Van die skilderye was wonderskoon. Mens hoef nie ’n kunskenner te wees om die vitaliteit van lig in sonne en sterre raak te sien of die krieweling te ervaar wat Van Gogh se kwassirkels met die bewussyn speel nie. Hoe hard sy ook al haar ma probeer uitblok het, kon sy dit nie regkry nie. Emmerie het haar nie laat uitsluit nie. Sy het deur haar dogter se oë gekyk en gehuil totdat Adriana se kop wou bars en haar wange gegloei het.
Ure later het sy uitgestrompel en tussen die aandenkings begin rondkyk, sonder om te weet waarna sy op soek is. Oplaas het sy twee potlode en twee uitveërs, elk met ’n piepklein Van Gogh-nabootsing daarop, in ’n klein pakkie laat opmaak. ’n Klein genoeg pakkie om ongesiens in haar handsak te pas waar niemand dit sou sien om vrae daaroor te stel nie. Klein genoeg dat sy dit diep kon gaan wegbêre sonder om kort-kort daarteen vas te kyk. ’n Pakkie met gereedskap – vir wie? Die man op die maan om onmoontlike boodskappe die ruimte in te stuur en dit later, steeds onbeantwoord, uit te vee?
Teen halfvyf het sy reeds op Centraal-stasie gewag. Haar gemoed was so vol dat sy in trane uitgebars het toe sy die vrou en hond sien aankom. Saskia het haar getroos en gekloek; sy verstaan hoe die Afrikaanse Nederlander haar familie, en sekerlik haar ma veral, mis. Natuurlik kon die Nederlandse vrou geen benul hê van die bloedbande wat die Suid-Afrikaner stomp moes afknip omdat skoonbloei al uitweg was nie.
Ná ’n vriendskap van bykans tien jaar kloek Saskia nog gereeld om haar Suid-Afrikaans gebore vriendin wanneer sy reken dis nodig. Dikwels hier in Den Blaeuwen Snoeck oor ’n bord seekos.
Dit is Adriana se geliefkoosde restaurant, maar dit bly vir haar ongewoon dat ’n eetplek met so ’n onbetwisbaar Nederlandse naam in Franse geregte spesialiseer. Van bo tot onder is die spyskaart in Frans met Nederlandse onderskrifte. Alles wat sy tot dusver hier geëet het, was voortreflik, maar die filet d’espadon grillé – geroosterde swaardvis met olyfolie en knoffel – bly haar gunsteling. Wat nagereg betref, moet sy nog die mens ontmoet wat die geure van die beroemde heuning-en-kaneelparfait met warm kersies kan weerstaan.
Die oproep kom terwyl hulle juis op dié gereg wag. So bly is sy om ’n geldige verskoning te hê waarom sy nie met hom kan praat nie, dat die verligting bedrieglik baie na gemoedelikheid in haar stem klink.
“Jammer, Woud, ek is in ’n restaurant en kan nie nou praat nie. As dit regtig dringend is, moet jy my maar later by die huis bel. Ek behoort oor ’n driekwartier daar te wees,” kry sy die woorde beskaafd uit. Sy probeer ongeërg lyk, maar Saskia se oë word vraagtekens wat nie met stilswye om die bos gelei gaan word nie.
“A, en wie is Woud. ’n Nuwe boyfriend? Adrijáána! Is daar iets aan die gang waarvan ek nog niks weet nie?”
“Nee, glad nie, dis … my ma se dokter uit Suid-Afrika wat wil hê ek moet haar oor Kersfees gaan besoek,” praat sy dit weg, hoewel sy weet Saskia gaan nie so maklik geflous word nie. Sy het al gewonder of sy iets daarvan teenoor Saskia moet noem, maar toe daarteen besluit. Later dalk. Laat sy eers hoor wat Woud te sê het. Hemel, het sy hom “Woud” oor die foon genoem? Met die verbreking van die verlowing het sy die besluit geneem om hom nooit weer as Woud aan te spreek nie. Sy was in elk geval so seergemaak dat hy van daardie oomblik af ’n persona non grata geword het vir haar.
Op pad huis toe besef sy dat sy haar kop bymekaar sal moet hou. Want Woudstra en Marlinda is steeds die onetiese mense wat hulle jare lank was, al is hulle nou al etlike jare getroud en die onsmaaklike storie in ander mense se oë koeie wat nie uit die sloot gegrawe moet word nie. Dit wil sê as hulle nog getroud is. Eintlik weet sy so bloedweinig van hulle af as wat sy haar voorgeneem het om te weet. Oor vastelande heen was dit in die dae voor selfone, e-posse en Skype maklik om jou oë en veral jou ore te sluit vir mense daar ver. Die enigste ander ding wat sy weet, is dat die kind ’n dogtertjie was en Celeste genoem is. Meer as dit het Adriana haar ma nie toegelaat om te vertel nie.
Die foongesprekke was stram om mee te begin en het gou onaangenaam en buite die orde geraak wanneer Adriana gedreig het om die foon neer te sit. Dit was die enigste verweer wat sy gehad het teen haar ma se pogings om iets in haar oor te probeer inglip oor Marlinda of “die kleintjie”.
Om haar ma só te hoor praat, was in die eerste plek vir haar vreemd. Haar ma het nie so oor haar eie kinders tekere gegaan toe hulle klein was nie. Kon sy dan nie die omvang van die pyn wat sy daarmee vir Adriana veroorsaak het, verstaan nie? Emmerie Coetzer is mos nie dig nie. Of was haar gedagtes tydens die telefoongesprekke ook in die naamlose plek – die plek waar Adriana in haar kinderdae begin vermoed het haar ma se gedagtes meestal was – ’n skildersutopie waarheen sy ontsnap het, weg van haar man en kinders af. Ver, ver verwyder van die alledaagse werklikheid in die breë sin van die woord sowel as die konteks van ’n gegewe situasie. Ná ’n paar jaar van begin en stop en dreig, het Adriana ’n besluit geneem.
“Ma, moenie my nou in die rede val nie, luister net. Los die bellery. Dit loop net op ’n bakleiery uit en ek stel nie belang in enige van die nuusbrokkies nie. My lewe in Suid-Afrika het op ’n misoes uitgeloop en ek kom nie terug nie. Aanvaar dit asseblief net. Hier het ek nou ’n behoorlike lewe en ’n man wat vir my lief is. Onder ander omstandighede sou julle kon trots wees op hom. Los my eerder nou net uit.” Sy het gewonder wat is daar nog verder om te sê. “Laat weet my as daar dringend iets te wete is van jou of Pa. Sê dit vir hom ook, asseblief. En as nie een van julle twee kan bel nie, mag Woudstra my kontak. Hoor Ma my nou mooi? Alleenlik dan. Ek wil nie weet van Marlinda of die kind nie. Ek kan nie toelaat dat dit my siel verder versondig nie.”
Toe het sy afgelui, vir die laaste keer oor haar ma en pa gehuil en aangegaan met die proses van leef in die vreemde wat later die bekende geword het. Of nee, die dag by die Van Gogh-museum was die laaste keer dat sy oor haar ma gehuil het. En oor haarself. Want toe sy die skilderye sien, het iets met haar gebeur wat sy nie ten volle kon begryp nie. Die penseelstrepe en kleure het stemme gekry en van die mure af met haar begin praat. Eers suutjies, skaars hoorbare fluisteringe. Ná ’n ruk het die stemme harder, dringender geword, totdat dit naderhand oorverdowend in Nederlands en Afrikaans in haar ore opgeklink het.
Maar dit was nie met haar wat hulle wou praat nie. Hulle het na Emmerie geroep.
6
By die huis maak sy eers koffie; sommer van die Douwe Egberts-sakkies wat ’n goeie alternatief is om die koffiemasjien te systap. Die oproep in die restaurant het veroorsaak dat hulle hul koffie gemis het, want Adriana het haastig geraak en haar, en daarmee indirek ook vir Saskia, verskoon.
Saskia het niks verder gesê nie, maar haar een van daardie ondersoekende kyke gegee waarmee sy in mens se siel inkyk as jy nie in jou pasoppens is nie. Die jy-sê-dis-nie-belangrik-nie-maar-ek-weet-van-beter-kyk wat waarskynlik die een of ander tyd op ’n direkte vraag gaan uitloop.
Die vyftigjarige Saskia vervul toenemend die rol van ’n ouer suster in Adriana se lewe. Een wat nogal reguit is wanneer sy reken dis nodig om uit te vra. En, soos die meeste susters, hou sy nie daarvan om ’n spesmaas te hê dat sy doelbewus uitgesluit word of dat iets vir haar weggesteek word nie. Ná Adriana en Stijn se egskeiding het Saskia die taak as Adriana se kulturele beskutter by hom oorgeneem – om haar te beskerm voordat vele jare van Nederlands probeer wees in een oomblik ongedaan gemaak word deur die sê of doen van iets ondeurdags. Nie dat Adriana die soort mens is wat sommer iets onbesonne sal aanvang nie. Sy probeer haar bes, maar ’n nuwe nasionaliteit op papier bied nie outomatiese immuniteit teen die slaggate wat nog steeds opduik nie. Hoewel die mense in jou land van herkoms jou heel gou nie meer as een van hulle beskou nie, word mens nie sommer as ’n ware Nederlander aanvaar nie. Jy moet jou gedurigdeur bewys en jou bedoelings motiveer.
Sy wens Woudstra wil nou bel en sy pratery agter die rug kry sodat sy kan gaan stort. Haar klere ruik na rook en sy haat dit. Hulle kon nie die groepie mense vryspring wat digby Saskia se motor staan en rook het nie en moes letterlik deur die rookdampe stap om by die kar uit te kom. Daar is min dinge wat haar so ongewas laat voel as ou nikotienwalms wat uit wie weet watse verrinneweerde longe aan haar liggaam kom kleef. Om te dink mense kies uit vrye wil om elke dag, as’t ware elke minuut van hul rokerslewe só te ruik, sonder