– Bir olam pul. Unga borolmasligimni aytdim. U rad javobimni samimiy qabul etdi. Biarritsada tanishlarim haddan tashqari ko‘pligini aytdim.
Bret kulib qo‘ydi.
– Ho‘plab-ho‘plab, erinibgina menga yetib olmoqchisan-a, – dedi u. Shu paytgacha men soda qo‘shilgan konyagimga faqat labimni tekkizib qo‘ygandim. Stakandan katta ho‘plab ichdim.
– Mana bunisi boshqa gap, – dedi Bret. – Juda kulgili-da. U meni o‘zi bilan Kannga olib ketmoqchi bo‘ldi. Kannda tanishlarim haddan tashqari ko‘p, dedim. Monte-Karloni taklif etdi. Monte-Karloda tanishlarim undan ham ko‘p, dedim. Umuman, hamma joyda tanishlarim ko‘pligini aytdim. Rostdan ham ko‘p-da. Shundan keyin meni bu yerga olib kelishni iltimos qildim.
U tirsagini stolga tirab stakanini ko‘tardi-da, menga qaradi.
– Nega menga tikilib qolding? Unga seni sevib qolganimni aytdim. Bu gapim ham rost. Nega menga tikilib qolding? Buni u samimiy qabul etdi. Ertaga bizni kechki ovqatga olib bormoqchi. Borasanmi?
– Nega bormas ekanman?
– Endi men ketay.
– Nega?
– Faqat seni ko‘rgim keluvdi. Rosa mashmasha bo‘ldi-da. Balki kiyinib olib men bilan pastga tusharsan? U ikki qadam narida mashinada kutib turibdi.
– Grafmi?
– Ha-da. Uqali ish kiyimdagi haydovchisi ham o‘tiribdi. Meni sayr qildirmoqchi. Keyin Bulon o‘rmonida nonushta qilamiz. Bir savat vinosi bor. Zellidan olgan. Balki ko‘ngling istab qolar?
– Ertalab ishlashim kerak, – dedim men. – Bundan tashqari, kayfda sizlardan ortda qolib ketdim. Men borsam zerikib qolasizlar.
– Tentaklik qilma.
– Ilojim yo‘q.
– O‘zing bilasan. Unga salomingni yetkazaymi?
– Albatta, samimiy salomimni ayt.
– Xayrli tun, azizim!
– Juda mehribonlik qilib yubording.
– Qo‘ysang-chi.
O‘pishib xayrlashgandim, Bret seskanib ketdi.
– Men ketdim, – dedi u. – Tuning xayrli o‘tsin, azizim.
– Nega ketyapsan-a?
– Shunisi ma’qul.
Zinapoyada yana o‘pishdik. Xizmatchi ayolga shnurni tortib eshikni bekitib kelishni buyurgandim, allanima deb to‘ng‘illab qo‘ydi. Yuqoriga ko‘tarilib ochiq derazadan Bretning yo‘lka chekkasida yoysimon fonus tagida kutayotgan kattakon limuzin tomon borayotganini kuzatib turdim. U o‘tirib olgach, mashina o‘rnidan qo‘zg‘aldi. Derazadan nari ketdim. Stol ustida bittasi bo‘sh, boshqasi yarmigacha sodali konyak quyilgan ikkita stakan turibdi. Ikkalasini ham oshxonaga olib chiqib, konyakni to‘kdim. Kelib karavotga o‘tirdim, so‘ng tuflimni yechib o‘ringa cho‘zildim.
Mana, Bret shunaqa juvon ekan-da, uni o‘ylab ko‘z yoshi qilibman-a! Keyin, hozirgina u ko‘chada qanday odim tashlaganini, mashinaga qanday o‘tirganini esladim-u, oradan ikki daqiqa o‘tgach, yana kayfiyatim buzildi. Kunduzi his-hayajonsiz yurish oppa-oson ekan-u, tungisi butunlay boshqa gap ekan.
Beshinchi bob
Ertalab Sen-Mishel xiyoboni bo‘ylab Suflo ko‘chasiga tushib bordim-da, briosh qo‘shilgan qahva ichdim. Endigina otgan tong nash’ali, Lyuksemburg bog‘idagi kashtan daraxtlari gullab yotibdi. Kunduzi bo‘ladigan jazirama oldidan musaffo tong havosi ufurib turibdi. Sigaret chekib, gazetalarni o‘qib chiqdim. Gulchi ayollar bozordan kelishib, kunduzgi savdoga gul terib qo‘yishadi. Talabalar o‘tib borishmoqda, bir xillari huquqshunoslik institutiga, boshqalari Sorbonna universiteti tomon. Xiyobon bo‘ylab tramvaylar va ishga shoshilayotgan odamlar ketyapti. Men avtobusga chiqdim-da, orqa maydonchasida turib, Madlen cherkovigacha bordim. Madlen cherkovidan Kaputsinlar xiyoboni bo‘ylab opera maydoni tomon yurdim, u yerdan tahririyatga yetib oldim. Sakraydigan qurbaqa, bokschi-o‘yinchoqlar bilan savdo qilayotganlar yonidan o‘tdim. Yordamchisi bokschilarni bevosita harakatga keltiradigan ipni bosib olmayin, deb bir qadam naridan yurdim. Yordamchi ipni qo‘liga o‘rab olgan holda orqa o‘girib turibdi. Sotuvchi esa ikkita sayyohga o‘yinchoqlarini tiqishtiryapti. Sayyohlardan yana uchtasi to‘xtab tomosha qilyapti. Men CINZANO so‘zini bo‘yoq bilan moslama yordamida yo‘lga tushirib borayotgan odam ortidan ketaverdim. Butun ko‘cha bo‘ylab odamlar ishga shoshilishyapti. Ishga yo‘l olish allaqanday yoqimli edi. Opera maydonini kesib o‘tib tahririyatga burildim.
O‘z xonamga ko‘tarilib, ertalabgi fransuz gazetalarini o‘qib chiqdim-da, keyin sigaret chekib mashinka yoniga o‘tirib olib rosa ishladim. Soat o‘n birda taksi yollab Ke-d’ Orseyga yetib keldim-da, vazirlikka kirib, boshqa o‘ntacha muxbir bilan birga Tashqi ishlar vazirligining vakili – mo‘giz ko‘zoynakli yoshgina diplomatning so‘zlarini, savollarga bergan javoblarini yarim soatcha tinglab o‘tirdim. Vazirlar Mahkamasining raisi nutq so‘zlash uchun Lionga jo‘nab ketibdi yoki aniqrog‘i, yo‘lda qaytib kelayotganmish. Telegraf agentliklari vakillaridan kimdir shunchaki javobini eshitish uchun savol berdi. Hech qanday yangilik yo‘q, Uolsi, Kram bilan bitta taksida vazirlikdan jo‘nab ketdik.
– Kechqurunlari nimalar qilyapsiz, Jeyk? – so‘radi Kram. – Keyingi paytlarda hech qayerda ko‘rinmay qoldingiz.
– Men odatda, Lotin kvartalida bo‘laman.
– Vaqt topib bir borib kelaman. «Dingo» kafesiga. Eng gavjumi o‘sha bo‘lsa kerak?
– Ha. Yoki yangi «Selekt»ga borish mumkin.
– Necha marta otlandim-a, – dedi Kram. – Lekin bilasiz-ku, xotining, bolalaring bo‘lganidan keyin…
– Tennis o‘ynayapsizmi? – so‘radi Uolsi.
– Yo‘q, – dedi Kram. – Bu yil bir martayam o‘ynamadim, desam ham bo‘laveradi. Juda borgim keladi-yu, ammo nuqul yakshanba kunlari yomg‘ir yog‘adi, bundan tashqari tennis maydonchalari doim odamlar bilan to‘lib-toshib ketadi.
– Inglizlar shanba kunlari ishlashmaydi-da, – dedi Uolsi.
– Omadlari bor-da, ablahlarning, – dedi Kram. – Hali shoshmay turishsin. Umrbod jurnalistlik qilmayman-ku! Shahar tashqarisiga chiqishga menda ham vaqt bo‘lib qolar.
– Shahar tashqarisida yashashni va shaxsiy mashinaga ega bo‘lishni hamma narsadan afzal ko‘raman.
– Men kelasi yili mashina sotib olishni mo‘ljallayapman.
Mashina oynasini chertib qo‘ydim. Haydovchi tormoz berdi.
– Uyga yetib keldim, – dedim men. – Yuringlar, bir stakandan otamiz.
– Rahmat, – dedi Kram.
Uolsi boshini chayqab qo‘ydi.
– Bugungi eshitganlarimni ishlab chiqishim kerak.
Kramning qo‘liga ikki frank tutqazdim.
– Aqldan ozibsiz, Jeyk, – dedi u. – O‘zim to‘layman.
– Tahririyat hisobidan-ku.
– Qo‘ysangiz-chi. O‘zim to‘layman.
Qo‘limni silkib xayrlashdim. Kram mashinadan boshini chiqarib dedi:
– Chorshanba kuni ko‘rishamiz, birga nonushta qilamiz.
– Albatta.
Liftda tahririyatga ko‘tarildim. Robert Kon meni kutib o‘tirgan ekan.
– Hello, Jeyk, – dedi u. – Nonushta qilgani boramizmi?
– Mayli. U-bu shoshilinch narsa yo‘qmikan, qarab olay.
– Qayerda nonushta qilamiz?
– Menga baribir. – Yozuv stolimning ustini qarab chiqdim. – Siz qayerda nonushta qilishni istardingiz?
– Balki