Sy haal die laaste sakkie gedroogde tamaties en die laaste twee bottels ingelegde olywe agter uit die kas. “Die vitamines en olie sal goed wees vir julle,” sê sy.
Binne ’n uur vertrek hy weer bergop. Hy behoort die eerste grot voor ligdag te haal. Hy het geëet, hy het nou meer krag.
* * *
Hulle eet eers, versigtig, met hande wat bewe. Toe begin Rachel die kos in klein hopies pak.
“Volgende week gaan ek weer, net tot by die tweede grot, my pa sal daar vir ons kos los. Lorenzo gaan ’n bok slag en die vleis pekel en dit laat droog word. Ons sal genoeg kos hê.”
“Ek hoop net hy gooi minder sout op as toe julle my twee bokke gesout het,” merk Ester op. Dan kyk sy vinnig op. “Hoekom is Lorenzo by die huis?”
“Lorenzo was by El Alamein, hy sê dis ’n helgat van sand en son in Noord-Afrika waar die generaals hulle skaakspel speel, en agter elke sandduin wag die vyand. Hy is daar gewond, in sy been.” Hy vertel nie dat Lorenzo sy been verloor het nie.
“Gewond!” roep Ester ontsteld uit. “Ernstig?”
“Ernstig, ja, maar hy is by die huis, hy word beter. Die slag by El Alamein was ses maande gelede al,” sê Marco.
“En Antonio?” vra Rachel sag.
“Tonio is daar gevange geneem. Hy is nou êrens in die suide van Afrika, ’n krygsgevangene, maar nie in ’n kamp nie. Hy bou ’n brug. Maar hy skryf glo dit gaan goed met hom, hy woon by goeie mense.”
“Kry hy genoeg kos?” vra Ester.
“Ja, hy kry goeie kos. En … onthou jy vir ou Luigi-hulle se kleinkind?” vra hy vir Rachel.
“Die skande-kleinkind, ja?”
“Hy is daar doodgeskiet, by El Alamein.”
Dis ’n oomblik stil, dan sê Ester: “Hy was in my klas. Nou is hy ook dood.”
“Dit gaan sleg met Italië, die weermag is besig om terug te trek uit Noord-Afrika,” vertel Marco. “Stories loop dat die Geallieerdes Italië wil binneval. Ek weet waaragtig nie hoe lank ons weermag nog wil uithou nie, dis so dwaas, die oorlog wurg ons land dood. Die slagveld skeur ons manne uitmekaar, die hongersnood laat duisende vrouens en kinders in die dorpe op hope sterf. En as die Geallieerdes ook nog Italië moet binneval …”
Mister Rozenfeld sug diep. “Ons is baie ver verwyderd van die oorlog, die berge vou ons hier toe. Daar buite probeer die soldate oorleef in die loopgrawe, ek weet, ek was self in die loopgrawe in die Groot Oorlog. Die mensdom wil mekaar vernietig, maar eintlik vernietig hulle net hulleself.” Hy dink ’n oomblik en voeg dan by: “Dit lyk my eeue se ontwikkeling lei net tot groter selfvernietiging.”
“Dit is beslis beter hier bo in die berge, al is ons altyd honger,” knik Ester ernstig.
“Ja, dis beter hier,” sê Marco, maar die kommer bly aan hom knaag.
Hy het nie vir hulle vertel dat hy twee maal vreemde soldate in die berg gesien het toe hy teruggestap het nie – selfs so ver as die tweede grot.
* * *
Daardie somer verloor hulle alle begrip van tyd. Hulle het nie ’n 1943-kalender nie, dis nie meer belangrik nie. Hulle weet nie hoe laat dit is nie, hulle het lankal opgehou om hulle horlosies op te wen. Hulle weet nie watter dag dit is nie, nie eens watter maand nie. Hulle meet tyd aan die son: Soms is dit warm, soms koud, soms bewolk en donker, dan eet hulle vroeër.
Hulle moet al verder soek vir hout, hulle moet al meer vindingryk wees in die vind van veldkos.
Marco kan nie meer afgaan dorp toe nie, dis te gevaarlik, net soms nog na die tweede grot vir meel en sout. Hulle vang hase en voëls in wippe, hulle grawe knolle en kook aftreksels van blare.
Hulle oorleef, dag en datum is nie belangrik nie.
“Ons kronkelpad loop nou in ’n sirkel,” sê Rachel een laatnag vir Marco.
Hy trek haar kuikenmaer lyfie stywer teen hom aan, so bly albei warmer – nie net hulle lywe nie. “Maar dis ’n goeie sirkel?” vra hy.
“Dit is,” sê sy. “As ’n mens mooi dink, is ons tog gelukkig.”
* * *
Een oggend, dit het al goed koud begin word, selfs bedags – die winter moet naby wees – hoor hulle vir Ester duidelik en lank gil. Die gil weergalm teen die kloof op, slaan teen die kranse vas, eggo terug kloofaf.
Marco word yskoud. Ester het gaan hout soek in die kloof, hy het haar oor en oor gemaan om stil te wees, om versigtig te wees, daar kan soldate selfs tot hier kom. Daardie gil …
Hulle storm al drie na buite. “Kruip weg! Kruip weg!” skree Ester – en die berge antwoord: kruip weg, kruip weg …
Maar Rachel hardloop reeds bergaf. “Rachel, stadig!” roep Marco. Maar sy hardloop.
Dan sien Marco hulle. Drie soldate in Nazi-uniforms kom tussen die bome uit, die een het vir Ester stewig in sy greep beet. ’n Tweede lig sy geweer en mik dit op Rachel. “Halt! Onmiddellik!” skree hy.
Rachel vries.
“Julle twee daar bo, kom stadig af, hande in die lug!” brul hy. Toe Marco en mister Rozenfeld nog twyfel, lig hy sy geweer hoër. “Dadelik! Ek het die twee meisies onder skoot. Ek sal nie huiwer om die Joodse varke te skiet nie.”
Marco lig sy hande stadig. “Kom,” sê hy vir mister Rozenfeld, “ons tyd in die berg is verby.”
Hoofstuk 5
Die jong meisie in die oorgroot, donkerblou hemp oorkant Lettie blaas haar asem stadig uit en laat sak haar pen. “Ek was bang hulle raak eindelik gevang,” knik sy ernstig. “Dit voel vir my al die Jode wat tydens die oorlog probeer wegkruip het, is uiteindelik aangekeer.”
“Nog ’n koppie tee vir jou?” vra Lettie.
Rialien knik. “Met baie melk en twee lepels suiker, dankie, Tannie.”
Lettie glimlag effens en skink die tee.
“En … die kampe was erg, nè, Tannie?”
Lettie se hande verstil. “Baie erg,” sê sy sag.
“Soos ons eie konsentrasiekampe ook maar was,” sê die kind.
Lettie kyk op. Miskien verstaan hierdie jongmensie tog meer as wat sy na buite wys. “Die mense wat in die kampe was,” sê Lettie peinsend, “het later jare nie weer daarvan gepraat nie. Dit was asof die herinneringe net te pynlik was, asof hulle dit totaal uit hulle geheue en hulle lewens moes sny om te kan oorleef.”
“Maar … Tannie weet tog wat met Marco en Rachel-hulle gebeur het?” vra Rialien angstig.
“Gedeeltelik, net maar die bolangse feite,” antwoord Lettie. “Die volle waarheid lê elders, êrens dieper, hopelik in die vergetelheid.”
Rialien kyk haar effens verward aan. Dan glimlag Lettie gerusstellend. “Ek sal vertel wat ek weet,” sê sy.
* * *
“Kan ons net ons goed gaan haal? Ons jasse en … goed?” vra Marco toe hulle by die soldate kom. Dis drie bloedjong seuns, sien hy, dit lyk of hulle nog op die skoolbanke moet sit.
Die soldaat met die yl Hitler-snorretjie druk sy geweerloop teen Marco se bors, die tweede een met die rooi gesig steek sy geweer in die waai van Rachel se rug in. “Hou julle hande in die lug!” bulder hy senuweeagtig.
“Ons hande bly in die lug,” sê Marco so rustig moontlik