Postępujące zmiany składu społecznego administracji państwowej były spowodowane wprowadzeniem w latach 1880–1890 nowych zasad naboru do służby cywilnej, opartych na bardzo wymagającym egzaminie z posiadanej wiedzy o świecie. W 1886 roku utworzony został Tokijski Uniwersytet Cesarski, który stał się kuźnią kadr nowej administracji państwowej. Członkami służby cywilnej stali się pochodzący z różnych środowisk wykształceni specjaliści – prawnicy, lekarze, nauczyciele. Zaczęli oni stosować nowe techniki kształtowania pożądanych postaw społecznych – nakaz z góry i przymus bezpośredni zostały zastąpione przez perswazję i kampanie propagandowe.
Uwagę japońskich elit biurokratycznych zwróciły rozwiązania, które w Prusach Bismarcka zyskały nazwę „państwowego socjalizmu” (Pyle 1974: 132). W 1878 roku Reichstag przegłosował ustawę, która dawała państwu i władzom lokalnym prawo do rozpędzania zgromadzeń, na których do głosu dochodziła ideologia socjalistyczna. Zgodnie z tą ustawą organizacje socjalistów powinny być prześladowane, a ich publikacje nielegalne. Jednocześnie jednak z walką z „rewolucyjnym socjalizmem” Bismarck zaczął wprowadzać w życie „socjalizm państwowy”, który miał na celu poprawę warunków pracy. Paternalizm państwa polegał między innymi na tym, że miał dawać robotnikom poczucie bezpieczeństwa przez wprowadzenie zabezpieczeń socjalnych, przez co robotnicy powinni porzucić myśli o poprawie swego losu na drodze rewolucji. W latach 1883–1889 wprowadzone zostały w Prusach kolejno ubezpieczenia zdrowotne, system rent w wypadku niezdolności do pracy i system emerytur. Fabrykanci zostali „obdarowani” przez Reichstag ustawami szczegółowo określającymi dopuszczalne warunki pracy (Pyle 1974: 127–164).
Na początku XX wieku japońska administracja państwowa podjęła próby wprowadzenia prawa pracy, w którym znajdowałby się między innymi zakaz nocnej pracy kobiet, jak i zatrudniania dzieci w fabrykach (Gordon 1998: 21). Napotkało to opór wielkiego biznesu, niechętnie patrzącego na rosnącą rolę państwa ograniczającego wolność gospodarczą[38]. Sprzeciw właścicieli fabryk wobec państwowego projektu prawa pracy przez kilka lat hamował prace legislacyjne. Jeszcze w roku 1910 Shoda Heigorō, dyrektor stoczni Mitsubishi w Nagasaki, napisał:
Od czasów odwiecznych Japonia posiadała piękny zwyczaj, kształtujący zależność pomiędzy panem a jego służącym, opartą na duchu poświęcenia z jednej, a zrozumienia i współczucia z drugiej strony, obyczaj, którego nie zna większość krajów tego świata.
Nawet teraz, pomimo rozwoju idei praw (pracowniczych), rozwoju rynków i społeczeństwa przemysłowego, ta więź pana i sługi trwa nadal. Nie jest ona słaba, jak w krajach Zachodu, ponieważ ma swoje źródła w naszym systemie rodzinnym (klanu rodzinnego) i będzie trwać tak długo, jak przetrwa ten system. Dzięki tej więzi pracodawca kocha pracownika, a pracownik poważa pracodawcę. Wzajemnie od siebie zależni i wspomagający się nawzajem, chronią w ten sposób pokój przemysłowy. Dlatego nie odczuwamy potrzeby posiadania kodeksu pracy. Nie możemy dać naszej zgody na coś, co zniszczy tę piękną więź pomiędzy panem a jego sługą i co zniszczy nasz pokój przemysłowy (Gordon 1998: 21).
Jednak już w przededniu I wojny światowej zarówno japoński rząd, jak i biznes i elity intelektualne były zgodne co do tego, że Japonia posiadała unikalną tradycję paternalistycznego zarządzania pracą, opartą na „ciepłej więzi pomiędzy panem i sługą”, wzmocnionej prawem pracy[39]. Nie było zgody co do konkretnych praktyk społecznych, które by definiowały te relacje, nie było zresztą takiej potrzeby, ponieważ opinia ta służyła bardziej jako figura retoryczna niż opis rzeczywistości. W tym duchu ujmowano japońskie zarządzanie jako dążące nie tyle do wypracowania zysku, ile do stworzenia harmonijnego porządku społecznego, opartego na hierarchii, dzięki czemu można było uniknąć konfliktów, a przynajmniej je skanalizować.
Okres od 1868 roku do połowy lat 1930. to okres nadzwyczajnych wysiłków administracji państwowej, aby uczynić z Japończyków światłych i aktywnych uczestników dzieła budowy nowoczesnej Japonii. Działania te były inicjowane przez szeroko rozumiany aparat państwowy.
Od samego początku Meiji państwo japońskie starało się wychowywać swoich obywateli, ponieważ Japonia, którą zaczęto budować, miała się różnić od dawnych, szogunackich czasów. Czerpiąc z zasobów kapitału kulturowego i społecznego poprzedniej epoki, tworzono nowe wzory socjalizacyjne.
Zarządzanie społeczne rozpoczęło się zaraz po Restauracji Meiji. Miało wówczas postać radykalnych reform: w roku 1872 nowe władze wydały dekret o wprowadzeniu czteroletniego obowiązku szkolnego (gakusei). Preambuła dekretu wskazuje na cele edukacyjne, jakie stawiały sobie wówczas władze Meiji:
Jedyną drogą do tego, aby stać się wartościowym człowiekiem, zarządzać swoją własnością i dobrze radzić sobie w pracy, czyli osiągnąć sukces, jest doskonalenie swojej moralności, pogłębianie swojej wiedzy i osiągnięcie biegłości w sztukach; nie można osiągnąć tych trzech przymiotów inaczej niż ucząc się. Dlatego właśnie istnieją szkoły (…) Wiedzę należy uważać za kapitał służący podniesieniu własnej pozycji, wobec tego nikt nie może pozwolić sobie na zaniedbywanie nauki (de Bary i in. 2005: 765).
Nowy system szkolnictwa został oparty na systemie francuskim. Docelowy system szkół miał obejmować szkoły podstawowe, średnie i uniwersytety. W chaotycznych latach 1870. sieć szkół dopiero powstawała, brakowało zarówno budynków, jak i nauczycieli i podręczników. Często podręczniki były wydawane lokalnie, a akceptowane przez rząd Meiji podręczniki w pierwszym okresie bywały tłumaczeniami z języka angielskiego, dostosowanymi do japońskich realiów (na przykład amerykański podręcznik Willson Reader, który został wydany w 1873 roku jako Shōgaku tokuhon).
Do wczesnej postaci zarządzania społecznego możemy także zaliczyć rozporządzenia władz, które miały zmienić obyczaje Japończyków dotyczące nagości, kąpieli w gorących źródłach itp.[40]
Grupą społeczną, w stosunku do której władze już od początku Meiji stosowały osobne metody zarządzania społecznego, byli ubodzy, zarówno na wsi, jak i w mieście. Oprócz ograniczonego wsparcia materialnego, czynione były wysiłki, by uczyć biednych, jak mogą zmienić swoje życie. Tym, co chciano w nich zaszczepić, było poleganie na sobie – „samozarządzanie” własnym życiem. Elementami tego planu były pracowitość, oszczędność, skromne życie i inne dobre obyczaje, które umożliwiłyby biednym przeżycie na własną rękę, bez konieczności zajmowania się nimi przez państwo i udzielania im pomocy (Garon 1997: 7).
Duże, skoordynowane i planowe akcje zarządzania społecznego zaczęły być przeprowadzane pod koniec XIX wieku, gdy powstała administracja państwowa złożona z urzędników wykształconych na Tokijskim Uniwersytecie Cesarskim i osób, które zdały wymagający egzamin państwowy.
Na przełomie XIX i XX wieku jednym z realizowanych celów było „podniesienie jakości poddanego” przez zapewnienie mu dostępu do wykształcenia, przez poprawę jego warunków życia, przez zmianę jego obyczajów żywieniowych. Jakość obywatela przekładała się bowiem wprost na jakość państwa japońskiego. Jeżeli