’n Laaste gevolg van die modernisering is die opkoms van die massakommunikasiemedia. Miljoene mense luister na die radio en kyk televisie en rolprente. Omdat mense al hoe meer vrye tyd tot hul beskikking het, is die potensiële uitwerking daarvan baie groot.
Die massamedia is een van die belangrikste verbreiders van die Amerikaanse massakultuur. Soos reeds in hoofstuk 2 vermeld, het dié kultuurvorme gehelp om andertaliges aan die Amerikaanse volk te assimileer. Nathan Glazer, wat hierdie proses beskryf, sê dat dié kultuur ’n wyer invloed het as net op Amerika. Dié massakultuur, skryf hy “was gradually shaped under democracy so as to appeal, for the greater benefit of its producers, to the largest numbers. American mass culture learned to create products which have, it appears, as great an appeal to the most diverse peoples of the world as to Americans. It has made English – along with its political and commercial importance – the language that the world’s youth feels it must acquire first in order to become stylish and modern. If it has this effect in Japan, how much more effective is it in America? American mass culture was created to appeal to people of the most diverse backgrounds. Tested successfully, it now goes abroad to create new emigrants-in-spirit from their own country and from their own cultures.”[54]
In hoofstuk 1 is gesê dat die televisie een van die sosialiserende instansies is by die taalverskuiwingsproses van ’n nuwe geslag. As die televisiediens één taal in ’n twee- of meertalige staat afskeep, kan ’n mens verwag dat die afgeskeepte taal daaronder gaan ly.
Dis moeilik om die aandeel van elkeen van die genoemde moderniseringsverskynsels, soos die televisie, presies te bepaal. Oral waar die taalsituasie die laaste drie, vier dekades verander het, het hierdie faktore saam ’n rol gespeel.
In die Midi van Suid-Frankryk (veral die omstreke van Toulouse) het mense vroeër ’n Oksitaanse dialek en Frans gepraat – eersgenoemde in die omgang, laasgenoemde in die skole, sakeondernemings en staatsinstansies. Nou is die gebied grotendeels eentalig Frans. Ondersoekers skryf dit toe aan industrialisering, die massamedia en die groot sametrekkings van landelike bevolkings op plekke binne bereik van die media en die nywerhede. Mense ry heen en weer na die werk en daar is ’n groot immigrasie van buitelandse werkers en hul gesinne. Hulle het moeite met Frans en sal beslis nie die Oksitaanse dialek leer net ter wille van die plaaslike bevolking nie.
Die omgewings waar mense nog die dialek gebruik, is klein plekkies met 500 en minder inwoners. Daar is die inwoners hoofsaaklik boere en mense wie se werkplek naby hul woonplek is. Hulle kry ook baie min immigrante.[55]
Daar is ’n hele paar klein tale waarvan die posisie swak is omdat dit óf geen eie televisiediens het nie óf ’n diens wat veel minder tyd daaraan afstaan as aan ’n mededingende taal. Benewens ’n paar voorbeelde wat in hoofstuk 12 ter sprake kom, is daar Fries in Nederland, Nederlands in Duitsland en van die kleiner tale in die Sowjet-Unie.
Daar is geen Friese televisiediens nie en oor die radio kry die taal elke dag net sowat ’n halfuur sendtyd. Albei die dagblaaie van Friesland is Nederlands, hoewel albei ook stukke in Fries opneem.[56]
Terwyl Nederlands veld wen in Friesland, het dit in Wes-Duitsland heeltemal ondergegaan. Marten Heida skryf dat, naas ander faktore, die massamedia bygedra het tot die verval van Nederlands in die Neder-Rynland. “Zoals dat in meer landen het geval is (bijv. Frankrijk) blijkt ook in Duitsland met name de televisie een machtig middel te zijn om taalminderheden binnen de eigen grenzen onder het officiële kultuurjuk te doen ondergaan.”[57]
Die agteruitgang van die kleiner tale van die Sowjet-Unie hang van verskeie faktore (soos die onderwys) af. E. Glyn Lewis skryf dat “manipulasie van die massamedia” die taalongelykheid vergroot. Volgens die televisieprogramme wat een koerant op ’n dag in 1970 gepubliseer het, sou ’n plaaslike televisiestasie ’n uur en ’n kwart in Kirgissies en vier en ’n half uur in Russies uitsaai. Die tweede program, uit Moskou, is geheel en al in Russies. Die volgende dag sou die twee stasies elf uur in Russies en vier uur in die plaaslike taal uitsaai.[58]
Die taal wat die grootste voordeel trek uit al hierdie ontwikkelinge, maar ook uit sy geskiedenis van die afgelope twee eeue (die groot koloniale ryk, die lewendige internasionale handel van die nasies wat dié taal praat, en die militêre mag en aansien van twee wêreldoorloë en daarna) is Engels. Meer as die helfte van die wêreld se wetenskaplike en tegniese tydskrifte verskyn daarin. Dis die taal van ’n driekwart van die wêreld se posstukke en sestig persent van alle radiostasies. Die Sowjet-Unie en Kommunistiese China gebruik baie Engels in hul radiopropaganda na Afrika en Asië. Die United States Information Agency met sy biblioteke en sentra in verskeie lande en die British Council met sy Engelstalige skole help die verbreiding van Engels. Die vernaamste vreemde taal wat kinders oor die hele wêreld leer, is Engels.
Dit is die amptelike taal of een van die amptelike tale in baie state. Omstreeks 1974 het twintig uit 102 lande met ’n klein aantal Engelssprekendes Engels as enigste of een van die amptelike tale gebruik en in nog 36 lande het dit ’n bevoorregte status gehad as geregshof- of onderwystaal.
Volgens ’n ondersoek in 88 nie-Engelssprekende lande was Engels die onderwysmedium in agttien lande en ’n hoërskoolvak in 61. In sommige laerskole van vyftien lande was dit die onderwysmedium. Ongeveer 115 miljoen mense in dié state het derhalwe min of meer intensief met Engels in aanraking gekom.[59] Veral in die gewese Britse kolonies het Engels ’n sterk houvas.
Dat nie almal ewe vrolik is oor die sukses van Engels nie, is te begrype. Hoewel die Sowjet-Unie Engels as skoolvak in baie skole aanbied en in Engels uitsaai, voel baie Russe onrustig. “Die Amerikaanse koloniseerders, wat na wêreldoorheersing streef, wil hê dat Engels as die wêreldtaal erken word wat alle ander tale moet vervang,” beweer die Sowjet-Unie.[60]
Baie Franse geleerdes en politici knoop die stryd aan teen die binnedringing van Engelse woorde. In ’n debat oor wetgewing wat Frans in die handel, advertensies, saketransaksies en kontrakte verplig, het ’n Franse parlementslid gesê: “Ons dink later dat Engels die enigste taal is waarmee ons moderne idees en tegnieke kan weergee.”[61]
Daar is nog ’n natuurlike ontwikkeling wat Engels begin belemmer, nl. die ontstaan van Afrika- en Asiatiese dialekte wat partykeer moeilik verstaanbaar is vir ’n Brit of Amerikaner. Die Franse Afrika-taalkundige Pierre Alexandre skryf dat Britse akademici al vir hom gesê het dat hulle die Frans van iemand uit Senegal of die Ivoorkus beter verstaan as die Engels van iemand uit Ghana of Nigerië. “The case of Sierra Leonean Krio leads one to think that unless this evolution is controlled, it might lead to the formation of new languages with no international value, whose speakers would thus be obliged to learn … English. We have not yet reached this point. Several factors, such as the development of local universities and the increase of international contacts, should limit this evolution …”[62] Ook ’n Indonesiese taalkundige, S. Takdir Alisjahbana, sê dat kommunikasie in Engels op internasionale konferensies belemmer word deur die verskillende uitsprake van Engels deur mense van verskillende nasionaliteite.[63]
Behalwe hierdie meer uiterlike gevolge van modernisering is daar ook meer “geestelike” gevolge.
Twee belangrike kenmerke van ’n landelike beskawing is die byna natuurlike godsdienstigheid van mense en hul eerbied vir gesag en tradisie. Die stadslewe tas albei hierdie behoudende kragte aan.
Losheid van die kerk en die godsdiens het, behalwe natuurlik vir mense se gemoedsrus en “saligheid” (wat hier nie ter sake is nie) ook implikasies vir die beskawing oor die algemeen en vir ’n taalgemeenskap in die besonder. In vorige hoofstukke is aangevoer dat die godsdiens en die kerk kan help dat mense hul taal behou (Pools en Wallies; Duits en Frans ’n tyd lank in Amerika). Maar die veronderstelling was: die godsdiens kan godsdienstige en kerkvaste mense help om hul taal te behou. Die toename van onverskilligheid teenoor die kerk en die godsdiens oor die algemeen beteken ook die verlies van ’n krag wat mense potensieel aan ’n bepaalde taal en kultuur kon bind.
Richard Lowenthal sê in ’n bespreking oor “die verlies van bindinge” iets behartigenswaardigs oor die verswakking van bande met die nasionale of staatkundige gemeenskap omdat die jeug