Quloq sol, azizim Robert. Senga bir gap aytmoqchiman. Jahling chiqmaydimi? Yuragingdan urgan ayollar bilan hech qachon janjallashma. Shunga harakat qil. Chunki sen janjallashishni bilmaysan. Keyin hecham yig‘lama, yig‘lagan paytingda g‘ariblarga o‘xshab ketasan, raqibingning gaplarini eslab qololmaysan. Birorta so‘zini ham eslab qololmaysan. Hecham hayajonlanma. Bilaman, bu juda qiyin. Lekin yodingda bo‘lsin: bu adabiyot manfaati uchun kerak. Biz hammamiz adabiyot manfaati yo‘lida qurbonlar berishimiz kerak. Mana, masalan, meni olib ko‘ring. Men Angliyaga jo‘nab ketyapman, bunga e’tiroz bildirayotganim yo‘q. Adabiyot manfaatini ko‘zlab. Yosh yozuvchilarga yordam berish hammamizning burchimiz. To‘g‘ri emasmi, Jeyk? Ammo siz yosh yozuvchi emassiz. Sen-chi, Robert? Yoshing o‘ttiz to‘rtda. Aytgandek, buyuk yozuvchi uchun bu unchalik katta yosh emas. Gardini eslang. Anatol Fransni eslang. U yaqinginada vafot etdi. Ammo Robert Anatol Fransni shunchaki, bir o‘rtamiyona yozuvchi, deb hisoblaydi. Buni unga fransuz do‘stlari aytishgan. O‘zi fransuzchani yaxshi o‘qiyolmaydi. U senchalik talantli emasdi, to‘g‘rimi, Robert? Seningcha, unga ham yangi materiallar to‘plash uchun jo‘nab ketishga to‘g‘ri kelganmikan? Ma’shuqalariga uylanishni istamaganda, ularga, sening-cha, nima deganiykin? Qiziq, uyam yig‘laganmikan? Eh, miyamga bir fikr kelib qoldi! U qo‘lqopi bilan labiga urib qo‘ydi. – Menga uylanmasligining chin sababini endi bildim, Jeyk. Hozir miyamga kelib qoldi. «Selekt» kafesida ko‘zim moshdek ochildi. Haqiqatdan qanchalar yiroq, to‘g‘rimi? Vaqti kelib bu yerga taxtacha qoqib qo‘yiladi. Xuddi Lurddagi kabi. Aytaveraymi, Robert? Bo‘lmasa, quloq sol. Bu juda oson. Agar bilgilaring kelsa, Robert hamma vaqt xushtori bo‘lishni xohlardi, bas, menga uylanishni istamayotgan ekan, demak, uning xushtori bor ekan-da. «Bilasizlarmi, ikki yildan ko‘p vaqt mobaynida o‘sha xonim Robertning xushtori bo‘lgan». Tushunyapsizmi? Qalay fikrim? Agar u doim va’da qilib kelganidek, menga uylansa – unda har qanday ishqiy sarguzashtlarga chek qo‘yilgan bo‘lardi. Qoyilmaqom xulosa, to‘g‘rimi? O‘zi ham xuddi shunday. Robertga bir qarang-da, noto‘g‘ri, deb ko‘ring-chi! Qayoqqa ketyapsiz, Jeyk?
– Barga kirib, Xarvi Stoun bilan uchrashmoqchi edim.
Barga kirib ketayotganimda Kon boshini ko‘tarib qaradi. Uning rangi bo‘zarib ketgandi. Bu yerda nega o‘tiribdi? Nega bu gaplarni eshitib toqati toq bo‘lmayapti?
Men peshtaxtaga suyanib deraza orqali ularni kuzatib turdim. Frensis o‘zining mayin tabassumi bilan «To‘g‘rimi, Robert?», deb so‘rayotgandek, uning yuziga tikilib hamon so‘zlamoqda edi. Balki endi so‘ramayotgandir. Balki biror boshqacha gapni aytayotgandir. Mayxonachiga hech nima ichmasligimni aytib, boshqa eshikdan ko‘chaga chiqdim. Chiqayotib, ortimga o‘girilib qo‘shderazadan qaradim-u, yana ularga ko‘zim tushdi. Frensis hamon gapirmoqda edi. Men tor ko‘cha bo‘ylab Raspay xiyoboniga yetib oldim. Yonimdan o‘tayotgan taksini to‘xtatib o‘tirdimda, haydovchiga uyimning manzilini aytdim.
Yettinchi bob
Zinapoyadan ko‘tarilayotgandim, xizmatchi ayol o‘z hujrasining oynavand eshigini taqillatdi. Men to‘xtagandim, oldimga chiqib bir qancha xat, telegrammani uzatdi.
– Mana, pochtadan keltirib berishdi. Yana sizni izlab bir ayol keluvdi.
– Tashrifnomasini qoldirdimi?
– Yo‘q, yonida bir janob ham bor edi. Anavi, tunda kelgan ayol-da. Bilasizmi, u judayam lobar ekan.
– Tanishlarimdan birontasi bilan birga keldimi?
– Bilmadim. Yonidagi janob hecham bu yerda bo‘lmagandi. Baland bo‘yli. Juda, judayam baland. Ayol esa lobar. Juda, judayam lobar. Tunda u andakkina… Xizmatchi boshini ushlab chayqalib qo‘ydi. – Sizga ochig‘ini aytaman, janobi Barns. Tunda u menga bunchalik lobar tuyilmagandi. Tunda u haqida boshqacha fikrda edim. Lekin menga ishoning, u nihoyatda lobar ayol. U nihoyatda yaxshi oilada tarbiyalangan. Bu shundoqqina ko‘rinib turibdi.
– Ular biror nima deb qo‘yishni iltimos qilishdimi?
– Ha. Bir soatdan keyin kelamiz, deyishdi.
– Kelishsa, yuqoriga taklif qiling.
– Xo‘p bo‘ladi, janobi Barns. Bu ayol anuvnaqalardan emas. Biroz tantiqrog‘-u, ammo anuvnaqalardan emas.
Xizmatchi menga yollanmasdan avval Parij ippodromida suv do‘koniga ega edi. Uning mehnatdagi hayoti o‘sha davrada o‘tgan bo‘lsa ham, minbarlarda o‘tirgan tomoshabinlarni o‘rganib chiqishga bu yumushi xalaqit berolmagan. Shuning uchun ham u kechqurunlari huzurimga kelganlarning qay biri tarbiya ko‘rgan-u, qaysinisi yaxshi oiladan ekanini, kim sport bilan shug‘ullanishini menga faxr bilan bildirib qo‘yardi. Birgina noqulaylik shundan iborat ediki, bu toifadagilarning birortasiga mansub bo‘lmagan odamlar men yo‘g‘imda uyga kelishga botina olmasdi. Dyuzinel xonimga na yaxshi tarbiyalangan, na yaxshi oiladan, na sportchi bo‘lib tuyilmagan, ko‘rinishidan boquvining mazasi bo‘lmagan rassom do‘stlarimdan biri kechqurunlari huzurimga kelish istagi tug‘ilib qolgan taqdirda xizmatchi ayol yonidan bemalol o‘tib olishi uchun ruxsatnoma yozib berishni iltimos qilib xat yo‘llabdi.
Bret xizmatchimni nimasi bilan bunchalik maftun etganini o‘ylab xonamga chiqdim. Telegramma Bill Gortondan ekan, u «Fransiya» kemasida kelayotganini xabar qilibdi. Xat va telegrammani stol ustiga qo‘yib, vannaxonaga kirdim-da, dushda cho‘milib oldim. Artinayotganimda tashqi eshikdagi qo‘ng‘iroq jiringlab qoldi. Xalat va shippagimni kiyib eshikni ochdim. Bret ekan. Ortida graf turibdi. Qo‘lida bir dasta atirgul.
– Salom, azizim! – dedi Bret. – Bizni qabul qilish istagingiz bormi?
– Marhamat. Hozirgina cho‘milib chiquvdim.
– Manavi baxtli odamni qarang – cho‘milib ham olibdi.
– Faqat dushda cho‘mildim. O‘tiring, graf Mippipopulo. Qaysinisidan ichamiz?
– Sizning gullarga qanchalik ishqiboz ekaningizni bilmadim-u, janob, – dedi graf. – Ammo mana bu atirgullarni olib kelishga jur’at etdim.
– Menga bering, – Bret guldastani oldi. – Jeyk, mana bunga suv quyib keling.
Oshxonaga chiqib sopol ko‘zaga suv quyib keldim. Bret atirgullarni unga solib stolning o‘rtasiga qo‘ydi.
– Rosa ajoyib kun bo‘ldi-da!
– Eslolmaysizmi, biz «Kriyton»da uchrashishga va’dalashmaganmidik?
– Yo‘q. Nahotki, va’dalashgan bo‘lsak? Demak, g‘irt mast bo‘lgan ekanman-da.
– Kayfingiz oshib qolgandi, azizam, – dedi graf.
– Ha. Graf nihoyatda hotamtoylik qilvoruvdi.
– Xizmatchim endi sizdan nihoyatda mamnun bo‘lyapti.
– Shunaqayam bo‘lmasin-chi. Unga ikki yuz frank berdim.
– Tentaklik qilibsiz.
– O‘zimdanmas, uniki, – dedi u grafga ishora qilib.
– Kecha tundagi besaranjomlik qilganimiz haqiga unga biron nima bermoqchi bo‘ldim. Anchayin bemahalda keluvdik.
– U g‘aroyib yigit, – dedi Bret. – Qayerda nima voqea bo‘lganini doimo yodida tutadi.
– Xuddi siz kabi, azizam!
– Xomxayollik qilyapsiz, – dedi Bret. – Buni kimga ham keragi bor? Menga qarang, Jeyk, ichishga biron nima berasizmi-yo‘qmi?
– Kiyinib