“Die karperde het geweet,” het haar ma gesê, “jou ouma het gesê die perde het gesien en geruik, hulle het die kap teen die klipgrond in die nag gehoor. En hulle het die bukkende gestaltes en die gesigte waarvan die kleur weggetrek het, onthou soos dit was vóór daardie dag. Jou oupa se ryperd, die hings, was heeltemal verbouereerd. Wild. Verlig, uiteindelik, om weg te draf van die grond waar iemand sy gewete probeer toedek het.”
Ma Grace het oordag meer begin slaap, al hoe minder geëet, totdat die versorger wat Kate aangestel het een Saterdagaand in die somer toe Kate terugkom van die hospitaal, na die kombuistafel met die bord en die oorgegooide net gewys het: “Sy wou die hele dag niks eet nie, probeer jy maar om iets vir haar in te kry,” het sy gesê voor sy by die agterdeur uit is.
Dit het donker geword, maar ma Grace wou nie die eier en brood eet nie. Ook nie die tee drink wat haar dogter ’n paar keer tot teen haar mond gebring het nie. “Laat my gaan,” het sy gesê, “ek wat nooit moes gewees het nie …” Die woorde was skaars meer as ’n asem in die donker kamer.
Kate het in die gang gaan staan, die telefoon opgetel en Matrone by die hospitaal gebel. “Ek moet verlof neem, ek kan my ma nie so alleen laat nie. Ek weet nie hoe lank dit sal duur nie.”
Haar ma het nie weer gepraat nie. Wanneer sy wakker was, het Kate die knopperige hande tussen haar eie vasgehou. Haar probeer indink in watter toestand van vergryp haar oupa homself op haar ouma afgedwing het; hoe hy iets in die lewe geroep het wat vir almal ’n herinnering sou wees aan sy wreedheid, iets wat die verlies en die wegsluip van die grond in die skemeroggend destyds lewend gehou het eerder as om dit te begrawe. ’n Kind is nie ’n medisyne vir iets wat vrotsiek is nie, het haar ouma geskryf op een van die stukkies papier wat in haar Bybel behoue gebly het. Hierdie kind sal vir jou ’n aanklag wees tot jy die dag sterf, Jakob – en daarna, die Here weet, mag die heilige moeder Anna, die grootmoeder van Jesus, jou nooit vergewe nie.
Sewe dae later het Kate die laken oor Grace se stil gesig getrek. Dié kind wat haar oupa verwek het, was weg. Nooit het sy ’n groter vrede op haar ma se gesig gesien as daardie oggend nie – die laaste suggie oor haar lippe ’n klein stoomwolkie in ’n koue Oos-Kaapse môre.
Hoofstuk 5
Uit haar kombuis, anderkant die skeiding wat haar eie woning van die gastehuis afskort, hoor Tinneke die klank van lepels en messe in die eetkamer; tussenin is daar soms ’n sagte woord – ’n beleefdheidsklank soos “Kan ek die botter kry, asseblief?” of “Sout en peper vir u?” Die twee gaste wat elk reeds drie dae hier is, het albei ’n manier van binnetoe praat eerder as om te gesels. En Kate Jooste, as daar nie iemand is wat met haar aan tafel wil praat nie, sal sy ook maar tot stilte gedoem wees. Maar dit het sy haar voorgeneem, haar gaste moet hulle eie lewens lei, sy is net die een wat die huisvesting en kos verskaf.
Daar is iets aan die vrou, iets wat haar ongemaklik laat voel, versigtig, asof sy haar woorde moet tel. Dis nie wat Kate gesê het nie, eerder iets wat sy in daardie eerste oogopslag in haar gas se oë gelees het – asof sy by haar aankoms verby haar gasvrou gekyk het, dinge wou sien wat ander mense nie eens ’n tweede blik werd sal ag nie. Byna asof haar lyf een groot sintuig is wat kleure en klanke en geure inteug soos asem. Jonk is sy beslis nie, maar sy lyk op en wakker vir haar ouderdom ten spyte van die baie grys tussen die rooi hare en die plooitjies om die oë. Meer as op en wakker. Bedug.
As sy haar maar net op haar plek hou; kwasigeskiedskrywers kom soms ook oor Doringboom se drumpel. Sý het nie tyd om met hulle te praat nie; die gastehuis verg werk en die tyd wanneer sy nie daarmee besig is nie, is haar eie. Haar boeke s’n, en die kwiltwerk wat sy ’n paar maande gelede weer begin het.
Sy betig haarself waar sy in die halfdonker by die kombuistafel sit. Die alleenbly begin op haar te werk, sy begin haar allerhande dinge inprent. Daar steek waarheid in wat Abel van langsaan op ’n kru, reguit manier gesê het die eerste keer toe sy hom ontmoet: “Jy is nogal ’n suspisieuse mens – dit lyk of jy die wêreld rondom jou gedurig wantrouend bekyk …” Wat hom betref, was sy dit ook, is sy steeds. Hy, ’n stadsjapie van seker net so in die sestig, wat skielik ’n rykmens-vakansiewildreservaat hier wil kom maak, op dit wat haar grond was. Nou wel, Jannes s’n dan. En sy weet sy kan hom nie kwalik neem dat hy die grond gekoop het nie; of dit nou hý was of iemand anders, feit is die plek moes verkoop word. Dis net met Petrus se hulp en die kundigheid van die prokureur wat Jannes se boedel help beredder het dat sy daarin kon slaag om die stukkie grond met ’n taamlike stroom water uit die berg af te sny en te behou. Hier waar sy haar hande deurwerk met ’n soort bedryf wat sy nooit voorheen sou kies nie, hier wil Abel die brood onder haar neus kom wegsteel.
Maar sy het gesien, gou genoeg, die besigheid wat Abel aanpak, is iets heel anders as hierdie eenmansaak van haar. Hy sou nie afhanklik wees van ’n paar deurryers nou en dan wat ewe gou daarna weer die vlak van die Karoo invaar nie. Sy besigheid is buitelanders. ’n Vliegveld kom glo ook, so praat die bure, waarop Amerikaners en Europeërs en toenemend seker al hoe meer Oosterlinge vanuit Kaapstad sal kom land om vir duisende rande per nag te kom oorbly. Sodat hulle met Land Rovers op Doringboomlaagte kan rondry en bokke en renosters en wildebeeste kan sien. Selfs kameelperde. En saans met ’n whiskey in die hand hulle kan verbeel hulle sit diép in die krop van donker Afrika. As Jannes geleef het, sou hy sy mond uitgespoel het oor sulke bedrywighede op ’n stuk grond waar daar voorheen gewérk is.
Abel is ’n man wat reeds geld hét, hy het nie nodig om dit hier op Doringboomlaagte te kom maak nie. Hierdie is vir hom ’n stokperdjie. Toenemend kom mense wat hul geld in die stad verdien na die platteland en koop stukke grond wat hulle van belastingplig onthef. So jaag hulle die prys van grond die hoogte in sodat geen normale boer kan meeding om ’n stuk land by te koop nie.
Jannes se rasende betoë hieroor het haar beklem en benou, sodat sy dikwels met skemer wanneer hy by die huis gekom het na ’n lang dag se werk, die tuin ingevlug het, of ’n ent tot by die Spitskop gaan loop het terwyl hy met sy glas in die hand voor die televisie die jongste galgenuus sit en bekyk het. Wanneer sy terugkom, moes sy hoor hoe die weerman wéér eens reën voorspel – maar net vir die Boland en die kus. Nie vir sý plaas, wat hier op ’n vetkol sit nie.
Weerskante van haar stukkie grond is nou al wildheinings; dis nie net Abel wat op hierdie perd geklim het nie. Daar is al hoe meer sakemanne wat ou plase opkoop en hulle vriende bring om te kom skiet op hulle eie stukkie wildernis. Cowboys en crooks speel hulle met die diere, en die stomme diere moet instaan as die crooks, ingehok, geblik, reg vir ’n koeël tussen die oë. Nee, die kop moet bewaar word, en ’n taksidermis soek nie ’n gat in die kop nie. Liewer ’n skoot van die sykant, ’n nekskoot of tussen die ribbes. Dan kan jy die velle ook nog gebruik, nie dat die cowboys erg het aan die velle nie; dié gooi hulle meesal eenkant toe. Dis die manne wat afslag wat die velle vat en brei, hulle vroue wat dit aanmekaarwerk vir matte.
Aan die linkerkant van haar paar hektaar, groot-grondpad se kant toe, is die hoë heinings wat die otter nog opgesit het. “Die wát?” het sy destyds gevra toe Jannes haar van dié nuwe buurman vertel. “Die author, man,” het hy geantwoord, “dis soos Klaas-hulle die skrywer wat hier gekoop het, noem. Hy skryf mos daai boeke wat in Afrika afspeel.” Jannes het gelag; vir een keer het hy haar met ’n slim sêding kom verras waaroor sy dae lank nog by die kospotte soms kliphard by haarself gelag het.
Toe Abel haar die dag nadat sy trek aangeland het, kom groet, was sy reg om met hom te redeneer, te sê hy gaan gebiedsvreemde diere in ’n habitat inbring wat nie vir hulle geskik is nie. Selfs die otter het destyds gehou by meer konvensionele diere, nie die vreemde goed waarvan die ander boere agter die hand langs praat nie. Maar Abel het haar met pamflette en syfers probeer oortuig dat die diere waarskynlik in die verre verlede tog wild hier geleef het.
’n Bobbejaan is die man beslis nie, eerder ’n geslepe ou jakkals wat weet