“En ou Samuel het vir Ouma van sy aartappels gegee en een van sy hoendertjies geslag,” sê Alie.
“Dis reg, my kind,” sê Ouma. “Die troue ou mense was vir ons baie goed. Nou ja, die derde aand wat ek nou op die plaas is, sit ek so teen skemeraand hier voor die deur en lug skep.”
“Ouma het op daardie selfde stoel gesit, en net op die plek waar die vieruurboompie nou staan,” sê Alie, en sy sien weer Cillie se skewe kyk na tant Sannie toe.
“Ja, dis reg, my kind,” sê Ouma. “So het ek gesit. En toe ek nou so luister, hoor ek ’n ossewa in die grootpad van Kroonstad se kant af aankom. Ek sit toe maar so en dink en wag dat die wa nou moet nader kom totdat dit hier oor die bultjie aankom.”
“Toe dink Ouma nog: Dis seker ’n boer wat sy vrou en kinders by een van die kampe gaan haal het en nou huis toe kom,” sê Alie.
“Hemel, Alie, vir wat wil jy nog die storie hoor? Jy bly net so hard soos Ouma vertel,” sê tant Sannie.
“Toe maar, kind,” sê Ouma, “laat staan nou maar vir Alie. Elke kind het sy wonderlikheid en so is dit nou maar eenmaal met Alie, sy wil elke woord van die storie weer hoor. Ja, ek dink toe so, en hier kom die wa ook oor die bultjie en ry so stadig in die grootpad aan by die huis verby, maar die boer klim af en kom nader. ‘Naand, niggie,’ sê hy. ‘Ferreira is die naam.’ Toe groet ek ook en ek vra of sy vrou en kinders nie op die wa is nie en of hulle nie wil nader kom nie. Maar hy sê nee, hulle is ook maar haastig op pad na hulle plaas toe, daar anderkant Viljoenskroon. Hy het net ’n paar dae tevore sy vrou en kinders by die kamp gaan haal en nou wil hulle maar aanstoot. ‘Raai,’ sê hy toe, ‘ek het nou nog ’n Kakie ook hier op die wa. Ek het die man daar anderkant by Dwarsdrif rond opgelaai, hy was waarlik te voet op pad Kroonstad toe om daar die trein te vat Kaap toe of Durban toe, sodat hy weer ’n skip kan kry en saam met die ander Engelse soldate kan teruggaan Engeland toe.’ Ek vra toe of ek hom nie ’n paar hoendereiers kan gee nie, want dit was nou al wat ek gehad het om te gee.”
“Nee, maar Ouma het toe mos gesê: ‘Ja, al is die man wat jy opgelaai het nou een van die vyand teen wie ons geveg het, dan is hy tog ook ’n mens, wat seker vrou en kind of ouers in sy land het. Jy moet hom met liefde bejeën.’ So het Ouma mos gesê,” sê Alie.
“Ja, dis reg, my kind, Ouma het so gesê,” sê Ouma, en sy skud haar kop. “Die boer hou toe sy ou hoedjie en ek pak vir hom ’n halfdosyn eiers daarin. Toe bedank hy my baie en hy groet om weer te loop. Net toe hy so wegstap, val daar meteens ’n skoot by die wa, mens, dat ek eintlik steier soos ek skrik. En die man gaan sommer net daar aan die hardloop en so ver soos hy hardloop, sien ek net eiers waai, sommer sulke geel strepe agter hom aan. Ou Samuel-hulle kom toe ook uit hul strooise uitgehardloop om te kyk wat gaan aan, en daar sal ons maar by die wa verneem wat gebeur het: die Engelse soldaat het voor op die wa gesit en die boer se geweer het oor die wakis gelê met die loop regoor die man, toe stoot een van die kinders aan die geweer en die skoot gaan af en skiet die Engelsman net daar op die plek dood. Ou Samuel en Aron dra hom toe hier na die huis toe en ek probeer lawe en voel sy hart, maar die stomme man was klaar dood en daar was niks aan te make nie. Foei tog.”
Alie sit doodstil soos ’n muis in die stronkekissie. Sy is so bang een van die stronke gly nou en raas, want dit sal nou net so verkeerd wees soos wanneer jy in die veld oor ’n klip val as jy saggies ’n kiewiet bekruip.
“Ja,” sê Ouma, “al wat ek gehad het om die man se liggaam in toe te draai, was ’n ou kombers, en dit het ek toe maar gevat. Ek kan nou nog sien hoe staan ou Samuel met sy ou hoedjie in die hand langs die huis en skud net sy kop. En reken ’n bietjie, toe alles nou oor is, toe is die boer skoonveld! Toe het hy van pure verskrikgeit sommer met sy wa aangery en my daar met die Engelsman gelos. Ou Samuel en Aron het toe maar die gat gegrawe daar langs die pad en die stomme man begrawe, en dit was al sterk donker toe ons die laaste graaf grond daar ingooi. So is die arme Engelsman ter ruste gelê. Sonder letsel het hy deur die ganse oorlog gekom en hier op die vreedsame pad kom hy aan sy einde. En wie weet hoe sit sy ou moeder of sy vrou en kind nie daar oorkant die water nog op hom en wag nie, dit het ek net die nag aanhou dink, want ek kon daardie nag nie ’n oog toemaak nie.”
“Hoekom sit jy dan nou so stil, Alie?” vra Cillie.
“Ag, ek … sommer,” sê Alie en haar stem klink al hoe meer soos Kommetjie se kalf se eerste bulkie.
“Alie se fonteintjie gaan weer oorloop,” sê tant Sannie. Girts-garts spring Alie uit die stronkekissie uit en val langs Ouma op die vloer neer met haar gesiggie sommer diep in Ouma se swart voorskootjie wat soos kamfer en bloekomolie ruik.
“Toe maar, hartjie,” sê Ouma. “Die Liewe Heer sal wel vir die stomme man se mense gesorg het. En hy rus tog van al sy vermoeidheid hier in die kampie langs die pad. Ons hoef nie oor hom te treur nie,” en Ouma vee al oor Alie se rug net daar waar dit so koud was van die bang.
“En wat van die bloedkol op die vrykamer se vloer, Ouma?” vra Cillie. “Is dit regtig nie van sy bloed wat daar lê nie?”
“Nee, my kind, dis sommer vrot pampoene wat eenkeer daar gelê het voordat die huis klaar gebou was,” sê Ouma. ‘Alie, gaan haal nou die Boeke, my kind, en Ouma se bril dat ons kan lees. Dis slaaptyd.”
Alie haal haar gesiggie stadig uit Ouma se swart voorskoot uit, vat die kers op die tafel en loop doodstil die diep, donker eetkamer in. Haar ruggie is penregop, want sy is nou yskoud van die bang, maar dis ’n lekkerkry-bang. Sy kyk vas in die kers se klein, spits vlammetjie, sodat sy nie die skaduwees wat so teen die muur lek, moet sien nie. Versigtig lig sy die swart Bybel en gesangboek met Ouma se brilhuisie op van die klein tafeltjie af en loop sommer vinnig terug kombuis toe, maar nou kyk sy net na die rooi kole in die stoof se bek en sy val amper oor die stronkekissie. “Pasop tog vir die kersvet op jou rokkie, my kind,” sê Ouma toe sy die Boeke vat.Doodstil sit Alie weer in die leë hoek van die stronkekissie solank Ouma lees en toe bid. Diep, diep sak sy weg deur die boom van die stronkekissie en deur die vloer, en net hier en daar val ’n paar woorde op haar, soos “almal wat ons lief en dierbaar is” en “die treurendes en noodlydendes en krankes”, en “die balsem Gileads op onse wonde” – dit voel vir Alie of sy buite loop, en net af en toe val ’n druppel in haar gesig, dan is dit een van Ouma se woorde wat sy hoor.
Toe sê Ouma “Amen” en Alie sit penregop en skop ’n paar stronke dat hulle girts-garts in die kissie gly. Nou maak Ouma haar oë styf toe en sy sit in: “’k wil U, o God, mijn dank betalen”, wat vir Alie die mooiste gesang in die hele boek is. Ouma sing met ’n bewestem, tant Sannie sing amper so mooi diepstem soos oom Krisjan by die biduur en Cillie sing sulke ronde woorde, net soos juffrou Barnard in die skool geleer het ’n mens moet sing. Alie sing net hier en daar ’n woord raak, soos ’n trossie druiwe waaraan jy pik-pik korrel, en dan luister sy mooi hoe Ouma op die end so ’n knopie maak in die laaste reël: “Zulk een ontfermer wa-a-rt Gij mij.”
Dan klap Ouma se brilhuisie kloeps! toe, en die stoel sê “ghierr” as Ouma opstaan en langs Alie kamer toe stap. Deur die diep, donker eetkamer stap hulle, maar Alie se rug voel so warm soos die hoekie in die stronkekissie langs die stoof, en die eetkamer voel nie so diep nie, want sy ruik sommer hier langs haar die bloekomolie en kamfer van Ouma se swart voorskoot.
Die Grys Skooltjie
In die oggende