het weer sag en meewarig geword, asof hy, arme sondaar, diep bejammer word. En toe, sagter: “Wat is die moeilikheid?”
“Wel,” sê Colet, “ek lees my Bybel en ek gaan gereeld kerk toe, maar … ek voel … dat alles nog nie reg is nie.”
Hy kan daardie afwykende gevoel nie in woorde stel nie, maar hy dink: hy sal seker weet wat ek bedoel …
Die sekretaris trek die kussing onder hom geriefliker en kyk Colet forsend aan asof hy aan sy uiterlike die simptome wil agterkom. Al wat hy sien, is ’n skaam seun met ’n sensitiewe