9
Por. Koonz (1991); Schwarz (1992, 1994, 1995, 1997); Heike (1994 i 1995); Krafft (1995), Wolters (1996) i Zipfel (1995, 1996).
10
Były dyrektor Berlin Document Center David G. Marwell podaje, że w tamtejszym archiwum znajduje się 238 600 zestawów akt Głównego Urzędu Rasy i Osadnictwa SS (RuSHA) dotyczących przyjęć do SS, wniosków o zezwolenie na zaręczyny i zawarcie małżeństwa oraz 7900 zestawów akt kobiet zatrudnionych w SS, w niewielkiej części obejmujących także wnioski o zezwolenie na zaręczyny i zawarcie małżeństwa tych kobiet. Marwell (1992, s. 418). 30 czerwca 1944 r. do SS należało 794 941 mężczyzn. Por. dane ze „Statistisch-wissenschaftlicher Institut des Reichsführers-SS”, opublikowane w: IMT (1947–1949, t. XXXV, Dok. D-878, s. 626–628).
11
Wegner (1990, s. 48 i n.)
12
Redukcja żony esesmana do jej roli matki ignoruje fakt, że kobiety te jako „opiekunki rasy” działały w interesie wspólnoty rodów SS. To macierzyństwo obejmowało w tym samym stopniu rodzenie, jak i zabijanie: „strzeżenie rasy” mogło manifestować się na różne sposoby.
13
„Tym razem obiecywał, że on i jego przyszła rodzina podporządkują się prawu małżeńskiemu wydanemu przez reichsführera SS 31 grudnia 1931 r. Ustanawiało ono, że członkowie SS mogą się żenić «wyłącznie jeżeli zostaną spełnione niezbędne warunki związane z pochodzeniem rasowym oraz rokujące, że potomstwo okaże się zdrowe, i jedynie po wyrażeniu zgody przez RuSHA lub reichsführera SS»”. Höhne (2006, s. 141; 149).
14
Zob. także Buchheim (1967, s. 232 i n.), który również dostrzega „własny styl życia”, tę wyjątkową „mentalność SS”, jedynie w odniesieniu do esesmanów.
15
Por. Breitman (1996, s. 49). W kilku wierszach podsumowuje Himmlerowskie pomysły chowu i jego wyobrażenie o SS jako „nordyckiej arystokracji”. Na temat „Rozkazu o zaręczynach i małżeństwie” pisze: „Himmler nalegał również na to, aby zatwierdzać przyszłe małżonki esesmanów. Nawet w późniejszych latach, kiedy osiągnął szczyt swojej władzy, osobiście zajmował się podaniami o zezwolenie na ślub, które wzbudzały wątpliwości. W końcu małżonki także musiały spełniać wymogi rasy, a oprócz tego musiały być też płodne”. Termin „wspólnota rodów” ani razu nie pojawia się w książce. O stosunku Himmlera do kobiet, wliczając w to relację z jego żoną, pisze bardzo lakonicznie w przedmowie.
16
Korzenie współczesnego europejskiego rasizmu sięgają, jak wyjaśnia Mosse, XVIII w. Rasizm był „ciemną stroną oświecenia”, wynikającą z jego skłonności do „postrzegania wszystkich ludzi zgodnie z jednym wzorem – nie tylko dlatego, że było ono pełne entuzjazmu dla klasyfikacji i idealizowało klasyczne pojęcie piękna, ale także ponieważ zakładało, że jego cele dotyczą wszystkich ludzi i że jego porządek moralny jest zarazem częścią naturalnego porządku i dlatego ma rację bytu zawsze i wszędzie”. Mosse (1990, s. 9). Nowe dziedziny nauki ukształtowane w XVIII w., takie jak antropologia czy fizjonomia (badanie ludzkiej twarzy), stworzyły stereotyp urody i jedynie ludziom, którzy odpowiadali tym stereotypom, przypisywano pozytywne cechy; odpowiednio do tego brzydota była wiązana z negatywnymi cechami. Stereotypy te przeniesiono na „rasy”, które teraz także uchodziły za „wyższe” lub też „małowartościowe”. W XIX w. naukowcy o najróżniejszych poglądach wzięli udział w formułowaniu rasistowskich stereotypów.
17
Por. Mann (1977, s. 172–188); zob. także popularną w tamtych czasach książkę Varuna Willibalda Hentschela (1907), w której popierał zakładanie odizolowanych osiedli, gdzie poprzez rozmnażanie zgodnie z „zasadą selekcji” mogłaby być hodowana lepsza i bardziej czysta rasa. W kwestii szybszej „regeneracji rasy” zaproponował: „Przywódca danego osiedla powinien wyznaczyć oboje małżonków, a małżeństwo byłoby automatycznie rozwiązywane wraz z zajściem w ciążę. Mężczyzna musiałby od razu znów się ożenić, kobieta natomiast musiałaby poświęcić dziecku dwa lata. Później także i ona powinna wejść w nowy związek, aby ku chwale aryjskiej rasy znów zajść w ciążę. Pozycja kobiety była zarysowana jednoznacznie: będąc jądrem rozmnażania rasy, dbała o dzieci i ogrody osady”. Cyt. za: Mosse (1991, s. 125 i n.) Książka ta była wzorcem dla założonego po I wojnie światowej Związku Artamanów, młodzieżowego ruchu narodowo-antysemickiego, który chciał osiedlić się na wsi i „oczyszczać swoją krew”. Członkiem Związku Artamanów był Heinrich Himmler.
18
Por. Mann (1973, s. 73–93).
19
Lilienthal (1993, s. 18).
20
Por. Herbert (1996, s. 17).
21
Bundesarchiv Koblenz: NS 19. Zawsze cytuję zbiory akt według miejsca, w którym się z nimi zapoznałam. Mapa niemieckich archiwów zmieniła się zasadniczo po upadku muru berlińskiego. Miały i nadal mają miejsce istotne zmiany organizacyjne. Akta, z których korzystałam w Bundesarchiv Koblenz, w międzyczasie były przechowywane w Poczdamie, natomiast dzisiaj znajdują się w Berlin-Lichterfelde lub być może znowu w Koblencji. W związku z tym, że środki wyszukiwania zasobu NS 19 często były niewystarczające na potrzeby mojej pracy, skorzystałam z o wiele bardziej specjalistycznego indeksu słów kluczowych byłego Staatsarchiv Potsdam, który jednak nie odwołuje się do koblenckich dokumentów oryginalnych, tylko do dokumentacji mikrofilmowej National Archives (Washington, D.C.). Kopie tych filmów znajdują się dzisiaj w Bundesarchiv Berlin. Jeżeli filmy te występują w dalszej części książki, miejsce ich znalezienia będzie oznaczone poprzez powołanie się na archiwum: Bundesarchiv Berlin, numer rolki filmu, numer folderu oraz oznaczenie dokumentu (a zatem np. Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816, rozkaz SS – A – nr 65, z 31 grudnia 1931 r.).
22
Użyte zostały jednak nie tylko berlińskie akta oryginalne, lecz także uwiecznione na mikrofilmach zasoby National Archives, Washington, D.C., RG 242, BDC Accessioned Microfilm A3343, series RS. Dostęp do akt berlińskich był (w 1996 r.) bardzo utrudniony ze względu na przeprowadzkę do Berlin-Lichterfelde, długi czas oczekiwania na miejsce w czytelni, ograniczone możliwości kopiowania itd.
23
W przypadku starszych opracowań biograficznych führerów SS chodzi najczęściej o krzykliwe i nierzadko zabarwione apologetycznie dziennikarstwo sensacyjne. Zmieniło się to dopiero niedawno. Por. Steur (1997); Herbert (1996); Black (1996).
24
SA zostało założone dwa lata wcześniej, 3 sierpnia 1921 r., przez Ernsta Röhma, jako „żelazna organizacja” NSDAP. Na temat historii SA zob.: Bennecke (1962), na temat stosunków między SA i SS zob.: Kater (1974, s. 339–379); na temat wczesnej historii SS zob.: Breitmann (1991, s. 47 i n.); Wegner (1990, s. 79 i n.); Höhne (2006, s. 26 i n.).
25
Na temat