16
Korzenie współczesnego europejskiego rasizmu sięgają, jak wyjaśnia Mosse, XVIII w. Rasizm był „ciemną stroną oświecenia”, wynikającą z jego skłonności do „postrzegania wszystkich ludzi zgodnie z jednym wzorem – nie tylko dlatego, że było ono pełne entuzjazmu dla klasyfikacji i idealizowało klasyczne pojęcie piękna, ale także ponieważ zakładało, że jego cele dotyczą wszystkich ludzi i że jego porządek moralny jest zarazem częścią naturalnego porządku i dlatego ma rację bytu zawsze i wszędzie”. Mosse (1990, s. 9). Nowe dziedziny nauki ukształtowane w XVIII w., takie jak antropologia czy fizjonomia (badanie ludzkiej twarzy), stworzyły stereotyp urody i jedynie ludziom, którzy odpowiadali tym stereotypom, przypisywano pozytywne cechy; odpowiednio do tego brzydota była wiązana z negatywnymi cechami. Stereotypy te przeniesiono na „rasy”, które teraz także uchodziły za „wyższe” lub też „małowartościowe”. W XIX w. naukowcy o najróżniejszych poglądach wzięli udział w formułowaniu rasistowskich stereotypów.
17
Por. Mann (1977, s. 172–188); zob. także popularną w tamtych czasach książkę
18
Por. Mann (1973, s. 73–93).
19
Lilienthal (1993, s. 18).
20
Por. Herbert (1996, s. 17).
21
Bundesarchiv Koblenz: NS 19. Zawsze cytuję zbiory akt według miejsca, w którym się z nimi zapoznałam. Mapa niemieckich archiwów zmieniła się zasadniczo po upadku muru berlińskiego. Miały i nadal mają miejsce istotne zmiany organizacyjne. Akta, z których korzystałam w Bundesarchiv Koblenz, w międzyczasie były przechowywane w Poczdamie, natomiast dzisiaj znajdują się w Berlin-Lichterfelde lub być może znowu w Koblencji. W związku z tym, że środki wyszukiwania zasobu NS 19 często były niewystarczające na potrzeby mojej pracy, skorzystałam z o wiele bardziej specjalistycznego indeksu słów kluczowych byłego Staatsarchiv Potsdam, który jednak nie odwołuje się do koblenckich dokumentów oryginalnych, tylko do dokumentacji mikrofilmowej National Archives (Washington, D.C.). Kopie tych filmów znajdują się dzisiaj w Bundesarchiv Berlin. Jeżeli filmy te występują w dalszej części książki, miejsce ich znalezienia będzie oznaczone poprzez powołanie się na archiwum: Bundesarchiv Berlin, numer rolki filmu, numer folderu oraz oznaczenie dokumentu (a zatem np. Bundesarchiv Berlin, film 3331, Sztab Osobisty Reichsführera SS, folder 816, rozkaz SS – A – nr 65, z 31 grudnia 1931 r.).
22
Użyte zostały jednak nie tylko berlińskie akta oryginalne, lecz także uwiecznione na mikrofilmach zasoby National Archives, Washington, D.C., RG 242, BDC Accessioned Microfilm A3343, series RS. Dostęp do akt berlińskich był (w 1996 r.) bardzo utrudniony ze względu na przeprowadzkę do Berlin-Lichterfelde, długi czas oczekiwania na miejsce w czytelni, ograniczone możliwości kopiowania itd.
23
W przypadku starszych opracowań biograficznych führerów SS chodzi najczęściej o krzykliwe i nierzadko zabarwione apologetycznie dziennikarstwo sensacyjne. Zmieniło się to dopiero niedawno. Por. Steur (1997); Herbert (1996); Black (1996).
24
SA zostało założone dwa lata wcześniej, 3 sierpnia 1921 r., przez Ernsta Röhma, jako „żelazna organizacja” NSDAP. Na temat historii SA zob.: Bennecke (1962), na temat stosunków między SA i SS zob.: Kater (1974, s. 339–379); na temat wczesnej historii SS zob.: Breitmann (1991, s. 47 i n.); Wegner (1990, s. 79 i n.); Höhne (2006, s. 26 i n.).
25
Na temat roli Oddziału Szturmowego Adolfa Hitlera podczas „marszu na Feldherrenhalle” w Monachium zob.: Gordon (1971, s. 255, 299 i n.). 9 listopada stał się jednym ze „świętych” dni SS oraz okazją do organizowania parad, pochodów z pochodniami i uroczystości wręczania odznaczeń. W 1936 r. w gazecie SS „Das Schwarze Korps” został uznany za „Dzień zmartwychwstania”. W 1938 r. data ta zyskała dodatkowe znaczenie. 9 listopada 1938 r. SA, SS i inni „rodacy” przeprowadzili pogrom ludności żydowskiej żyjącej w Niemczech, w związku z czym noc ta przeszła do historii jako Noc Kryształowa.
26
Ta
27
Por. wytyczne dotyczące utworzenia Schutzstaffel partii narodowosocjalistycznej, wydane przez naczelne kierownictwo SS, niedatowane; Bundesarchiv Berlin, Document Center, film 87. W przeciwieństwie do SS SA było stowarzyszeniem obronnym, które miało liczyć możliwie jak najwięcej członków, niemuszących być w żadnym wypadku równocześnie członkami partii. Nie przywiązywano też wagi do budowy fizycznej. Por. Buchheim (1955, s. 129).
28
Por. Höhne (2006, s. 37).
29
Można to wyczytać ze statystyk członków SS. Ich liczba błyskawicznie wzrosła w następujących latach: w 1930 r. do 2000, w 1931 r. do 10 000 i w 1932 r. do 30 000 mężczyzn. 30 stycznia 1933 r. SS liczyło już 52 000 mężczyzn. Por. Neusüss-Hunkel (1956, s. 8).
30
Pod koniec wojny SS przekształciło się w olbrzymi aparat władzy wewnątrz narodowosocjalistycznego systemu rządów. Poprzez przejęcie policji (1936), a później także Ministerstwa Spraw Wewnętrznych SS kontrolowało od wewnątrz rozwinięty aparat terroru. Poprzez Waffen-SS wkroczyło w zakres kompetencji Naczelnego Dowództwa Wojsk Lądowych. Por. Höhne (2006, s. 15–16).
31
„Schutzstaffel powstała i ukształtowała się jako związek męski, bardzo szybko jednak zdano sobie sprawę, że żywot wybitnie męskich organizacji wszędzie, gdzie decydująco wpływają one na procesy historyczne, jest zawsze ograniczony czasowo. Żadne męskie stowarzyszenie nie uniknie tego nieuchronnego przeznaczenia, nawet jeżeli wydaje się wieczne. W związkach męskich wcześniej czy później pojawia się kwestia uzupełnienia, odmłodzenia. Pozostają jedynie dwie drogi: pierwszą podążają związki męskie, do których zalicza się na przykład Kościół katolicki, uzupełniające szeregi najlepszą krwią narodów. Może być to wykonalne jedynie tak długo, jak długo narody na to pozwalają. Natomiast druga droga polega na przekształceniu związku męskiego w związek rodów, wspólnotę klanów, aby przez to przywrócić właściwe miejsce germańskiej zasadzie szlachetnego życia. SS od początku jasno i zdecydowanie obrało tę drogę” – standartenführer SS E.J. Cassel w swoim artykule „Das Schwarze Korps” w czasopiśmie „N.S.-Frauen-Warte” (1937, s. 849–866, tutaj s. 854).
32
Archaiczny