16
Tak zwani
17
W ten sposób rozerwana została więź między rycerstwem a ziemią, czyniąc z samurajów grupę będącą zaczątkiem klasy pracowników najemnych.
18
Obecnie prefektury Ishikawa i Toyama.
19
Zob. rozporządzenia wydawane u schyłku szogunatu w księstwie Mito, opisane w: Yamakawa, 1992.
20
Był to egzotyczny ubiór, wzorowany na portugalskich pelerynach, wykonany z zagranicznej wełny.
21
Chodzi tutaj o ubieranie się w stylu
22
Zob. na przykład Ikegami 2005 oraz Nishiyama 1997.
23
Autor tego kompendium, zatytułowanego
24
Nazwa
25
Zob. Smith 1988.
26
W XVII wieku filozoficzny nurt
27
28
Reprezentował ją Ii Naosuke,
29
Reprezentował ją Tokugawa Nariaki,
30
Tłum. Elżbieta Tabakowska. Wiersz ten, którego jedynie fragment został tu zamieszczony, był opublikowany w czasopiśmie
31
Pierwszy parlament japoński został wybrany przez około 1 % ludności, tak wysoko ustawiona była poprzeczka podatkowa.
32
W roku 1872 tradycyjny ubiór dworski został zmieniony na ubiór w stylu europejskim, a w roku 1873 cesarzowa zaprzestała czernienia zębów, co było starym obyczajem mężatek.
33
Więcej informacji o zmianie kalendarza lunarnego na gregoriański oraz próbie likwidacji tradycyjnych świąt zob. Kostowska-Watanabe 2010: 96–100.
34
Zob. Fuess 2004.
35
Europejskie dania były w Meiji dostosowywane do japońskich gustów – zob. Watanabe 2004.
36
Tak nazywany jest okres od połowy XVI do połowy XIX wieku.
37
Pomiędzy 1868 i 1873 rokiem członkowie nowego rządu pochodzili z bardzo różnych grup statusu: niskiej, średniej i wysokiej rangi samurajowie,
38
Podobny opór wielkiego kapitału napotkała administracja państwowa w latach 1920. przy próbie wprowadzenia legislacji dotyczącej związków zawodowych.
39
Prawo pracy zostało uchwalone w 1911 roku, ale miało zacząć obowiązywać od 1916 roku, a wprowadzenie w życie zakazu nocnej pracy kobiet zostało odsunięte do 1926 roku.
40
Zobacz rozdział 9: „Transformacja Meiji i trauma kulturowa” niniejszego tekstu.
41
Daleką podróż umożliwiał „glejt” od władz lokalnych, a do podróżowania służyły nieliczne szlaki komunikacyjne, na których znajdowały się punkty kontrolne, nadzorujące ruch i sprawdzające podróżnych.
42
Flagi cesarskie to jedna z wymyślonych tradycji okresu Meiji. Prototyp flagi cesarskiej został po raz pierwszy wykonany w 1871 roku. Flaga była trójkątna, w kolorze czerwonym i ozdobiona 16-płatkową złotą chryzantemą – herbem domu cesarskiego (Fujitani 1998: 49).
43
Autorem Reskryptu cesarskiego o wychowaniu był Motoda Nakazane, doradca cesarza (Pałasz-Rutkowska 2006: 37).
44
Tzvetan Todorov,
45
46
System
47
Akcja powieści rozpoczyna się w 1901 roku, kończy rok później. W 1911 roku Arishima wydał powieść pod tytułem
48
Jedyne przetłumaczone dotąd na język polski opowiadanie Arishimy to „Laboratorium” w zbiorze Szychulska 2005.
49
Mowa przede wszystkim o kobiecie z klasy średniej. Samo sformułowanie zostało zaczerpnięte z listu Arishimy do Gosaburō Urakamiego, cytuję go dalej (Yamamoto 1997: 178–179).
50
Oryginalnie imię matki brzmiało Yuki, a babki Shizu. Zgodnie z powszechną praktyką w okresie Meiji imiona kobiece „uzupełniano” o cząstkę „ko”.
51
Przyjęto go do wspólnoty bez chrztu. Rodzina nie była przychylna jego konwersji.
52
Projektowana przez niego wspólnota majątkowa nie mogła zaistnieć w ramach obowiązującego w ówczesnej Japonii porządku prawnego.
53
Nazwisko Arishimy pojawia się trzykrotnie w dokumentach upublicznionych w internecie przez Haverford College. Z jego pobytu na uczelni w Filadelfii zachował się portret Howarda Hainesa Brintona, wpis pamiątkowy w księdze okolicznościowej oraz lista prac magisterskich zatwierdzonych w Haverford College: (Haverford College, źródło internetowe).
54
Shirakaba (Biała Brzoza) – stowarzyszenie literacko-artystyczne, propagujące idee humanizmu i idealizm. Wyznaczało główny nurt japońskiej literatury w okresie Taishō. W latach 1910–1923 wydawało czasopismo pod tym samym tytułem. Najważniejszymi jego członkami byli Mushanokōji Saneatsu, Shiga Naoya, Satomi Ton, Arishima Takeo oraz Nagayo Yoshirō.
55
Sam Arishima datował swoją apostazję na rok 1911, jednak zgodnie z badaniami przeprowadzonymi przez Uesugi Yoshikazu, jego nazwisko zostało wykreślone z listy członków Niezależnego Kościoła w Sapporo w 1910 roku (Morton 88: 91).
56
Natsume Sōseki (1867–1916) to jeden z najważniejszych pisarzy japońskiej nowoczesności. Cieszył się ogromnym szacunkiem społecznym, a jako mentor ukształtował wielu późniejszych literatów.