Periodyzacja w muzyce nastręcza, gdy chodzi o wiek XVIII, więcej trudności niż w sztukach plastycznych i trudniej tu wskazać kres muzyki barokowej, a trzej wielcy wiedeńczycy – tak zwani klasycy wiedeńscy – stanowią raczej przejście od baroku do wieku XIX niż klasycyzm w prawdziwym tego słowa znaczeniu. Oczywiście te trudności są konsekwencją prób przeniesienia periodyzacji stworzonej pierwotnie z obserwacji rozwoju sztuk plastycznych do muzyki – stąd też problemy z zaklasyfikowaniem muzyki tych trzech wielkich wiedeńczyków, która odcisnęła piętno na całej późniejszej muzyce europejskiej.
Joseph Haydn (1732-1809) to już przejście od baroku do XIX wieku, autor przede wszystkim muzyki dworskiej i religijnej, między innymi 14 mszy, Stabat Mater, Te Deum, Salve Regina, ale także 3 oratoriów i wielkiego oratorium biblijnego Stworzenie świata oraz 108 symfonii, 83 kwartetów smyczkowych i 52 sonat fortepianowych. Drugi z wielkich i najwybitniejszy to Wolfgang Amadeus Mozart (1756-1791), niewątpliwie obok poprzedzającego go Bacha i współczesnego sobie Beethovena, twórca konstrukcji gmachu muzyki europejskiej (bo poza Europą muzyki właściwie nie było). Mozart tworzył muzykę operową – między innymi Wesele Figara, Cosi fan tutte, Don Giovanni, Uprowadzenie z Seraju czy Czarodziejski flet, wielkie symfonie, jak na przykład Es-dur czy C -dur, zwaną Jowiszową, kilkanaście koncertów fortepianowych oraz koncertów na flet, harfę, koncerty smyczkowe czy sonety, ale także wielkie dzieła religijne, w tym 15 mszy, z których najsłynniejsze to Msza koronacyjna, Msza C-dur, Msza C-moll czy napisane tuż przed śmiercią i z myślą o własnym pogrzebie Requiem D-moll, liczne kwintety i kwartety smyczkowe, części mszalne ze słynnym Alleluja na czele. Mozart koncertował na wielu dworach europejskich od wczesnego dzieciństwa, a jego pierwsze próby kompozytorskie powstały, gdy miał sześć lat. I wreszcie trzeci wielki wiedeńczyk i trzeci po Bachu i Mozarcie geniusz muzyki – Ludwig van Beethoven (1770-1827) – początkowo pod wpływem Haydna i Mozarta, z czasem wypracował całkowicie własny styl, będący przełomem ku romantyzmowi. Mniej płodny niż obaj poprzedni, mimo to jego dzieła wydane zbiorowo zawierają się w 24 tomach, jest autorem przede wszystkim 9 sławnych symfonii, opery Fidelio, szeregu uwertur, oratorium Chrystus na Górze Oliwnej, koncertów na fortepian z orkiestrą, koncertów skrzypcowych, 10 sonat na skrzypce i fortepian, w tym słynnej sonaty A-dur zwanej Kreutzerowską, i wielu innych dzieł. Dziełem wieńczącym jego twórczość jest Missa solemnis z 1822 roku.
W dziedzinie gospodarczej geniusz europejski zbudował w XVIII wieku podstawy fenomenalnego rozwoju, który już nieprzerwanie trwa do dzisiaj. Druga rewolucja gospodarcza – po rewolucji roku 1000 – zwana rewolucją przemysłową, rozpoczęła się w Anglii. Węgiel i jego wydobycie, żelazo i jego obróbka, tkaniny i ich wytwarzanie – te trzy dziedziny odmieniły trwale oblicze Europy, a później świata. I podstawa sukcesu – stopniowe zastępowanie siły mięśni ludzi i zwierząt energią pary wodnej. Thomas Newcomen w 1712 roku zbudował silnik parowy, który pozwolił pokonać główny problem w kopalniach – wypompowywanie wody, a następnie, po udoskonaleniu, służył do wydobywania urobku na powierzchnię. W 1733 roku John Kay wynalazł latające czółenko, a w 1764 roku James Hargreaves wynalazł kołowrotek na osiem wrzecion, co zwiększyło ośmiokrotnie produkcję bawełny przez jednego pracownika. Na początku lat osiemdziesiątych XVIII wieku importowano do Anglii 300 tysięcy ton bawełny rocznie z kolonii amerykańskich123. W 1765 roku James Watt udoskonalił silnik parowy Newcomena – niesłusznie uchodząc za jego wynalazcę – przez co istotnie zwiększył jego żywotność. W 1784 roku Szkot Andrew Meikle wynalazł młockarnię. W 1785 roku Edmund Cartwright wynalazł krosno mechaniczne, początkowo napędzane energią wodną, a później parą. Rozwój przemysłu włókienniczego w Anglii szedł jak burza – wystarczy powiedzieć, że w 1750 roku w Anglii i Walii zatrudnionych było w tym przemyśle 800 tysięcy osób. W 1713 roku Abraham Darby zbudował pierwszy wielki piec do wytopu żelaza – pozwoliło mu na to odkrycie zastosowania koksu zamiast dotychczas używanego węgla drzewnego.
Gwałtowne uprzemysłowienie łączyło się z radykalnym usprawnieniem komunikacji. W 1760 roku w Anglii i Szkocji kanały liczyły 1600 kilometrów, a w 1830 roku już 6400 kilometrów. Wybudowano tysiące śluz, na których statki mogły być odpowiednio podnoszone i opuszczane. Przy budowie kanałów stosowano w razie potrzeby olbrzymie koryta z żeliwa, przecinając w ten sposób doliny i rzeki. Do roku 1830 wybudowano 30 tysięcy kilometrów nowych dróg – zresztą płatnych. Dla poprawy komunikacji drogowej w terenach górzystych wybudowano 20 tuneli. Anglia stała się pierwszym w dziejach świata państwem przemysłowym. Budowano linie kolejowe dla konnego transportu towarów. W konsekwencji wielkiego przyspieszenia zmianom uległa cała organizacja pracy. W Anglii – której model przejęła z czasem cała Europa – doszło do likwidacji dotychczasowego systemu opartego na cechach, a rozwinięto znany od XVI wieku system pracy w manufakturach, to znaczy zgrupowanych w jednym miejscu, już w nowoczesnych fabrykach, robotników, wykonujących prace na różnych etapach przetwarzania, czasem tylko produkcji surowca, czasem od surowca po gotowy wyrób. Wzorem dla manufaktur był wenecki Arsenał – stocznia zatrudniająca w XV wieku kilka tysięcy pracowników. Zanikał też system nakładczy, to znaczy pracy domowej robotników, zlecanej przez przedsiębiorcę, czasami będącego również kupcem. Rewolucja przemysłowa na kontynencie rozpoczęła się jeszcze w XVIII wieku, zaczynając od Belgii, Czech i Śląska. Systematyczny wzrost gospodarczy Europy trwający de facto od około roku 1000, nabrał, szczególnie w Europie Północnej w XVIII wieku, przyspieszenia, także jeśli chodzi o wzrost demograficzny. Ludność Europy około roku 1700 liczyła mniej więcej 130 milionów, natomiast około roku 1800 mniej więcej 190 milionów, z tego – w przybliżeniu – Rosja miała 29 milionów, Francja i Niemcy po 27 milionów, Włochy 18 milionów, Hiszpania i Anglia po 10 milionów. Największe miasta liczyły: Londyn milion, Paryż 600 tysięcy, Neapol 420 tysięcy, Moskwa 400 tysięcy124. Dodajmy, że społeczeństwa europejskie miały w XVII wieku charakter stanowy: kler, szlachta, mieszczanie i chłopi, a pańszczyzna ciągle jeszcze utrzymywała się na wschód od Łaby. Od drugiej połowy wieku XVIII zaczyna się kształtować – zaczynając od Anglii – nowa grupa społeczna, robotnicy125.
Wiek XVIII – kres mocarstwowej pozycji Hiszpanii i Rzeczypospolitej, nowe wielkie mocarstwa – Prusy i Rosja, od wojny północnej zakończonej pokojem w Nystad w 1721 roku do rewolucji francuskiej w 1789 roku. Początek masonerii i koniec jezuitów. Zbrodnie rewolucji; śmierć Wandei. Oświecenie i kryzys sztuki
Wiek XVIII był świadkiem istotnych zmian w koncercie mocarstw europejskich. W wieku XVI i XVII główną rolę polityczną odgrywały Francja, Anglia, Hiszpania, cesarstwo i – słabnącą – papiestwo, a także imperium tureckie oraz, jako mocarstwa peryferyjne, Rzeczpospolita na wschodzie, a Szwecja na północy – ta ostatnia w XVII wieku urosła do rangi mocarstwa europejskiego. W XVIII wieku, a właściwie już od końca wieku XVII nastąpiły istotne zmiany. Bitwa pod Wiedniem i Parkanami w 1683 roku, a następnie pokój karłowicki podpisany w 1698 roku przez Rzeczpospolitą, cesarstwo i Wenecję, kładły ostatecznie kres agresywnej polityce Turcji przeciwko Polsce i Zachodowi. Turcja stawała się mocarstwem lokalnym, skazanym na defensywę – był to początek końca Turcji w Europie. Węgry po blisko 200 latach wracały do Habsburgów, Wenecja odzyskiwała Dalmację i Moreę, a Polska Podole i południową część prawobrzeżnej Ukrainy. Pochód islamu w Europie, rozpoczęty w VIII wieku atakiem na Hiszpanię, rozpoczął swój odwrót. W wyniku bitwy pod Połtawą w 1709 roku, gdy wojska szwedzkie dowodzone przez Karola XII zostały zupełnie rozbite przez wojska rosyjskie Piotra I, w roku 1721 został podpisany pokój w Nystad kończący wojnę północną.