Rachel kyk hulle bekommerd agterna. Dan draai sy na Marco. “Ek hou nie van daardie vent nie,” sê sy sag.
Marco skud sy kop, maar bly haar ’n antwoord skuldig.
* * *
Vroeg in 1944 word Sturmbannführer Christian Wirth die kampkommandant by San Sabba. Hy is ’n genadelose man met ’n bulderende stem – sy bynaam is baie gou “Krisjan Die Verskriklike”.
Die wagte, sien Marco dadelik, is net so bang vir hom soos die kampbewoners. “Julle moet in julle spoor trap,” sê die een wag wat moet toesig hou oor die ry mans wat vroegoggend deur die digte mis fabriek toe kronkel. “Hy was in beheer van Operasie Oesfees by Lublin in November verlede jaar. Daar het hy binne twee dae meer as veertigduisend Jode laat afmaai – net omdat een van hulle skeef getrap het.”
“Ek dink hy praat onsin,” sê Josef kliphard vir Marco.
“Ek sou maar versigtig wees,” sê Marco sag. “Hy lyk vir my na die tipe mens wat so iets sal kan doen.”
Van die gedurige stroom nuwe aankomelinge in die kamp hoor hulle dat die Geallieerdes al meer veld wen regoor Europa – eers in Rusland, nou is daar selfs sprake dat Engeland en Amerika vir Frankryk wil inval en bevry.
“Maar Italië word platgeskiet, vernietig, van onder af deur die Geallieerdes, van bo af deur die Nazi’s,” vertel die mense in donker stemme. “Ons woongebiede is ruïnes, ons sinagoges is afgebrande murasies, die eeu-oue katedrale is flenters geskiet,” vertel hulle.
Al meer treine vertrek weekliks – steeds na Pole, hoor hulle. Die mense tree vroegoggend aan, sekere name word uitgelees, hulle stap deur die lang gang uit die binnehof na buite en verdwyn.
En een oggend naby die einde van die winter van 1944 word ook hulle name gelees: Marco Romanelli, Rachel Rozenfeld, Ester Rozenfeld …
Josef se naam word nie gelees nie.
Ook nie mister Rozenfeld s’n nie.
Uit die hoek van sy oog sien Marco hoe Ester begin beweeg. Met een beweging gryp hy haar ferm vas en druk haar mond toe. “Staan stil en bly stil!” fluister hy dringend. “Werk saam. Hulle skiet jou dood sonder om twee maal te dink.”
So stap Marco en Rachel en Ester, sonder tyd om te groet, sonder reisdokumente of identiteit – drie nommers op ’n getikte lys – na die stasie, na ’n vae bestemming, moontlik Pole.
* * *
Op die perron wag sterk manne met breë skouers in Nazi-uniforms, blaffende honde remmend aan hulle leibande. “Tree aan!” bulder die bevelvoerder.
Marco hoef nie meer te vertaal nie, die mense ken die bevele. “Waar julle heen gaan,” bulder die man, “sal julle uitstekend behandel word, dis ’n goeie werkskamp, een van die bestes. Daar is selfs baie ontspanningsgeriewe, julle is van die gelukkiges.”
“Dit klink goed,” fluister Rachel. “Marco, wat dink jy … Papa …?”
Hy skud sy kop. “Ek weet nie, Rachel. Hy … doen goeie werk daar in die kantore by die fabriek …” Maar hy glo homself nie. Hy glo ook geen woord wat die Nazi-offisier van die kamp gesê het nie.
Met absolute presiesheid lees die offisier die rol name af. Toe kyk hy op en vra: “Wieviel Stück?”
Die korporaal antwoord flink: “Fünfhundert und zwölf Stück! Alles ist in Ordnung!”
Tien goederewaens wag vir hulle, hulle bondel oorhaastig in die trokke in. Agter hulle word die deure toegedruk en van buite gegrendel, die mense is binne styf teen mekaar ingedruk.
Die trein staan botstil. Ná ’n paar minute fluister iemand: “Wat gaan aan?”
Niks gebeur nie.
Byna geluidloos begin mense in die oorvol goederetrok ’n eie plekkie oopskarrel – muise vasgekeer tussen sporte planke met smal gleufies as enigste uitsig.
Eers teen die aand begin die lokomotief blaas en pomp, toe begin hulle langsaam vorentoe kruip. Die trein ry stadig, dwarsdeur die nag.
Buite skyn die maan helder. Marco sit vasgedruk teen die growwe houtsporte, Rachel en Ester sit-lê styf teen mekaar half oor hom. Hulle raak tog later aan die slaap, maar vir hom wil die slaap nie kom nie.
Buite in die maanskyn sien hy die silwer veld stadig na agter skuif. Wat wag vir ons aan die einde van hierdie pad, wonder hy.
Soms stop die trein vir lang tye in die veld, selde op ’n stasie. Hy sien deur dwars gleuwe tussen die sporte van die goederetrok die hoë, donker kranse. Waar sal my hulp vandaan kom, onthou Marco onverwags. Hy kyk af in die donker dale van die Adige-vallei – oral is my God …
Die name van die laaste Italiaanse stede verdwyn na agter soos hulle verby verligte stasie ná stasie ry. “Ek is so dors,” prewel Ester. “Marco, is hier nie êrens nog water nie?”
Marco streel oor haar kop. “Probeer slaap, Ester,” sê hy sag.
Sy trek haar lyf in ’n klein bondeltjie en begin saggies huil. Sy vra nie weer nie.
Toe die son op die tweede dag begin opkom, stoom en blaas die trein oor die kronkelende Passo del Brennero, die eeu-oue pas deur die Alpe op die grens tussen Italië en Oostenryk. “Ek moet water kry,” fluister Rachel.
Marco haal sy skouers op. “Kyk na buite,” sê hy en wys met sy vinger deur die gleuf. “Dis die Brenner-pas, dis al gebou deur die Romeine in die tweede eeu na Christus.” Hy moet hulle aandag aflei – Ester het die ganse nag deur gehuil, Rachel het met amperse desperaatheid aan hom geklou. “Dit was natuurlik eers net ’n pad vir perde en muile, later muilekarre. En hier teen die 1860’s is die spoorlyn gebou.”
“O,” sê Rachel.
Onder hulle lê groen heuwels met beeste wat wei – rustig. Na groen weivelde … na waters waar rus is …
“Dis ook hier waar Mussolini en Hitler ontmoet het aan die begin van 1940 om die ‘Verdrag van Staal’ te vier,” vertel Marco doelgerig voort.
“Wat maak dit tog alles saak?” vra Ester opstandig. “Is hier dan nêrens water nie?”
Maar die enkele emmer water wat aan die begin van die reis in die trok was, is binne die eerste uur al opgedrink.
“Hulle sal wel vir ons nog water bring, mettertyd,” sê Marco.
“Wie? Die wágte?” vra Ester bitter.
En sy is reg. Waar die ysige koue deur die eerste lang nag hulle grootste vyand was, sak die dors nou oor die waens uit. Wanneer hulle stop, smeek die mense vir water, die vrouens en kinders sukkel hulle hande deur die sporte en smeek vir ’n hand vol sneeu, maar niemand hoor nie. Die soldate op die perronne verjaag enige mens wat naby die trein probeer kom.
Kinders kerm, oumense gee oor, die swakstes bly in verslane hopies lê. Die waens word leër.
Teen die tweede nag word dit stil. Net soms steun iemand, of huil sag, traanloos. Die kommer oor wat wag, knaag aan dié wat oorbly se denke, honger stoot op in hulle kele, die dors swel hulle lywe vol, maak hulle tonge dik. Die slaap bly weg.
Deur die spleet sien hulle Oostenrykse name: Salzburg, Wene. Dan Tsjeggiese stede, eindelik die vreemde speltekens van Poolse plekke. Op die vierde nag word die koue ondraaglik, buite is die wêreld toe onder bleekwit sneeu.
Hulle probeer lankal nie meer kommunikeer na buite nie. Hulle het nie meer die krag nie. Vir vier dae en vier nagte het hulle geen kos of water gehad nie.
“Ons gaan moontlik geskei raak, die mans en vroue,” probeer Marco vir Rachel voorberei op wat wag. “Sorg net dat jy oorleef, dis die belangrikste.”
Sy kyk ernstig na hom. “Jy ook, Marco Romanelli,” fluister sy verby haar kurkdroë tong.
“Ek sal,” belowe hy. “Ek wag vir jou, Rachel. Wanneer die