Verdomp, hy gaan sorg dat hy by die Engelsman spook.
Kokka slinger tussen slaap en wakker op sy kateltjie. Hoe kon hy ooit oorweeg om saam met die ooms te gaan, diep in Afrika in? Die wind word al hoe sterker. Daardie gerasies op die solder … wat kan dit wees? “Vadie!” gil Kokka toe hy dit nie meer kan hou nie.
Daar kom kerslig deur die eetkamer aangewobbel. “Wat is dit dan, Kokka?” brom Vadie. Hy het sy naghemp aan en bring ’n warmte saam met hom.
“Daar’s iets op die solder, Vadie,” klaag Kokka.
“Dis muise,” sê Vadie.
“Ek kan glád nie slaap nie, Vadie.”
“Jy hoef nie te slaap nie. Maak net jou ogies toe dat hulle kan rus.”
“Ek en Janke wou ook saam weggeloop het Afrika toe,” bieg Kokka halsoorkop.
“Dis goed julle het nie, Moedie sou haar oë uit haar kop gehuil het oor haar grootseun.”
Vadie druk die verekombers wat ná die somer nog vreemd voel, styf om Kokka vas. “Kom, Vadie sit ’n bietjie hier by jou.”
Kokka word loom. Dit voel of daar lou geldstukke op sy oë gelê word. Die gerasies op die solder word stil.
Naas waag dit eindelik om op te staan. Terug in die kamer, klim hy behaaglik langs Betta in. “Kokka dog hy hoor iets op die solder …”
Betta antwoord nie. Solank hy weg was, het sy op haar ander sy gedraai, weg van hom af. Toe Naas die kers hoër lig en oor haar buig, sien hy dat sy slaap. Haar oë is toe en sy haal diep en rustig asem.
“Aggenee,” sug Naas verslae. Hy wil verydel op sy rug terugsak, toe hy haar sien loer deur halfgeslote wimpers soos gebreekte spinnerak.
“O, jy darem.” Hy lag in sy snor.
Net toe hy die kers doodblaas, begin die hond blaf. Dan hoor hulle ’n perd op harde galop die werf opkom. Naas vlieg op. Dis nie sommer ’n veldperd wat jolig die nag oopdraf nie, dis ’n ruiter wat met spoed aankom.
“Een van my boeties het iets oorgekom,” ys Betta. Dan tref die tweede moontlikheid haar met krag: “Ingenáás, of sê nou dis die kommandeerman?”
“Oorlog?” skrik Naas. Die hartstog het hom volkome verlaat. Hy kyk deur die venster. “Ouboet Retief,” eien hy die ruiter se sit. Hy vroetel en trek ’n vuurhoutjie. Die kerspit is nog warm en vlam gewillig op.
“Hy is hulpveldkornet.” Betta, bleek soos was.
“Ek gaan hoor.” Die woorde is skaars koud, of daar word hard aan die eetkamerdeur geklop. Naas pluk sy broek bo-oor die naghemp aan, slof velskoene aan sonder om vas te maak. Hy gryp die blaker.
Dis soos die Skrif sê, niemand ken die uur nie. Mens gaan aan met jou daaglikse werk, maar die gedagte aan oorlog wyk nooit rêrig uit jou kop nie.
Hy maak die deur oop en groet ewe ordentlik, maar Ouboet steek nie eers blad nie. “Waar is sy?” vra hy.
“Wie?” gaap Naas hom aan.
“Hermana. Waar steek julle haar weg?”
“Man, ek weet nie waarvan jy praat nie.”
Ouboet moet sien dis die waarheid, want hy kom in en haal sy hoed af. Sy vaalswart kuif lê alkante toe. Vir Betta, wat met ’n tjalie om die skouers verskyn, soengroet hy darem, maar hy bly stuurs. Hy stop toe Naas sy tabaksak bied.
“Hy soek vir Hermana hier by ons,” sê Naas.
“Nou wat sal sy hier maak? Ek het haar wanneer laas gesien.”
“Sy’t gesê sy kom hier kuier. Gister. Sy sou vanmiddag terug gewees het.”
“Sy’t seker maar van plan verander. Het sy nie afgedraai Wolwepan toe nie? Sy en Dirktinia van Klein-Pieda kuier mos graag. Wat maak dit nou saak as sy nog ’n naggie oorslaap? Sy kom nooit uit nie. Kom ek skink eers.” Betta voel aan die koffieketel wat nog lou is.
Ouboet drink met groot slukke. Hy wil nie afsaal nie, het net die buikgord laat skiet. Hy dra nie groete oor, vra nie na hulle welstand nie. Kom dan eindelik uit met die mandjie patats: “Sy het geweet oom Pieda Mooibaard kom vanaand konsente vra. Hy en my pa het so ooreengekom. Toe sit oom Pieda daar soos Piet Snot. Sy’t aspris padgegee.”
Naas en Betta luister verbaas. Oom Pieda Mooibaard? Om en by sestig al. Sy stuurs ou vrou, ta’ Liesbet, is laas jaar oorlede. Hy is pas uit die rou.
“Dalk wíl sy nie met die ou man trou nie,” sê Betta reguit.
“Sy kan slegter doen,” weifel Naas. Hermana sit per slot van sake op die rak. Oom Pieda is fors gebou, mooi van aansien met die krulbaard, en sit goed daarin.
Ouboet se blik wil maar al huisin dwing, sodat Betta hom skerp aanspreek. “Dink jy dan nog ons lieg?”
“Dan weet ek nou nie. Sy het gesê sy kom hiernatoe. Sy en Janke is by die huis weg met my ma se bokkiekarretjie.”
“Janke?” vra Betta. “Wat het Jánke by júlle gesoek?”
“Wel, ek was op die dorp by oom Ol se plek, toe kom hy vra of ek hom sal oplaai, sy ma het gesê hy kan by julle kom kuier, en dis al halfpad.”
“Maar dis nie vakansie nie, my stiefma sal hom nie uit die skool vat nie.” Met onrus dwaal Betta se blik agter die swiepgang van ’n vlermuis aan, hoedat dit feilloos elke botsing met die houtbalke en die muur vermy. Gewoonlik gil sy op Naas as die goed in die huis kom.
“Behalwe as hy weggeloop het,” sê Naas. “Saam met Klint-hulle. Kokka het vanaand sy mond verbygepraat. Ek het dit nie ernstig opgevat nie.”
“Maar my magtig, Ingenaas! My pa slaan dood neer,” hyg Betta. Eintlik Judit, maar dié verlies sal nie so groot wees nie.
Hulle swyg al drie voor die verdere waarheid wat homself ontvou. As Janke weggeloop het, het Hermana dit ook gedoen.
“Dalk is dit ’n hele afgespreekte ding,” sê Naas verward. “Dit sal Wynand wees wat agter alles sit.” Sedert sy bruilofsnag vertrou hy sy swaertjie net sover hy hom kan sien.
Naas ys dat Betta van hom kan verwag om op te saal en in die nag die broers agterna te ry, iets wat dae kan duur. Hy weet nie eers watter pad hulle gevat het nie, hy was so bly toe hulle koers kry.
“Ek weet nie wat my te doen staan nie,” weifel Ouboet met ’n frons. “Moet ek hulle gaan soek, of moet ek huis toe, of wat? My pa en ma het sleg stry gekry oor die saak. My pa dink my ma sit daaragter.”
“Dalk nie te onmoontlik nie,” sê Betta, “as jou pa vir Hermana aan ’n óú man wou afsmeer.”
“Iémand sal iéts weet,” besluit Naas om ’n rusie af te weer. “Ons sal ’n boodskap of ’n tyding van ’n aard kry, hoor. Dis nou nag, ons kan niks doen nie.”
“Dis seker waar.” Ouboet lyk verlig. “Nou ja, dan ry ek maar. Ons sal van nou af sukkel met weiveld, dis klaar. Oom Pieda is goed beneuk daar weg.”
“Hoekom slaap jy nie maar oor en staan met hanekraai op om te ry nie?” vra Naas ter wille van gasvryheid. Maar is bly toe Ouboet bedank. Sowat van onrus kan hy nie veel nie. Ouboet Retief is drie en twintig, en het nog nie eers ’n nôi nie. Snaakse kêrel, niemand verstaan hom nie.
Naas se hele fut is uit toe hy die soveelste keer in die bed klim. Betta is omgekrap. “Hulle wou haar vir weiveld verpand,” sê sy. “Julle mansmense.”
“Wat het ek nou gedoen?” wil Naas veronreg weet. Hy het drie dogters, en hy sal nooit ooit munt uit hulle probeer slaan nie. Hy pas hulle nou al soos klontjies goud op.
Betta luister nie eers nie. “As dit waar is van Janke, kan dit maande vat voor hy terug is. Ons moet môre dorp toe en met my pa-hulle gaan praat. En vir Gerrie ook laat weet. Sy is so