Mariet is besig om haar hare te kam. Hy volg die lang hale, die ritme daarvan. Sy het intussen haar baadjie uitgetrek. Van waar hy lê, sien hy die lang, wit arms, die egalige wit bewegings en hoor hy die ruising van die wit bloese – ’n wit prentjie in die wit lig, wat met elke haal dieper in sy bewussyn gegrif word.
Toe staan Mariet op.
“ ’n Man,” sê sy, “kyk weg as ’n dame aantrek. Hy kyk na die muur.”
Colet se gesig brand vuurrooi, maar hy roer nie.
“Toe nou,” sê sy, “kyk na die muur, jong.”
Hy draai verward om. Hy hoor die bewegings agter sy rug, die geklater van haar voetstappe op die plankvloer, die skielike, sagte geskuifel as sy kaalvoet is, die geritsel van haar klere – en dan sien hy haar beeld in die spieël uit die hoek van sy oog …
Toe skakel sy die lig af. Hy hoor die gekraak van die bed as sy gaan lê. Die donker sak in duisende kleure op hom toe: eers helderrooi nabeelde en dan ’n malende draaiing van pers en blou en groen teen sy ooglede. Dis asof hy self deur die kleure in die kamer rondsweef. As hy haar stem hoor, kom dit ontliggaamd – aangedryf deur die kleure.
“Nag, Colet,” sê sy. “Lekker slaap.”
Hy verbeel hom dat hy opstaan en na haar bed toe gaan. Hy raak aan haar. Net aan haar arm. Aan die kant van die bed. Dit sal sag wees – soos Suzanne s’n. ’n Onuithoudbare drang: net om aan haar te raak; met die punte van sy vingers aan haar koel, wit arms in die donker, gekleurde kamer …
Toe hy die volgende oggend wakker word, was Mariet alreeds op.
“Jy is ’n laatslaper,” sê sy. “Slaap jy altyd so laat?”
Die kleur van die oggendlig deur die toegetrekte gordyne is grys. As hy dit oopmaak, word die kamer helder en koud. Die mure se geblomde patrone lyk verlate en verbleik. Teen die dak kan hy die swart vlieëstippels sien en die watervlekke in fantastiese figure. Van die strate kom die eerste geskal van die vishorings. Heeltemal verkeerd – en raserig. Soos die mure en die lelike lig …
Dieselfde aand is sy weg.
’n Week daarna sê Suzanne vir hom met rooi, betraande oë: “Colet, jy onthou natuurlik vir Mariet. Sy was mos verlede week by ons. Natuurlik onthou jy nog vir haar. Kyk, Colet, die liewe Heer het haar weggeneem …”
Omdat hy haar nie heeltemal verstaan het nie, het dit nie ’n bepaalde gevoel by hom opgewek nie. Maar toe hy later vir Theuns aan die tafel hoor sê: “Foei tog, so ’n jong dogter, om nou al dood te gaan … so jonk nog …” het hy vir die eerste maal die betekenis daarvan besef. Die gedagte aan haar, net voordat die lig doodgegaan het, het nooit verdwyn nie en hy het haar gedurig weer verwag, en selfs heel later in sy lewe, kon hy nie glo dat sy dood is en opgehou het om te bestaan nie. Hy het aangehou om aan haar te lê en dink in die aande; allerhande bygedagtes: herlewings van wat in die kamer gebeur het, en dan uitbouings daarvan totdat hy aan die slaap geraak het. Die dooie meisie het ’n groter krag in sy lewe geword as baie ander lewende dinge: dit het die eerste skemering van die sekswêreld aangedui. Haar beeld, die vae beloftes wat hy in sy verbeelding daarom gehang het, het ’n standaard geword – ’n voorbeeld waarna al sy gedagtes van daardie aand herlei is. Terselfdertyd het sy ook ’n groter neiging in hom gewek tot meisies wat ouer as hy is. Soms, as hy na die onderwyseresse in die klas gekyk het, het hy iets van Mariet in hulle gevind, soms in Suzanne se vriendinne en selfs (heel onbewus) ook in die aanrakings van Suzanne.
Hoe ouer hy geword het, en hoe meer dinge hy gesien het, des te liewer het hy die Kaap gekry. Eendag het hy en sy ouers met die kabelspoor gery na die kruin van Tafelberg. Die miswolke het net oor die kranse gekom en tuimelend afgesak na die stad vér onder langs die see. Toe hy versigtig langs die skeure afkyk na die oneindigheid onder hom, het hy ’n wydheid binne-in homself gevoel en ’n aandoening ondervind van vrees en vreugde wat herhalend na mekaar gekom het. Hulle het ook tussen die dennebome bokant Houtbaai gekampeer en dennebolle opgetel wat op die gladde mat van dennenaalde gelê het. Toe hulle die pitjies oopkap en eet, kon hy die aarde proe waaruit die bome groei. Op ’n dag het hulle tee gedrink in die kafee by die pier terwyl die branders teen die pilare klots, en hy het vir die res van sy lewe ’n herinnering saamgedra van ’n toneeltjie waar hy en sy ouers bokant rumoerige waters sit terwyl ’n orkes op die agtergrond speel, alhoewel hy later vergeet het waar dit was. Maar veral die wit sand op die Kaapse Vlakte het vir hom ’n besondere betekenis gehad. Om die bome en plante te sien groei op die wit, was ’n wonderwerk. Daarna, sodra hy proteas sien, of heide of speserye ruik in die lug, dan het hy altyd ’n beeld gekry van wit sand – fyn en korrelrig van bo, warm en klam onder die oppervlakte; oneindig verlate en weemoedig waar dit duine vorm, vol groeikrag en lewe as dit bedek is deur suurvygies en akasias.
Omdat hy geen sorge gehad het nie, was niks vir hom lelik wat vir die grootmense hinderlik was nie. Selfs die geroeste sink was mooi. Selfs die water in die rioolpyp wat gorrel en dan drup-drup gaan staan en ’n wit afsaksel nalaat. Selfs die ingeduikte vuilgoedblik in die agterplaas, die blare op die werf as dit afval in die herfs, die mosagtige aanpaksels teen die mure in die reënseisoen, die rook wat sekere aande skielik laag oor die huise hang en die aanhoudende gedrup van water teen die bome se stamme in die nag.
Maar in sy hart het hy gevoel dat dit nie lank so sal bly nie. Miskien het die besef van die veranderlikheid van dinge gekom met die dood van Mariet, of met die einde van sy vriendskap met Willem, of, heel vroeër, met die besef dat sekere dinge, wat mooi en lekker is, nie altyd reg is nie. Hy het gevoel dat daar een of ander tyd ’n einde sal kom aan alles. Toe Sara eendag skielik teruggestuur is na Van Velden toe, het die eerste tekens al gekom. ’n Maand later het Suzanne hom vertel dat hulle weer gaan boer en dat hulle dus nie meer langer in die Kaap sal bly nie. Toe het Colet besef dat dinge nie meer dieselfde sal wees nie en dat hy ’n ander tydperk ingaan.
Sy laaste indrukke was van die huurmotor voor hulle huis, die stasieklok wat halfvyf gewys het, ’n paar seuntjies wat staan en kyk het na die miniatuur-lokomotief se wieletjies wat vinnig draai nadat hulle ’n tiekie in die gleufie gegooi het, die brouery se smal venstertjies uit die treinvensters – en Theuns se woorde: “Dit sal lekker wees om weer te boer.”
HOOFSTUK II
Van Veldensvlei is omtrent tien myl van die dorp af: ’n mooi uitgelegde familieplaas. Voordat hy Kaap toe gegaan het, het Theuns dit verhuur aan een van sy neefs. Die lewe in die Kaap het ’n bietjie té nou vir hom begin word en hy het besluit om boerdery maar weer ’n kans te gee. Dit was tekenend van sy swerwende gees – ’n eienskap van die Van Veldens. Sy hele lewe is gekenmerk deur veranderings van beroep. Gelukkig het ’n natuurlike sakesin meegebring dat hy altyd welgesteld was. En, nog gelukkiger, dat hy vasgekleef het aan die tradisie dat die Van Veldens, ten spyte van rondswerwinge, nooit van die familieplaas vervreem nie.
Sara was alreeds op die plaas toe hulle daar aankom en sy het weer, soos in die Kaap, vir Colet gesorg. Maar toe hy eendag weer ’n vloekwoord in Suzanne se teenwoordigheid gebruik het, het sy Theuns eenkant geroep en gesê: “Jy weet, Theuns, Colet begin allerhande lelike dinge aanleer. Mens moet versigtig wees wat jy voor hom sê. Daarom dink ek … Sara is al lankal by ons, maar dink jy nie dis die beste dat ons haar maar laat gaan nie? Daar is inrigtings waar mens witmeisies kan kry om kinders op te pas en ook huis te hou. Hulle sê dit kos nie veel nie. Regtig – ons moet aan so iets dink. Kyk, mens kan nie ’n kind in hierdie stadium aan ’n bediende oorlaat nie. Hulle leer soms slegte gewoontes aan …”
Theuns het ingestem en Sara is dienooreenkomstig