“Kyk mooi na die waterwiel wat die bakkies water uitgooi,” het hy gesê. “Kyk hoe blink dit in die son; elke môre skep die wiel vir ons weer ander water uit.”
Of hy dit presies so gesê het, met die stukkie filosofie daarby, weet sy nie. Dalk het sy haar eie dink daarby aangelas namate sy ouer geword het.
Sy voel in haar swart baadjie se sak, vat die gladde rooskwartsklip raak wat Visser haar in die hand gedruk het voor sy die oggend uit Springbok weg is. “Vir stres – ek kan sien jy het iets nodig om jou te kalmeer,” het hy gesê. “Maar ek kan jou self ook help as jy wil, ek het mos helende hande …”
Sy het gegril vir die pienk palms wat hy na bo gedraai het en probeer om die hande van destyds op die stoep uit haar gedagtes weg te weer. Maar sy het die klip nogtans in haar sak gedruk. En nou, nou soek sy die kalmte wat uit die kwarts moet kom.
Op haar maag is ’n kol, ’n lam gevoel wat niks met honger of siek wees te doen het nie.
“Dis jou solar plexus,” het die homeopaat op Stellenbosch ’n keer gesê nadat sy Juli gaan aflaai het. “Dis daar waar al jou senuwees bymekaarkom.”
Sy knyp haar linkeroog toe; probeer soos so dikwels vantevore vasstel hoeveel sig sy werklik het in die ander een. In die waas sien sy nie hoe die vragmotor voor haar sy flikkerlig aansit nie. Haar remme skree toe sy amper in hom vasry. Die motor ruk tot stilstand.
Sy druk met haar hand op haar maag – dis hiér waar sy haar ma kan hoor, selfs sien. ’n Vrou wat oorbuk om haar lyf in die spieël by die wasbak te bekyk, wat haar kind roep om te kyk na die snye oor haar maag. Wat die klein handjie vat en in die vore van die letsels druk: Vóél …
VIER
“Om weg te gaan van Kakamas af was soos om weg te gaan uit die land van melk en heuning, soos die Bybel sê.”
Haar pa het dikwels terugverwys na dié tyd. Miskien, het sy later gedink, het hy sy laaste stukkie jonkwees daar ervaar, so saam met die mans op die jukskeibaan. En miskien het daar met hom ook iets gebeur daardie middag op die agterstoepie toe haar ma geval het.
“Graagste wou ek nog daai stuk pad klaarmaak na die Augrabiesvalle se kant toe. Later, eers in ’67, is dit oopgestel, en toe was ons al lankal weg.
“Maar ’n mens moet gaan waar hulle jou nodig het – jy kon nee sê, ja, maar dan is jou kans volgende keer daarmee heen. Ek wou my opwerk, ek wou vir julle die beste gee wat ek kon.”
By Keimoes draai sy weg sonder om die hele dorp deur te ry. Oral langs die pad is wingerd en nogmaals wingerd.
Toe sy die naam Kanoneiland sien, weet sy dit kan nie meer ver wees na Upington toe nie. Bezalel? Van dié wynlandgoed het sy al gehoor, maar met alles waaroor sy die afgelope tyd gelees het, klink dit vir haar meer soos Beëlsebub.
Klippunt. Kalksloot.
Kameelmond.
Een van haar pa se lawwe liedjies wat hy gesing het wanneer hy hulle aan die lag wou kry, was dié van die wonderlike donkie wat in die sand rol en koerant vreet. Sy voel hoe die lag in haar opkom. Hier in die noorde het hulle sowaar vir die ou langoor ’n monument opgerig.
By ’n wegneemkafee waar die volgende belangrike rugbywedstryd in groot bordkrytletters op die buitemuur geadverteer word, hou sy stil. Die plek ruik na sigaretrook. Die man by die toonbank se oë is rooi. Sy vrou kom vorentoe geslof. “Ons het nou net oopgemaak,” sê sy verskonend. Teen die muur wys die horlosie halfnege.
Sy neem die koffie met die melk wat sy laat warm maak het en loop kar toe. Uit die koevert op die agtersitplek trek sy die foto’s wat tannie Ousus saamgegee het. Haar oupa en ouma se troufoto met ’n wit kartelrandjie om. Haar ouma lag skuins op na die lang man aan haar sy.
“Jou oupa het haar sy Irish Beauty genoem,” het Ma-Kinnie vertel wanneer sy soms op ’n Sondag met die fotoblikkie gesit het.
“Wanneer Pappie nugter was, het hy haar sommerso onder sy arm ingedruk, so klein was sy.”
Haar ma se stem het ál sagter geword: “Later het net die blou oë gebly, maar hulle het sleg geword van saans sit met ander mense se heelmaakgoed. En dan was daar die bondels wasgoed wat sy vir die ryk mense gedoen het; êrens moes sy geld kry – wat hy verdien het, het Pappie deur sy keel gegooi.
“Ons moes hard werk, ek die hardste van almal. Ousus en Issie en Ens, hulle het gesorg dat hulle laat van die skool af huis toe kom. Ek was die een wat jou ouma gehelp het – en wat het ek daarvoor gekry?”
Sy is moeg. Die gedagtes wat in haar kop bly maal, maak dat sy nie bedags of saans ordentlik kan ontspan nie. Hoe word ’n mens gereduseer van ’n Ierse skoonheid tot ’n wasvrou? Is dit iets wat met jou gebeur? Of gee ’n mens self die toestemming om op jou te laat trap?
By Kleinbegin, ’n paar kilometer anderkant die palms van Upington, kom ’n skilpad aangeloop, gaan staan in die middel van die pad toe sy nader kom; trek sy kop in. Sy hou stil en tel hom op, sit hom aan die kant van die pad neer. In die veld staan van die groot miershope waarna sy as kind ure lank kon sit en kyk.
Die miertjie waarvan haar pa in die Bybel gelees het, dis aan hom dat sy gedink het – en aan Langoor, die lui donkie van die sub a-leesboek – wanneer haar pa vertel het hoe hy hom opgewerk het, een klein treetjie op ’n slag. Sonder ophou.
Die masjiene was toe vir haar almal net groot en geel, met reusewiele. Later, hoe meer kere hulle getrek en hoe ouer sy geword het, het sy beter verstaan.
“Ek het onder begin, my kind,” het haar pa gesê. “Eers die waterlorrie, en toe die padroller. Jy weet mos, daardie vragmotors wat ’n spray-bar agter het en die hele pad kan natsproei. Dié het ek eers gery. En daarna die groot ou platrollers wat die grond vasstamp. Sonder die vasrol kan ’n mens nie ’n teerpad bou nie.”
Sy het hom gehelp om die houtstompies wat hy gekap het op ’n hoop te pak agter die motorhuis, daar waar die draad tussen hulle en oom Swannie se huis was. Haar ma het met haar krukke langsaan op die agterstoep van die nuwe huis op Queenstown gesit.
Die stukke hout was nog nat in die middel, daar waar die byl deurgegaan het. Sy het haar neus daarteen gedruk en gesnuif. Dit het suur geruik.
“Oppas tog, jong, dat jy nie splinters in jou hande kry nie,” het haar pa gesê. Hy het gekyk na waar haar ma met Lenie in die arms sit, en toe weer na haar.
“Ná die padroller, Katrien, toe het ek die bulldozer gekry. Daardie groot, growwe ou lem om mee te werk. En daarná eers die padskraper. Ek moes leer daarvoor, maar daar is amper niks lekkerder as om saans by die tafel te sit en kyk hoe werk die binnekant van die masjiene nie, daar waar ’n gewone mens nie onder die kap kan sien nie.
“Niks in die lewe kom vanself nie, my kind. ’n Mens moet jou kant bring as jy êrens wil kom. Ek het vroeg uit die skool gegaan, maar leer kon ek darem nog altyd. Port Elizabeth, daar by die see, dit was die plek waar ons die eksamens moes gaan skryf.
“En die dag dat jy daardie padskraper kan krý, as dit jý is wat hoog op daardie sitplek kan sit en afkyk op hierdie stuk grond voor jou waar nou nog niks is nie, en jy weet, oor ’n paar maande lê hier ’n pad wat swart en glad en veilig is – dan is jy trots.
“Die padskraper is die hoogste van al die masjiene, dis nie sommer enigeen wat op hulle kan gaan sit nie. ’n Mens moet die werking van die masjien van die ding ken, ook dié wat later uitgekom het met hidrouliese krag en waarmee ’n mens nog groter en harder soorte werk kan doen.”
Rouliese-kouliese-smouliese-touliese – die woorde wat haar pa gesê het, het soos ’n rympie geword wat in haar kop omrol en omrol. Sy het gesien hoe loop ’n toktokkie oor die hout en haar pa aan die hand vasgegryp.
“Nee wat jong, vir hulle hoef jy nie bang te wees nie,” het hy gesê.
“Kyk …”
Hy het die swart hardedopgogga met die grillerige pote afgehaal,