Solank die Provençaalse beweging suiwer ’n taalbeweging was, kon dit nie groei nie. Tans is daar nog groot verdeeldheid onder die Oksitaanse politieke groepe. As hulle dit kan regkry om saam te staan en daarby die smeulende ontevredenheid oor die ekonomiese probleme van die streek te benut, het die Provençaalse beweging kans op sukses. Daar is nog heelwat mense wat dié dialekte praat.
Die VSA het verskeie mislukte taalhandhawingsveldtogte gehad – die Duitse en Franse het al eerder ter sprake gekom. Wat ook besig is om daar dood te loop is die sporadiese, soms alte pynlike pogings om die kleiner Indianetale van Noord-Amerika te red. Sommige Indiane gee ’n tyd lank klasse sodat belangstellendes die kwynende tale kan leer, maar daar is te min mense wat die tale praat en ná die eerste geesdriftige pogings loop die veldtogte dood.
Die geskiedenis leer dat ’n taalbeweging nie kan slaag sonder ’n stryd aan die politieke, ekonomiese en kulturele “front” nie. Die ekonomiese stryd is nodig om die bevolking op te hef en te verhoed dat hulle om ekonomiese redes ’n voordeliger taal aanneem. Die politieke stryd is nodig vir die verkryging van amptelike gelykgeregtigheid en die kulturele vir die verwerwing van ’n kulturele aantrekkingskrag.
Vir ’n klein taal kan “die stryd” nie verby wees nie. Dis ’n misvatting om te meen dat wette alles kan regmaak, maar wette is soms nodig. Die Vlaminge het hul sukses nie alleen met wetgewing behaal nie, maar dit het hulle darem in staat gestel om heelwat te bereik. Taaldiskriminasie is ewe verwerplik as ander vorme van diskriminasie, en as godsdiens- en rassediskriminasie wetlik teëgegaan moet word, dan taaldiskriminasie ook. Die Québecse digter Fernand Quelette sê: “In ’n tweetalige milieu is daar geen saambestaan nie, daar is net volgehoue aggressie van die meerderheidstaal” – in dié geval Engels.[52]
5 MODERNISERING
’n Volledige “beeld van ons tyd” is in ’n kort afdeling soos dié onmoontlik en onnodig. Tog sou ’n mens darem te onvolledig wees as jy nie ’n paar opmerkings maak oor ontwikkelings in die laaste paar dekades wat die posisie van klein tale regstreeks of onregstreeks raak nie. Die ekologiese krisis moet maar buite beskouing bly, al sal enigiemand besef dat die dreigende tekorte aan voedsel, landbougrond, energiebronne en allerhande soorte grondstowwe, asook die toename van die bevolking, veral in die Derde Wêreld, ook vir klein taalgemeenskappe onplesierige gevolge kan inhou. Ek wil hier net aandag aan ’n paar gevolge van modernisering gee.
Die uitwerking van modernisering is op verskillende maniere interpreteerbaar. Sommige geleerdes het groter assimilasie en integrasie verwag – selfs ’n stadium waarin die verskille tussen gemeenskappe in so ’n mate sal verdwyn dat ’n soort wêreldstaat maklik tot stand kan kom. Die etniese konflikte van die laaste anderhalf dekade toon dat daar vir dié verwagting gelukkig nog geen gronde is nie.
In hierdie afdeling word eers ingegaan op ’n paar gevolge van modernisering wat denkende lede van kleiner gemeenskappe as bedreigings aanvoel en in die volgende op ontwikkelings wat sulke tale bevoordeel, al is dit dalk net tydelik.
Die potensieel nadelige gevolge van modernisering kan ’n mens in twee tipes verdeel. Die eerste hang baie nou saam met die stimulus wat industrialisering sedert die jare veertig deur die militêre revolusie gekry het. Nuwe apparate, masjiene en vervoermiddels bevorder kontak tussen mense – en oor die algemeen bevorder dit die groot tale ten koste van die kleineres.
Op die oomblik ervaar veral die lande van die Derde Wêreld die bevolkingsverskuiwing van die platteland na die stad, iets wat met alle soorte industrialisering gepaard gaan. In die stede en dorpe kom mense uit verskillende taalgemeenskappe en -gemeenskappies by mekaar uit. Hulle verstaan dikwels nie mekaar se tale nie en moet dan ’n lingua franca gebruik – soms die onderwystaal. Dié is in baie van die lande van die Derde Wêreld die gewese koloniale taal.
’n Ander gevolg van modernisering is die konsentrasie van ekonomiese mag in die hande van ’n klein aantal reusagtige maatskappye. Dis veral die groei van die multinasionale maatskappye wat deesdae kritiek van baie kante kry. ’n Deel van dié kritiek is seker oordrewe: daar is ook multinasionale maatskappye, soos die Suid-Afrikaanse Rembrandt-groep, wat geen “imperialistiese” oogmerke het nie; ook die betreklik min Europese multinasionale maatskappy is vir klein lande nie so ’n groot bedreiging nie.
Heelwat anders is dit gesteld met die meeste multinasionale korporasies van die VSA. ’n Paar syfers toon hoe sterk die greep is wat hulle langsamerhand op die ekonomieë van ander lande verkry. Tussen 1961 en 1970 het Noord-Amerikaanse elektroniese maatskappye 1 006 takke in die buiteland gestig, die petrochemiese maatskappye 1 379 takke, en die vervaardigers van verskillende soorte masjinerie 1 317. Die meeste Amerikaanse elektroniese firmas kry meer as 40 persent van hul inkomste uit ander lande. Sulke maatskappye ding mee met inheemse ondernemings wat gewoonlik nie so kapitaalkragtig is nie en die gevaar loop om óf ingesluk te word óf onder te gaan.
Verskeie skrywers, veral uit Frankryk, het hulle al baie negatief oor die taal- en kulturele gevolge van die uitbreiding van die multinasionale korporasies uitgespreek. Elke nuwe multinasionale onderneming in ’n land beteken ’n nuwe uitstralingshaard vir Engels, of om ’n Brusselse uitdrukking te gebruik, ’n nuwe Engelse olievlek. Die mag van die maatskappye brei uit omdat hulle die vernaamste verskaffers is van nuwe produkte – soos onder meer oudio-visuele hulpmiddele by die onderwys, kabeltelevisie en videokassette.
Die ekonomiese konsentrasieproses raak ook op ’n ander manier taal- en kultuurgebonde ondernemings. In die meeste demokratiese lande verskyn daar al hoe minder koerante. Party Westerse stede het óf geen koerant nie óf net een of twee. Die moderne koerant eis ’n groot kapitaalbelegging en dis dus nie maklik vir ’n arm gemeenskap om ’n nuwe koerant te stig nie. Koerante is ook minder winsgewend omdat ’n groot deel van die advertensiegeld na die televisie gaan. Vir ’n klein taalgemeenskap raak koerante in sy eie taal ’n voorreg wat hy maklik deur armoede of politieke ontwikkelinge kan verbeur.
’n Derde gevolg van modernisering is die groter kontak wat die vinnige voertuie tussen mense moontlik maak. Toeriste en pendelaars (mense wat elke dag werk toe en terug ry) het ’n invloed op die posisie van klein tale.
Vir die intellektuele leiers van klein taalgemeenskappe soos die Oksitaans- en Walliessprekendes is die toenemende toerisme en die vakansiehuise van die ryk andertaliges in hul gebiede al hoe meer ’n doring in die vlees. Hulle meen dat toerisme ’n verderflike invloed het op die ekonomie, kultuur en persoonlikheid van die bevolking. Die gevolge van toerisme vir Oksitanië (in Frankryk) vat Meic Stephens as volg saam: “The Cote d’argent, for example, has been developed by purchase of land at low prices, the exclusion of regional companies, the clearing out of the local population or their employment in the seasonal trade at the most menial level, followed by massive immigration by wealthy families from Italy, Germany and the Netherlands.”[53] In Wallis is teenkanting teen die vakansiehuise van ryk Engelse deel van die veldtog vir die handhawing van Wallies. Militante Walliesers het veilings vir sulke huise ontwrig en party wonings ’n tyd lank beset. Nie net in Wallis en Oksitanië nie, maar orals waar daar mooi landskappe is, maar waar die gebiede dun bevolk is vanweë ’n swak ekonomiese beleid, vorm toerisme ’n bedreiging vir die bestaande taal en kultuur.
’n Vierde kenmerk van ons tyd is die uitbreiding van die onderwys na alle lae van die bevolking. Die klein tale vind egter nie soveel baat hierby as wat ’n mens sou verwag het nie. Baie ouers in die Derde Wêreld is gekant teen onderwys vir hulle kinders deur middel van die moedertaal. Wat kan ’n mens met jou eie taal doen?, vra hulle. Miskien net eendag onderwyser word in ’n skool waar jy die kinders deur middel van hul moedertaal kan onderwys. Die kennis van ’n internasionale taal gee groter geleentheid vir studie en meer soorte werk – ook buite jou eie omgewing, selfs in ’n ander land.
Die modernisering van die wêreld word moontlik gemaak deur die sogenaamde “kennis-ontploffing”. Die resultate van die navorsing verskyn in internasionale wetenskaplike tydskrifte – en natuurlik net in die internasionale tale, veral Engels. Wetenskaplikes van ontwikkelde lande soos Holland, Tsjeggo-Slowakye, Pole en die Skandinawiese lande publiseer minstens ewe veel in internasionale tale as hul eie.
Groter