“Ja, tante, ek weet.”
Hy’t aan die Weskus gehoor van die kaptein wat eerste uitgeswem het terwyl sy skip nog aan die sink was en hoe die man aan wal gekom het met net ’n klimtol in die hand. Toe die strandlopers wat hier tussen die rotse seekos aan die uitkrap was na hom aankom, het hy ’n toertjie uitgehaal om sy eie lewe te red en dit terwyl sy matrose aan die verdrink was.
Hierdie Portugese kaptein het die voorsaat van baie Weskusvissers van latere eeue geword en hy sal onthou word as die lafaard met die klimtol, die eerste uitswemmer, die trieker. Die klimtol was lank in besit van die vissersgesin Malgas wat dit deur die geslagte aangegee het totdat ’n museum in Amerika dit kom koop het.
Dick Malgas se mense.
Asof hy oortree het, draai sy die registerboek uit sy hande weg, nog voordat hy behoorlik sy naam geteken het. Sy klap die boek toe. Dis ’n uitspraak.
Hy weet hoe hierdie mense se koppe werk: bewondering word as bestraffing uitgespreek. Sommige het op dié manier lief ook. Dis die kaalte en die ontbering en die niks op die horison, nie ’n wolkie in sig nie.
“Nou toe nou, Meneer Yo-Yo. Of moet ek sê Meneer Coca-Cola?” Daar is ’n ligte flankeerdery in hierdie sinnetjie. Skalks kyk sy vir ’n oomblik in sy gesig. Sy wag egter nie op ’n antwoord nie. “Vanaand eet ons springbokboud met mash. En brekfis begin halfsewe môreoggend, tot negeuur. Ons maak vroeg klaar want teen nege is dit al so warm mens kan nie aan ’n English breakfast met bacon en niertjies dink nie.”
“Maak so, tante.”
“Kamer drie, uit by daardie sifdeur, regs op die stoep, daar by die groen bank, langs die gassilinder. Moenie daar by die silinder staan en rook nie, ingeval.”
“Reg so, tante.”
“En sluit jou kamervenster. Iemand steel daardie handballetjie van jou en karring als deurmekaar. Hou hom op jou lyf.”
En toe hy al die sifdeur se handvatsel beet het: “Ek hoor hulle’t jou konsert van die kerksaal na die landbousaal verskuif.”
Hy vra nie uit nie, maar weet uit haar leedvermakerigheid: die kerkraad het seker gekla. Die logo. Die stadsinvloed. Die gespelery. Die geheime resep. Losse sedes. Amerika.
In sy kamer het die bad bruin ringe, en die sif voor die venster het ’n gat in en ’n brommer draai op die vensterbank, op sy rug, en kan nie op sy voete kom om weg te vlieg nie.
Vies sit hy sy yo-yo bo-op die Gideonsbybel wat op die spieëltafel lê. Langs die Dunlop-asbakkie.
Die almanak, met ’n mooi meisie in ’n bikini hier in Januariemaand, hang skeef en hy skuif dit reg. Dis ’n Shell Olie-almanak.
Iewers moet ek oefenplek kry, dink hy, hierdie kamer voel te klein.
Hy stap uit by die hotel se sydeur, die straat in. Die yo-yo-hand is in sy broeksak. Dit sal weldra koeler word en hy soek ’n stil plek, agter ’n gebou. Of ’n kraalmuur, hy gee nie om waar nie.
Hy moet oefen, die klimtol pyn in sy beswete palm. So kort voor ’n vertoning is hy diep oortuig dat hy sy ratsheid verloor het, hy weet vir seker dat hy geen triek sal kan uithaal nie, hy gaan vanaand op daardie verhoog sy enkel swik of die tou knoop en hy is onkapabel, vandag is die einde van sy loopbaan as trieker en hy gaan homself verneder en die dorpie se mense gaan van hom ’n hanswors maak. Hoe durf hy hier kom en voorgee dat hy iets besonders is, so spoggerig met die Opel en die smoking jacket en die rooi baadjie, en hom uitgee vir waffers?
Hy het sy oefenritueel om hom te laat bedaar, dis effe anders as sy optreeprogram. Jy moet die verrassing behou – ook vir jouself. Jy moet spontaan kan wees en die aand se energie ry soos ’n branderplankryer op ’n brander, één met die see en jou eie liggaamsgewig. Bedag op die weerstand van water en wind en swaartekrag en die uitstoot van energie soos die water vlakker raak en die diepsee van agter druk en die land jou nadersuig.
Jy moet jouself uitdaag daar op die verhoog voor al die oë, jy moet die oopte in met net die eerste drie trieks vasgestel en vooraf beplan. Dan neem die spel oor, dan is jy in die hande van die applous en die ratsheid van jou eie talent en die konsert volg sy eie diktaat.
Hy vind ’n ou skuur in die buitewyke van die dorp met daaragter geroeste plaasimplemente wat insak op hul eie asse. Brandnetels. Koeipis loop uit by die gat in die muur en in die voortjie af wat by die melkstal uitlei.
Ammoniakgeure, en hy plant sy voete wydsbeen en vee eers die yo-yo met sy sakdoek skoon. Hy moet versigtig wees dat die tou nie natsweet nie. Hy haal diep asem. Die dorp het min geluide en die skaduwees begin lank rek en hy hou sy eie silhoeët dop, afgeëts teen die wit kalkmuur.
Hy kyk hoe hy deur vertroude gebare gaan en al hoe meer begeesterd raak totdat hy nie van die wêreld om hom bewus is nie en dis net hy en die tou, die wonder van swaartekrag en spoed, die benutting van die kwartsekond, die uitspeel van sy egte self. Ja, dis soos hy dit al bedink het. Wanneer ek speel, is ek ek. Homo ludens, die spelende dier, die geliefde van die groen mannetjies, ek en die skuurgeluid van tou teen klimtol en die ratsheid van hak en kuitspier en pols en palm.
*
Die aand bad hy in koue water, bibber agterna ondanks die hitte in die kamer en trek sy smoking jacket aan. Die strikdas is maroen, en op sy pinkiering sit die logo van Coca-Cola. Hy’t ’n handvol rooi ballonne met die logo op. Hy moet hulle eers opblaas. Hy moet ekstra klimtoltou in klein plastieksakkies in sy binnebaadjiesak sit. Daar is ook die uitgesnyde kartonfoto van homself wat hy eenkant op die verhoog moet staanmaak. Dis ’n mansgrootte foto in sy Coca-Cola-baadjie met die uitskiettol wat spin en ’n groot glimlag op die gesig. Langs die gesig is groot geskryf, in dansende letters: Ludo Loeloeraai!
Met als stap hy die straat af, en vind sy weg na die landbousaal. Dis net langs die skuur waaragter hy flussies staan en oefen het. Die geur van koeipis en ou trekkerolie is sterk, en mense sit al versprei in groepies op die lusernbale toe hy binnestap.
Hy knik na hulle en hoedens word gelig. Fluistering. Agterdogtig hou hulle hom dop. Hulle is nie mense wat aan vermaak en vertonings gewoond is nie, en ’n gewyde stilte heers. Byeenkomste in die kerk is wat hulle ten beste begryp, en daar is jy op jou plek. By politieke vergaderings sal hulle stoele gooi en rumoerig raak, want dis vergaderings oor die boerdery en die swart gevaar en die Bloedsappe. Maar as dit by konserte kom, het hulle die gevoel dat als nie pluis is nie en daarom heers ’n soort gewyde agterdog.
Hy maak die ballonne aan ’n ou mower se sitplek vas en maak die kartonman eenkant op die verhoog staan en voel hoe die aanwesiges se aandag van hom na die fotobeeld skuif. Die verhoog is maar ’n voet of wat hoër as grondvlak en hy hou nie daarvan nie, want hy is te na aan die nuuskierige blikke. Hy verkies groot sale vol mense, en ’n verhoog wat hom verwyder van hulle. Dan is die blikke nie die nuuskierigheid van individue nie, maar ’n naamlose vraag.
’n Kragopwekker stotter iewers ver en drade loop uit van die ligte wat opgestel is na die masjien buite. Nou stap hy eers uit, hy het ’n optrede voor, hy moet inkom wanneer die saal vol is, wanneer daar afwagting is.
Hy weet wat voorlê. Die oomblikke nou is soos om teen ’n sterk wind fiets te trap of teen ’n seestroom in te probeer terugswem land toe.
Hy glimlag by homself: of, soos hulle in hierdie wêreld ligsinnig sê, het jy al aan jou aanstaande skoonma probeer verduidelik dat jy talente het?
Met sommige gehore hoef jy aanvanklik min te sê – hoe geesdriftiger hulle is, hoe minder hoef jy te praat. Spel is dan alles. Maar in hierdie soort saaltjies, met hierdie bot gehore, hier is dit ’n ander saak. Soos ’n ou boer van Laingsburg eenmaal na sy vertoning in ’n kroeg aan hom gesê het: “Seunie, die mense was maar taai vanaand, nie waar nie? Ek dag jy moes jou inpraat in die skaam arms van ’n weduvrou in, só moes jy vanaand hier in die Karoo die weg vir jou trieks voorberei.”
Hy het vir taai gehore ’n klein voorbereide toesprakie. Oor die aard van die triek. Oor Tiekie die hanswors, oor Max Collie en die Groot Houdini en oor Dirk Ligter. Oor die veiligheidsnet van die touloper en die vuurhoepel van die tier. Die reisende toneelgeselskap van