Dis ’n entjie anderkant die dorp die dag ná die veiling waar hulle die middag laat uitspan naby Soutkloof. Die seuntjie gryp met plomp vingers waarin die babavet nog tussen die litte uitswel na ’n spinnekop wat oor die vloer van die wa kruip; hy skree, maar sy pa tel hom op, hy drup pypolie oor die bytplek en draai die vingertjie toe met ’n stukkie sakdoek wat hy afskeur. Teen middernag begin die kind kerm, sy lyf brand, hy kreun van die koors, sy hele hand en arm is opgehewe en rooi. “Here, Here, God van onse Vaders, help ons!” In die tempel van die nag roep Abraham Bier na Bo, na die God ter wille van wie sy voorouers hulle eie land moes verlaat, “Here, ek sal my lot aanvaar – ek sal nie murmureer nie, spaar net my kind …”
Gertjie se kleertjies is deurweek. Abraham tel hom op, sit hom op ’n laken op die bokseil neer. Drienie help om die kap van die wa toe te maak. Soutkloof is nie ver nie. ’n Myl, dink hy. Nee, dalk meer. Dis donker toe hy en Drienie die grondpad vat wat regs uitloop. Die kind lê slap teen sy bors. Hoog bo skyn die sterre; dis donkermaan.
Die opstal is donker, Boer Soutkloof is lankal in die bed, môre kom rooidag weer vroeg. Abraham klop, loop langs die kant van die huis af, klop aan die vensters toe daar nie iemand dadelik deur toe kom nie. “Maak oop! Asseblief! My kind, Here, my kind gaan dood!”
Uit die skim van die huis se binnekant kom ’n vrou met ’n kers en blaker in die hand om die agterdeur oop te maak. Oor haar skouers lê vaalbruin hare wat uit ’n slaapmussie ontsnap het. “Bring hom in, laat ek kyk.”
Sy maak die ysterbedjie in die voorkamer reg, laat lê die kind met sy voet op ’n stapel komberse. “Bring van die koringstrooi,” roep sy na haar man. “En lampolie.”
Op die primus kook sy peper en asyn vir die koors. Dan kerf sy ’n handvol koringstrooi fyn, maak ’n vinnige skerp sny in die seuntjie se vinger waar die spinnekop gebyt het, en druk die strooi wat die man aangee daarin. Bo-oor smeer sy lampolie. “Wys die mense waar is die vrykamer,” sê sy vir haar man, “ek sal by hom waghou.” Sy wys hulle met ’n besliste hand weg uit die voorhuis.
Die klapperhaarmatras in die vrykamer is hard, die vrees is ’n koue draad wat om die twee mense se harte span. “Here,” bid hulle, “Here, ons grond is weg – U wil geskiede, maar moenie, O, God, asseblief …”
Teen doudag breek die koors. Vrou Soutkloof kom roep hulle. “Hy slaap nou, hy is swak, maar hy’s rustig. Nou kan julle ook ’n rukkie slaap. Ek maak julle wakker met brekfis.”
“Staan oor, swaer,” dring die boer aan toe hulle later aansit. “Gee die kind ’n kans om uit te rus. Jou goed is veilig langs die pad, ek gee vir jou voer en water vir die osse ook. My vrou sal nog goed saamgee vir die koors as dit later weer opvlam.”
Wanneer Abraham Bier die osse inspan die dag daarna, is die woede uit hom weg. Hy laai sy kind en sy vrou op die wa. Boland toe, dis waarnatoe hy gaan. By sy pa se broer in die Boland sal hy bywoner gaan word. God het sy kind gered. God, en Vrou Soutkloof. Nooit sal hy weer kwaad word nie. Maar die verlang – o, die verlang na die son in die perskebome soggens, die helderwit sterre snags, en die soetheid van ’n oes wat jy self geplant het, dit sal bly in al sy môres se wakkerword, in al sy nagte se dink.
Hoofstuk 4
Deur die skreef in die donkergroen gordyne met die roomwit rose val ’n vaal strokie lig. Kate druk die kussing onder haar kop reg. Verekussings. Sy sal haar antihistamienpille dadelik moet begin sluk. Kla wil sy nie; waarskynlik is dit gansdons, die beste waarmee ’n mens sekerlik ’n gastehuis kan toerus.
Dis ’n ver ent wat sy gery het, verder as in ’n baie lang tyd. Op die kaart en op die internet het sy die afstand bekyk en met haar verstand besef dis nie net om die draai nie, maar die onverwagse, impulsiewe rit, tesame met al die dinge wat deur haar kop speel, het haar nogtans meer uitgeput as wat sy verwag het.
Die goed wat sy saamgepiekel het, het sy voor sy gaan lê het op die rakkie teen die muur langs die bed uitgestal. Dit sal vreemd opval, sy weet, maar sy wíl dit kan sien. Dit moet haar help om hierdie ding waarmee sy toenemend gekonfronteer is hoe ouer sy word af te handel.
Elke sel in ’n mens se liggaam het ’n geheue, het sy gelees in ’n boek wat ’n pasiënt op ’n keer in die bedkassie by die hospitaal laat agterbly het. ’n Boek deur ’n antropoloog wat sewe jaar tussen die Boesmans gaan bly en daar te doen gekry het met goed wat die moderne mens lank reeds vergeet het. ’n Mens kan dinge oproep, dinge sien of hoor wat jy nie met jou gewone sintuie kan doen nie, het hy beweer. Soos die bok wat ’n Boesman ’n paar kilometer verder gesien het, nee, gewéét het, sonder dat hy dit kon sien.
En dis hierdie geheue, geërf van haar voorouers, wat haar teister, dít en die gapings in haar kop waarvan sy haar eie waarheid maak.
Sy draai op haar sy. In die maande wat verby is, kon sy voel hoe haar liggaam al hoe langer neem om homself te vernuwe. Selfs ná ’n nag se goeie slaap is dit of haar selle soms nog ineengeskrompel teen mekaar lê. Die butternut-en-fetaquiche wat Tinneke so korrek-professioneel vir middagete kom aanbied het, het sy nie geëet nie, gesê sy wil liewer rus. Die Le Grange-vrou is ook nie die hartlikste mens wat sy al teëgekom het nie.
In die skemerkamer wonder sy: sou Tinneke wéét? En lê die stuk geskiedenis waarvan sy self weet, aan hierdie kant van die draad, of oorkant? Ás dit wel so is dat die Nederlandse naam van die plaas later verafrikaans is.
Al wat sy het om op te gaan, is haar ouma se vertellings, haar ma se woorde teen die einde en die Bybeltjie, vergeelde stukkies papier met versugtinge en onderstreepte verse uit die Bybel. Hier en daar in die kantspasies is ouma Sarah se aantekeninge. By Eksodus 20 het haar notatjies die bladsye só van mekaar af weggedruk dat jy ’n duidelike gleuf in die Bybel sien as jy dit uithaal.
Hoe groot sou die stukkie wat Doringboom heet, wees? Wie se lusern is dit wat verder af so blougroen staan? Sy dink sy het ’n grensdraad gesien wat die weiding skei van die stuk grond waarop die gastehuis staan.
Op die rak teen die muur is ’n klompie boeke; dit laat haar tuis voel. Ma Grace het haar laaste jare se dae deurgebring met lees; soggens wanneer Kate vir haar koffie kamer toe geneem het, het die lig langs die bed nog gebrand.
Sy het in haar ma se voetspore gevolg, in haar jeug ook boeke verslind, óók gaan verpleeg, maar die lang ure in die hospitaal het haar saans uitgeput in die bed laat val, met min energie oor vir lees. Ma Grace het net liefdesromans gelees, boeke wat goed eindig, wat haar kon laat vergeet van die man wat sy eers in haar dertigs leer ken het en wat vroeg dood is; van haar eie pa en ma, die twee somber, stil figure wat in kringe rondom mekaar beweeg het.
By Kate was daar van jongs af die begeerte om die geskiedenis uit te pluis. “Vertel my, Ouma,” het sy aangedring. “Vertel van die Iere en hulle stories en waar ouma Fanny vandaan gekom het, ek wil weet, ek wil nog eendag soontoe gaan!”
* * *
Ouma Sarah se gesig is droë stukke modder wat oplig en krummel ná ’n donderweerreën oor die Oos-Kaap. In haar wange is diep vore, om haar mondhoeke ’n trilling. Haar woorde waai met die wind by die agterdeur uit. Kate kan hulle skaars hoor; sy is jammer sy het gevra, maar sy kan die woorde nie bymekaarmaak en terugprop in haar mond nie. Die vraag wat in haar gegroei het deur die jare, was uit. Hoekom is haar ouma nie lief vir haar ma nie? Hoekom praat hulle nooit met mekaar nie?
Haar ouma het weggeskram, begin vertel van die sirkel van die druïdes en hoe sint Patrick vir Lochru van sy troon afgestoot en ’n kruis in die simbool van vroeër geplaas het. Sy het afwesigrig gepraat, en toe gespring na haar eie ma Fanny se vertrek na die Kaap. “Kaap van Goeie Hoop,” het sy gesê terwyl sy met haar rug na Kate by die venster uitgekyk het. Om dan haar kop heen en weer te skud