By die eerste garage waar sy Springbok binnekom, gooi sy brandstof in. “Visser se Verblyf?” vra sy vir die petroljoggie nadat sy teruggekom het van die klein, koel geboutjie waar die toilette is. Dis ’n bekende plek waarvan sy al gelees het – te ver verkeerd kan sy nie gaan nie.
“Net af in die pad, so regs, en dan reg boontoe en dan om die eerste hoek. Oorkant die kafee. Mevrou sal sommer sien.”
Maar hy beduie haar skoon uit die dorp en teen ’n kop uit. Dit kos terugry en nog ’n paar keer se vra voor sy by Visser se Verblyf-en-Koffiehuis uitkom. Sy sleep die tas aan die een hand, gooi die rekenaar se band en haar handsak se slinger oor haar stywe regterskouer.
Visser gaan wys haar self die kamer. Sy sien hoe hy sy maag opsigtelik intrek en sy bolyf regop druk. Sy gryswordende kop glinster in die son toe hy voor haar uitloop tussen die wit geboutjies met die blou vensterrame en buitegeute deur. Daar is ’n paar trappies om te klim. Hy tel haar tas op met ’n houding van “kyk wat kán ek nog” en sit dit voor die deur neer.
Aan die oorkant, anderkant ’n baksteengeplaveide binnehoffie, lê ses of sewe rondloopkatte. Maar spekvet, asof iemand vir hulle kos aandra.
“Wat doen jy nou eintlik, en hoe ry jy dan so ver van die huis af?” vra Visser toe hy oorkant haar kom sit nadat sy haar goed gebêre en in die restaurant ’n bord pasta bestel het.
Hy het die cy-registrasienommer raakgesien, registreer sy. Sy blou oë skitter met ’n plattelandse nuuskierigheid en sy kan sien daar is nog dinge wat agterin sy kop gedink word. Iets in die blink van sy oë, die waterigheid waarin die blou irisse rondswem, maak haar onrustig. Êrens roer ’n herinnering aan haar kleintyd. Die lang, toegeboude stoep in die huis in die Boland, die figuur in die stoel in die skemerte, die asem wat soet maar donker ruik, ’n draadhekkie in die ringmuur wat maak dat sy nie kan wegkom nie.
“Ek skryf ’n boek,” sê sy op die ingewing van die oomblik.
Van die padkampe waar hulle gebly het, van die oppak en wegtrek, van mense wat deur jou kyk, want eintlik bestaan jy nie – daarvan sal Visser nie weet nie. Met die blinkwarm dae wat op die sinkdakke brand, wat afkoel en kraak in die nag, die opgeefsels wat in die rooigrond leef, daarmee het hy niks te make nie. Met haar boetie met sy laphoedjie op pad na die skoolkonsert, met Ma-Kinnie met die mooi wye rokke met die dun middeltjies; haar pa met sy overall, sy hande vol olie en ghries – want sy liefde lê by die enjins, al sit hy bedags op die padskraper … Sý, langs die opgaartenk by die klein agterstoepie in net ’n wit frokkie en kortbroekie.
Dit is die eerste opslaanhuis wat sy onthou, êrens naby die Oranjerivier. Sy was klein; die ander was groot. Selfs Oubie wat sy nóú weet toe ook maar ’n kind was, was iemand na wie sy, ’n dogtertjie van twee voet en ’n bietjie, kon opsien.
Party dinge was waar sonder dat sy toe of ooit daarna daaraan getwyfel het. Die rivier wás oranje. Skemeraand wanneer haar ma of pa haar klaar gebad het, was die water troebel, en onder in die sinkbad was die afsaksel grinterig, oranjebruin.
Hoe hulle op Kakamas gekom het, kan sy nie onthou nie; net dat hulle weggegaan het.
Haar ma het die breekgoed ingepak. Sy het gewonder of haar pa die houtbottels waarmee hy en die ooms saans in die sand gespeel het, ook gaan toedraai en saamvat. Waarheen hulle op pad was, het sy nie geweet nie; haar ma het gesê by die nuwe plek sou die jukskeispelery hopelik ophou. Ma-Kinnie wou nie saam met tannie Griet wat langsaan gebly het, langs die gate met die gelyksagte sand gaan sit om te kyk hoe die regop penne omval nie.
Toe sy in die kombuis kom, is Kanys Haas en Jakoba Bok wat partykeer kom vloere skrop het, by die tafel besig om te help om koppies en borde in kartondose te pak.
Nie só nie.
’n Klomp kere het haar ma al van die koppies of bakke uitgehaal en op ’n ander manier ingesit sodat dit nie teen mekaar moes kap nie.
Sy klim op die houtkissie om ook te help, maar haar ma sê sy moet afklim, sy staan in die pad. Sy loop uit by die sifdeur, sleep die kissie agter haar aan. Op die agterstoepie is dit ’n bietjie koeler as in die hardboard-huis. Die skool het al gesluit; Oubie speel albaster saam met klein Sammie van oom Sam en tannie Griet.
Watse bure sal ons nou weer kry? Van langs die sinktenk hoor sy hoe haar ma tussen die toedraaiery deur met haarself praat. Griethulle was ten minste vir ’n keer opgevoede mense vir bure. Maar haar ma weet nie van Dina van tannie Griet wat vir haar sê hulle moet wegloop en gaan kyk wat die mense by die kampong anderkant die draad maak nie.
Kanys Haas kom op die stoepie uit, op haar tone, wikkel-wikkel, nuuskierigmakerig. Sy haal ’n ding wat in papier toegefrommel is agter haar rug uit en hou dit na haar toe uit.
“Jy moet nie vir my vergeet nie,” sê sy. Haar oë is swart korreltjies wat net-net onder ’n geel kopdoekie uitsteek. Agter haar het Jakoba Bok ook by die deur uitgekom. Sy is ouer as Kanys en kwaaier, maar die dogtertjie het gevoel hoe lekker sag sy is toe sy haar optel en een keer in die rondte gedraai het.
“Ons het dit saam vir jou gekoop. Om uit te eet as jy daar in die ver plek bly. Kyk bietjie wat is in die sak.”
Sy vat die pakkie by Kanys. Haar vingers bewe sodat die papier skeur.
Uit haar hande glip die ding en val op die grys sement – die presentbordjie met die wit aan die binnekant, en die twee groen randjies rondom. Reg voor haar voete val die een stuk, en toe breek die groot stuk ook nog in twee kleiner stukkies.
Haar ma kom by die deur uit.
“Gooi dit maar in die drom,” sê sy vir Kanys. “’n Mens kan nie nog stukkende goed ook saamry nie.”
Langsaan kyk tannie Griet op van waar sy besig is om die jakobregops met hulle stywe rooi en pienk blaartjies nat te spuit. Bo-op die dammetjies lyk dit soos die koffie met melk in wat haar mahulle drink as daar die slag kuiermense kom.
Sy sien hoe Visser haar sit en dophou, sien hoe hy met sy teelepel in die koppie roer en dit aflek, dit weer in die koppie druk en sy tong effens na buite druk om dit om die lepel te vou. Sy is lus om op te staan en te loop, hom te sê hy moet sy speletjies vir homself hou. Maar sy los dit. Terwyl hy haar vertel van sy klippe, allerhande gesteentes wat hy van oor die hele Afrika versamel, en wat mense selfs van oor die wêreld heen na hom toe aanbring, kyk sy af in haar koffie. Sy probeer om in die vloeistof die silhoeëtte van vroeër terug te roep.
Hoeveel dae daarná dit was voordat hulle eindelik daar weggegaan het, weet sy nie. Wanneer sy terugdink, onthou sy dit as ’n deurmekaar tyd wat rooi en swart was. Behalwe vir die stukkende skerp groen-en-wit stukke van die bordjie.
Daar was meer as een keer mense wat kom groet het. Die inmekaar ou man wat hulle as oom Boelie geken het, was ook op pad weg as sy reg onthou. Hy en sy vrou het kom groet, daar in die voorhuis tussen die kartonne ingepakte goed.
Daar was ’n klop aan die voordeur. Sy het op die bankie geklim, deur die venster gekyk en haar ma geroep. Oom Boelie se vrou het die kombersie styf oor haar bene getrek toe hulle in die voorhuis gaan sit. Dit het nie gelyk of sy warm kry nie.
Die tannie het in ’n stoel met wiele gesit, en die oom moes haar stoot waar sy wou wees. Dit was nog lig toe hulle gekom het, net ná werktyd; haar pa se hande was nog nie spierwitskoon soos wanneer hy dit saans klaar geskrop het nie.
Waar sy op die vloer gesit het, het haar geel rokkie opgeskuif tot bokant haar knieë. Sy het geweet haar ma sou raas as ’n mens haar kleinbroekie kon sien, maar sy het die rok nog hoër opgetrek. Die sweet het die binnekant van haar bobene laat brand wanneer hulle teen mekaar skuur.
Die tannie het gekyk na haar boetie wat met sy driewiel om en om die voorhuistafel gery het. Haar gesig het gelag en haar oë was groot en baie bruin, maar haar hande wat om die teekoppie gevou het, was wit soos die punte van ’n mens se naels.
Haar ma was soos die kleur van bruinbrood; sy en haar boetie was soos die sandgrond buite op die werf. In die huis met die sinkdak en die masonite-mure was dit so warm dat mens móés uit. Buite het die son gebrand.
Wanneer