Uiteindelik bevry hulle Heinrich von Albein se liggaam.
Ma-Fytjie se medisynesak is duidelik nie meer nodig nie. Bloed het ’n swart, gekoekte slang gevorm van sy mondhoek tot by sy keel. Die gewig van die grond het die sterk borskas vergruis.
In afgryse kyk Deborah na die oop, starende oë waaraan grond en miere kleef. Sy kniel by hom en vee die grond van sy gesig af.
Die groep werksmense wat om pa en dogter saamdrom, kyk in bevange stilte toe hoe die jong meisie Heinrich von Albein se kop op haar skoot lig, hoe haar kragtige jong arms sy liggaam krampagtig omsluit asof sy die lewe uit haarself uit in hom wil indwing.
Uiteindelik besef sy dit is sinneloos. Sy lig haar kop en kyk met onsiende oë na die rante wat nou deur die laaste lig aangeraak word.
Hy is dood. Haar pa is dood.
Die kreet wat uit Deborah se liggaam skeur, galm oor die wye uitgestrektheid van die Karoo-landskap. Die wind dra haar smart van kloof tot krans en verder …
Sorgenfrei sal nooit weer dieselfde wees nie.
* * *
Sweet tap die koster af terwyl hy herhaaldelik die dik kloktou pluk. Ten spyte van die koel donkerte van die kerktoring slaan die November-hitte fel neer. Hy kyk op. Die massiewe klepel van die klok dawer teen die koperwand soos dit ’n requiem vir die gestorwene uitbeier. Die geluid weergalm teen die kaiingbruin kliprantjies wat Graaff-Reinet omring.
Die kontrei en dorpsmense het die klok se oproep gehoorsaam. In die stampvol kerk is alle oë gerig op die Von Albeins se twee familiebanke. Agter die twee vroue in rou sit die plaasmense van Sorgenfrei.
April kan die trane wat oor sy wange rol ten spyte van die waarskuwende kyke wat Ma-Fytjie hom telkens gee, nie terugdwing nie. Heinrich was vir April meer as ’n werkgewer; hy het hom beskou as ’n soort vader.
April se familie werk al geslagte lank op Sorgenfrei. Net soos hy, was sy pa en dié se pa voor hom ook perdemanne wat vir seur Heinrich se voorsate gewerk het, maar Heinrich en April het in hul gesamentlike liefde vir Sorgenfrei se stoetperde oor die jare heen ’n hegter band as hul voorgangers gesmee.
En toe kom nooientjie Deborah. Tot sy en Heinrich se vreugde was dit asof die kind op ’n perd gebore is, só ’n wafferse ruiter was sy! Sowat is daar in die ganse kontrei nie te vind nie, en hy en seur Heinrich het groot planne gemaak vir Sorgenfrei se perde en vir Sorgenfrei se uithalerruiter.
Maar nou … nou is seur Heinrich dood. Hy vee die trane met die agterkant van sy hand weg. Ergerlik druk Ma-Fytjie ’n sakdoek in die ou perdeman se vereelte hand. Maar sy berispe hom darem nie onderlangs soos wat hy verwag het nie.
Ma-Fytjie se ou siel is ook bitterlik ontstem. Dat seur Heinrich só moes omkom was swaar genoeg, maar wat dit aan haar geliefde nooi Lishatjie gaan doen, daaraan wil sy nie eens dink nie. Nooi Lisha was mos van meet af aan maar so tenger soos ’n katjiepieringblommetjie.
Ma-Fytjie se oë flits deurentyd van die lanfer-versluierde Alisha na Deborah; haar grootmaakkind is onnatuurlik kalm. Sy kyk na die waswit gesig waarin die meisie se donker oë soos brandende kole gloei. Ná daardie een verskriklike gil van haar, die gil wat algar se bloed laat ys het in die are, het die kind nie weer gepraat of gehuil oor haar pa nie. Onrustige gedagtes bly in Ma-Fytjie se kop maal. Dis mos nou half vir haar of die kind wil staan baklei met die Groot Baas Heretjie se eie wil.
Deborah is vaagweg bewus van Oudominee se stem wat in Hooghollands voortdreun, maar sy woorde dring nie tot haar deur nie. Haar blik rus strak op die swart rooshoutkis voor die kansel, swaar belaai met blomme uit Sorgenfrei se tuin. In haar gedagtes bly een beeld vassteek: haar pa se grondbesmeerde gesig … haar pa wat nie wou praat nie … haar pa wat nie meer asemgehaal het nie.
Die klok … Hoekom lui die klok al weer? As die ellendige kerkklok net wil ophou!
Die kroegeienaar van die Victoria Hotel sit ’n skuimende beker bier neer voor John Digby, ’n vreemdeling wat skaars ’n week gelede hier op Graaff-Reinet aangekom het. Digby haal ’n muntstuk uit sy onderbaadjiesak en oorhandig dit aan die kroegman.
’n Baldadige gelag kom vanaf die dobbeltafel waar George Smith saam met Flip Lategan en die ander steentjies gooi. Die kroegman, Sam Green, bedank Digby met sy swaar Joodse aksent.
Die galmende gelui van die doodsklok dring die kroeg binne.
“Vir wie lui hulle die klok?” vra Digby vir Sam.
“Is mister Heinrich von Albein …” Sam skud sy kop spytig. “Terrible accident … En hy was ’n goeie man, mister Digby … goeie boer ook. Sorgenfrei is die beste plaas in die kontrei.”
Sam begin die afgestorwene se voortreflikhede verder te besing, maar hy word luidkeels deur die dobbelaars gebied om nog keelnatmakertjies te bring. Hy glimlag verskonend vir John en haas hom weg om die manne te bedien.
John proe ingedagte aan sy bier en haal dan sy sakhorlosie uit; halftwaalf. Hy sit die horlosie terug en kyk rond. George Smith nooi hom luidrugtig om saam te kom speel, maar hy glimlag en skud sy kop. Hy staan op en loop na die fluweel- en kantbehangde erkervenster van waar hy ’n direkte uitsig op die straat onderkant die kroeg sal kry. Hy sal die begrafnisstoet van Heinrich von Albein hiervandaan kan dophou …
Die landauer waarin Alisha en Deborah sit, volg die lykswa teen ’n stadige pas. Die stikwarm middaguur hang dik en tameletjietaai oor die somber stoet. Nie eens die geringste bries bring verligting nie, tog dein die swart en pers volstruisvere liggies op die koppe van die swart perde wat die lykswa straataf trek.
Agter die Von Albeins volg ’n stroom van die kontrei se perdekarre, landauers, kapkarre en selfs die burgemeesterskoets. Op die sypaadjies tou swart en wit dorpenaars in eerbiedige stilte agter die stoet aan. Heinrich von Albein was bemind onder die dorpsmense. Hy was ’n man na wie jy kon gaan as jy in die nood is. Hy sou jou nooit met leë hande wegstuur nie, en uit Sorgenfrei se oorvloed is daar gereeld stilletjies kosmandjies afgelewer by behoewende gesinne.
Alisha voel duiselig. Die versengende hitte en die bedompigheid onder die digte lanfersluier laat haar voel of sy gaan flou word. Sy raak aan Deborah se arm en vra haar floutjies vir die flessie vlugsout wat Ma-Fytjie haar as voorsorg gegee het. Deborah bring die flessie vinnig te voorskyn. “Lig Mamma se sluier,” sê sy.
Alisha gehoorsaam gedweë. Deborah lig die proppie van die flessie uit en hou die botteltjie onder haar ma se neus. Die sterk reuk laat Alisha dadelik na haar asem snak. Dit het die regte uitwerking. Stadig keer die bloed weer na haar gesig terug.
“Dankie, my kind,” sê sy saggies. “As ons net deur hierdie dag kan kom …”
John Digby se fynversorgde hand laat sak die kantgordyn. Die landauer is nou buite sig, maar wat die fortuinsoeker in die kort oomblik gesien het toe die weduwee haar sluier gelig het, het sy bloed vinniger laat bruis. Hy het gesien dat die weduwee Von Albein ’n uitsonderlike mooi vrou is.
John het pas ná sy aankoms ’n paar dae gelede die doodsberig in die dorpskoerant gelees. ’n Paar frases het in sy kop bly vassteek: ’n Man van aansien … spogplaas van die kontrei … weduwee en dogter agtergelaat …
Die kerkklok begin weer te beier. Die lykswa het waarskynlik die laaste rusplek van Heinrich von Albein bereik. John glimlag effens en draai terug na die dobbeltafel. Hy voel dit aan hom dat Fortuna nou in sy rigting begin glimlag.
* * *
Twaalfuur. Die kerktoring kondig die uur aan. Deborah is op ’n eienaardige manier bewus van die felle kontras tussen lig en skadu op die wit grafstene wat die gapende reghoekige holte in die aarde in die familie-akker omring. Haar pa se graf. Vir die eerste keer besef sy die finaliteit daarvan.
Pyn klop traag met elke hartslag. Sy wonder of mens nie miskien genadiglik sal kan doodgaan van so ’n felle pyn nie.
“In Uwe Handen beveel ik zijn geest …”
Oudominee se stem dring vaagweg tot haar deur. Wie gee hóm die reg om haar pa se gees te beveel! Die opstandige gedagte flits deur